تارمایی: جیاوازی نێوان پێداچوونەوەکان

'''مۆتەکەتارمایی''' لە فۆلکلۆردافۆلکلۆردا، تارمایییەکەڕۆحی وەک سرووشکەس یان ڕوحیگیانلەبەرێکی مردووێک یان ئاژەڵێکمردووە کە دەتوانێتدەکرێت بۆوەک زیندووەکانزیندووێک دەربکەوێت. تارمایییەکان بە شێوەیەکیبەشێوەیەکی فراوان جیاوازنجیاوازن، زۆرجارانزۆر جار نادیارن و بەرجەستەکراون بۆ شێوەیەکی ترسناک، ھەندێک جاریش بە دەگمەنبەدەگمەن خۆیان نمایش دەکەن لە شێوەی ڕاستەقینە بۆ زیندوانزیندووان. ھەروەھا ھەوڵدان بۆ پەیوەندیکردن بە ڕوحی کەسێکی کۆچکردووەوە بە نیکرۆمانسی ناسراوە، یان لە ڕۆحییەتدا وەک پەرستگایەک دانراوە.<ref>{{Cite book|last=Cohen|first=Daniel|url=https://books.google.com/books/about/The_Encyclopedia_of_Ghosts.html?id=5lcMRQryEQMC|title=The Encyclopedia of Ghosts|date=1984|publisher=Dodd, Mead|isbn=978-0-396-08308-5|language=en}}</ref> دەستەواژەکانی تر کە پەیوەندیانپەیوەندییان ھەیە بە مۆتەکەتارمایی، بریتین لە: خەمبارکردن، فانتۆم، پۆلتەرگیست، سێبەر، سپێکتەر، ڕوح، سپەق، شۆخ، شپرزەیی، شەیتان و غوول.

مۆتەکەتارمایی لە بوارەکانی باوەڕ بوون بە بوونی ژیانێکی پاشەکەوت و دەرکەوتەکانی ڕوحی مردووان بەربڵاوە، کە دەگەڕێتەوە بۆ ئەنیمیزم یان باپیرانپەرستی لە کەلتووریکولتووری پێش خوێندەواریدا. ھەندێک لە کردارە ئایینییەکان و مەراسیمی پرسە و ھەڵچوون و ھەندێک کرداری ڕوحییەتی و سیحری نەریتییدا ھەیە، بە تایبەتی بۆ پشوودانی ڕوحی مردووان داڕێژراون.<ref>{{Cite book|last=Bunge|first=Mario|url=https://books.google.com/books/about/Philosophy_of_Science.html?id=oX84XOf-T68C|title=Philosophy of Science: From Problem to Theory|date=1998|publisher=Transaction Publishers|isbn=978-1-4128-2423-1|language=en}}</ref> تارمایییەکان بە گشتی بە گەوھەری تاکەکەسی و وەک مرۆڤ وەسف دەکرێن، ھەرچەندە چیرۆکەکانی سوپای تارمایی و تارمایی گیانلەبەران و مرۆڤیش دەگێڕدرێنەوە. ئەوان باوەڕیان وایە کە شوێنەکان، بابەتەکان یان ئەو کەسانەی کە لە ژیاندا پەیوەندییان پێوەبوو لە خۆ دەگرن. بەپێی توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠٠٩ی سەنتەری لێکۆڵینەوەی پیو، ١٨٪ ی ئەمریکییەکان دەڵێن تارمایییەکیان بینیوە.<ref>{{Cite web|title=18% of Americans say they've seen a ghost|url=https://www.pewresearch.org/fact-tank/2015/10/30/18-of-americans-say-theyve-seen-a-ghost/|access-date=2021-10-23|website=Pew Research Center|language=en-US}}</ref>