ڕۆژژمێری زایینی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب r2.7.1) (بۆت زیادکردن: sa:ग्रेगोरी-कालगणना
ب r2.7.2) (ڕۆبۆت: زێدەکردنی frr:Gregoriaans kalender؛ دەستکاریی جوانکاری
ھێڵی ١:
'''ڕۆژژمێری زایینی''' (گریگۆری) ڕۆژژمێرێکی بەکارهاتووەبەکارھاتووە لە جیهانیجیھانی ڕۆژئاوا و زۆربەی وڵاتەکانی ڕۆژهەڵاتدا،ڕۆژھەڵاتدا، و ئەم [[ڕۆژژمێر]]ە بە زایینی ناسراوە لەبەرئەوەی بە بڕوای ھەفتەی لەدایکبوونی پێغەمبەر [[عیسا]] دانراوە، [[٣١ی کانوونی یەکەم]]، کاتژمێر ١٢ی شەو (٠٠.٠٠)، ساتی گۆڕینەوەی ساڵی زایینییە بۆ ساڵێکی نوێ. ساڵی زایینی خولێکی زەوی بە دەوری خۆردا ئەنوێنێت، کە نزیکەی ٣٦٥ ڕۆژ دەکات (بە تەواوی 365٣٦٥.2425٢٤٢٥) ڕۆژە. هەروەهاھەروەھا لە ڕۆژژمێری زاینیدا پەیوەندی لەنێوان ساڵ و وەرزەکاندا نییە.
 
زانای ئیتاڵی ئلیسیۆس لیلیۆس داینا لە ساڵی ١٥٨١ وەک جێگرەوەیەک بۆ ڕۆژژمێری (یولیۆسی) کە بە ناوی یولیۆس قەیسەرەوە ناونرابوو، و ڕۆژژمێری زایینی نوێ بە گریگۆری ناو دەبرێت بە ناوی پاپا گریگۆریۆسی سیانزەیەم (Pope Gregory XIII)، و سێ ڕۆژ جیاوازی هەیەھەیە لەگەڵ ڕۆژژمێری یولیۆسی دێریندا لە ٤٠٠ ساڵدا.
 
== ناونان ==
بە پێی کتێبی (ڕەگی وشەکان)ی دانەر یوسف بەدر ئەلبەدر ، ناوی مانگە زاینیەەکان هەموویانھەموویان ڕۆمانین بەم شێوەیە؛
 
* [[کانوونی یەکەم]](January)؛ بە ناوی "janus" وە هاتووەھاتووە کە خواوەندی دەروازە و سەرەتا کاتییەکان بووە لای ڕۆمان و یۆنان.
 
* [[شوبات]](February)؛ لە وشەی "febra" هاتووەھاتووە بە مانای پاککردنەوە دێت بە لاتینی و ڕۆمان لەم مانگەدا ئاهەنگیانئاھەنگیان گێڕاوە بە جەژنی پاککردنەوە و خەڵک هەستاونھەستاون بە شتن و پاککردنەوە و دوایین مانگی ساڵ بووە لای ڕۆمان.
 
* [[ئازار]] (March)؛ خواوەندی جەنگ بووە لای ڕۆمان و سەرەتای ساڵی هەتاویھەتاوی دەستی پێکردووە لای ڕۆمان.
 
* [[نیسان]] (April)؛ لە وشەی"avril" هاتووەھاتووە و بە مانای بەهاربەھار دێت لەبەر ئەوەی ئەم مانگە سەرەتای بەهارەبەھارە.
 
* [[ئایار]] (May)؛ ناوی خواوەندێک بووە لای ڕۆمان "maya"و دایکی خواوەند عەتاڕد بووە کە هەسارەکەھەسارەکە بە ناویەوە ناونراوە لەبەرئەوەی لەم مانگەدا بە ڕوونی دەر ئەکەوێت لە ئاسماندا.
 
* [[حوزەیران]] (June)؛ لە وشەی "jonious" هاتووەھاتووە و مانای لاوان ئەگەیەنێت بە لاتینی و تیایدا ئاهەنگیانئاھەنگیان گێڕاوە بە جەژنەکانی لاوان.
 
* [[تەمموز]](July)؛ بە ناوی ئیمپڕاتۆری ڕۆمانی یۆلیوس قەیسەڕەوە "julius caesar" ناونراوە.
 
* [[ئاب]] (August)؛بە ناوی ئیمپڕاتۆری ڕۆمانی ئۆگستۆسەوە "augustus" ناونراوە.
 
* [[ئەیلوول]](September)؛ لە "septa"وە هاتووەھاتووە بە مانای ژمارە حەوت دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان.
 
* [[تشرینی یەکەم]] (October)؛لە "octa"وە هاتووەھاتووە بە مانای ژمارە هەشتھەشت دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان.
 
* [[تشرینی دووەم]] (November)؛لە "nova"وە هاتووەھاتووە بە مانای ژمارە نۆ دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان.
 
* [[کانوونی یەکەم]] (December)؛لە "deca"وە هاتووەھاتووە بە مانای ژمارە دە دێت و ئەوە ڕیزبەندی مانگەکە بووە لای ڕۆمان.
 
== ناوی مانگەکان لە ڕۆژهەڵاتڕۆژھەڵات ==
ئێران و ئەفغانستان بە فەڕمی ڕۆژژمێری [[کۆچیی هەتاویھەتاوی]] بەکار دەهێنن،دەھێنن، [[دەوڵەتی عوسمانی]]، «ڕۆژژمێری ڕۆمی»ی بەکارھێناوە کە ڕۆژژمێری گریگۆری بووە کە کۆچی پێغەمبەری ئیسلام (٦٢٢ی زایینی) سەرەتای بووە<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Rumi_calendar</ref>. لە ڕۆژژمێری ڕوومیدا ناوی ٩ مانگ لە ناوە سوریانییەکان وەرگیرابوون. کۆماری [[تورکیا]] لە ساڵی [[١٩٢٦]]ەوە ڕۆژژمێری زایینی بەکاردەبات کە ناوی ٥ مانگی لە ناوە سوریانییەکان وەرگیراون<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/Arabic_names_of_calendar_months#Levant</ref>.
 
لە دۆڵی نیل و زۆربەی وڵاتە عەرەبیەکاندا کە [[میسر]] و [[سوودان]] و وڵاتەکانی کەنداوی عەرەبی ئەگرێتەوە بێجگە لە [[عەرەبستانی سەعوودی]] کە [[ڕۆژژمێری کۆچیی]] بەکاردەهێنێت،بەکاردەھێنێت، ئەم ناوانەی خوارەوە لە بەرامبەر ناوە لاتینیەکاندا بە کاردەهێنن؛کاردەھێنن؛
{|
|
* یەنایر
* فەبرایر
* مارس
|
* ئەپریل
* مایۆ
* یونیۆ
|
* یولیۆ
* ئۆغستەس
* سێپتەمبەر
|
* ئۆکتۆبەر
* نۆڤەمبەر
* دیسەمبەر
|}
لە [[عێراق]] و [[سووریا]] و [[لوبنان]] و [[ئوردن]] و [[فەلەستین]]دا ئەم ناوانەی بۆ بەکاردێت کە بە عەربی کراون لە ناوە سریانیەکان (ئارامیەکان)وە؛
{|
|
* کانونی دووەم
* شوبات
* ئازار (مارس)
|
* نیسان
* ئایار (مایس)
* حوزەیران
|
* تەمموز
* ئاب
* ئەیلول
|
* تشرینی یەکەم
* تشرینی دووەم
* کانونی یەکەم
|}
 
هەروەهاھەروەھا بە ناوی جیاواز ناسراون لە [[لیبیا]] و [[مەغریب]] و [[مۆریتانیا]] و [[توونس]] و [[جەزائیر]]دا.
 
== ژمارەی مانگەکان ==
بە شێوەیەکی بڕیاردراو، ژمارەی ڕۆژەکان لە حەوت مانگی ساڵدا ٣١ ڕۆژن، لە چوار مانگدا ٣٠ ڕۆژ و مانگێکیش لە ساڵدا بە شێوەیەکی ناڕێک ٢٨ یان ٢٩ ڕۆژە. ھەر چوار ساڵ جارێک، [[ساڵی پڕ]]ە، مەگەر ئەو ساڵانەی کە شیاوی دابەشکردن بن بە ١٠٠، بەڵام نەک بە ٤٠٠. کەوا بێ، ساڵی ٢٠٠٠ ساڵی پڕ بوو (چونکوو شیاوی دابەشکردنە بە ٤٠٠) بەڵام ساڵی ٢١٠٠ ساڵی پڕ نییە. ڕۆژژمێری گریگۆری لە ھەر ٣٣٣٠ ساڵ یەک ڕۆژی ھەڵەیە. <ref>http://www.zkurd.org/?Besh=witar&kar=asayi&jimare=475 ڕۆژژمێر و ساڵی كوردی و نه‌ورۆز، سایتی زانستپەروەرانی کورد</ref>
 
ھێڵی ١٠٦:
|-
|}
== ئەم بابەتانەش ببینە ==
* [[ڕۆژژمێری کۆچیی]]
* [[کۆچیی هەتاویھەتاوی]]
== سەرچاوەکان ==
<references/>
* [http://geonames.de/months.html#ara]
ھێڵی ١٥٦:
[[fo:Gregorianski kalendarin]]
[[fr:Calendrier grégorien]]
[[frr:Gregoriaans kalender]]
[[fur:Calendari Gregorian]]
[[fy:Gregoriaanske kalinder]]