ئەفلاتوون: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ئەفلاتوون''' (بە [[زمانی یۆنانی|یۆنانی]]: Πλάτων پلاتۆن؛ ٤٢٨-٤٢٧ پ.ز – ٣٤٨-٣٤٧ پ.ز) یەکێکە لە ناودارترین [[فەیلەسووف|فەیلەسوفان]] و [[بیرکار|بیرکارانی]] ھەموو سەردەمان. ئەو خەڵکی [[یۆنانی کۆن|یۆنانی دێرین]] و لەدایکبووی [[ئەسینا]] بوو. ھەر لەو شارەدا بوو کە [[ئاکادیمیای پلاتۆنی|ئاکادیمیاکەی خۆی]] دامەزراند، واتە یەکەم دامەزراوەی خوێندنی باڵا لە [[جیھانی ڕۆژاوایی|جیھانی ڕۆژاوادا]]. ئەفلاتوون ھاوڕێ لەگەڵ [[سوکرات]] کە مامۆستای بوو وەو [[ئەرستۆ]] کە قوتابیی بوو، بناغەکانی [[فەلسەفەی ڕۆژاوایی]] و [[زانست|زانستیان]] دامه‌زراند. قوتابیی سوکرات بوو و بیرەکانی سوکرات ھەمان کاریگەرییان دانا لەسەری کە کوشتنە نادادپەروەرانەکەی داینا.

لێھاتووییی ئەفلاتوون وەکوو نووسەر لە [[وتوووێژەکانیوتووێژەکانی سوکرات|دیالۆگە سوکراتییەکان]]یدادەردەکەوێ؛ سی و شەش دیالۆگ و سێزدە نامە ماون کە ھەموویان لەپاڵ ئەو دەدرێن.

ئەفلاتوون لە ئەسینا لە دایک بووە و ساڵی لە دایک بونی بە شێوەیە ورد دیاری کراو نییە و نەزانراوە، بەڵام بە پێیبەپێی ئەو بەڵگانەی بە بەردەستمانایە لە نێوان ساڵی "٤٢٣ - ٤٢٩" (پ. ز) لە دای بوە، ئەفلاتوون زۆربەی زۆری ژیانی لە ئەسینا بەسەر بردووە، لەو سەردەمەی زانستە یۆنانیەکان لە ئەوپەڕی بەرزیدا بووە کە بە "سەردەمی بیرکلیس" ناسراوە، ئەفلاتوون لە خێزانێی بەناوبانگی خانەدانی ئەو سەردەمەی کۆمەڵگای یۆنانی بووە، وەو باوکی ناسراو بوە بە "أریستۆن".

بەرھەمە سەرەتاییەکان (السقراطیة) بەرھەمە ناوەندیەکان (الأنشائیة) بەرھەمە دواینەکان (الدیالیتیکیة) وەو گرنگترین بەرھەمەکانی ئەمانەن:

# فیلیب (لەسەر چاکە، وەو پەیوەندی نێوان تام و چێژ و ژیری)

ئەفلاتوون بە مردنێکی بێدەنگ مرد لە کەشێکی ئارامدا لە ساڵی (٣٤٧ پ. ز) ھەر لە ھەمان ڕۆژ و ڕێکەوتی لە دایک بونی، وەو لە ھەمان ڕۆژ کە "ئەپۆلۆ" خودای یۆنانیەکان (خواوەندی خۆرە) دەرکەوت، ھەر بۆیە کەسانی ئەفساناوی پەیوەندیەکیان دروستکرد لە نێوان ئەفلاتوون و ئەپۆلۆ (خواوەندی خۆر)، وەو ھەندێکیش وتیان ئەو خۆی ئەپۆلۆیە، وەو مردنکی ڕێزدارانە مرد و قوتابیەکانی ھەموو ساڵێک یادیان ئەکردەوە لە ڕۆژی مردنیدا و ئەو ڕۆژەیان بە پیرۆز ئەزانی، چونە وایان ئەزانی ئەم ئەفلاتوونە بەخششێکە و خودا داویەتی بە مرۆڤایەتی.