ویکیپیدیا

ڕژێمی بەعس: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب v2.04 - خاوێنکردن / چاکسازیی ھەڵەکان بۆ پرۆژەی وپ (سەرچاوە پێش خاڵبەندی)
ب خاوێنکردن, replaced: ئەنجوومەن ← ئەنجومەن (4)
ھێڵی ٣٥:
|deputy2 = [[سەددام حوسەین]] <small>(دوایین)</small>
|year_deputy2 = ١٩٩٤ - ٢٠٠٣
|legislature= [[ئەنجوومەنیئەنجومەنی نیشتمانی عێراق|ئەنجوومەنیئەنجومەنی نیشتمانی]]
|era = سەدەی بیستەم، سەدەی بیست و یەکەم
|year_start = ١٩٦٨
ھێڵی ٥٧:
}}
 
'''ڕژێمی بەعس'''ی [[عێراق]] یان '''عێراق لەسەردەمی بەعسدا''' (بە[[ئینگلیزی]]: Ba'athist Iraq) ماوەی دەسەڵاتداریی [[حیزبی بەعسی عێراق|حیزبی بەعس]] دەگرێتەوە لە عێراق لەنێوان ساڵانی [[١٩٦٨]] بۆ [[٢٠٠٣]]. ئەم ماوەیە بە بەرزبوونەوەیەکی ئابووریی و گەشەپێدانێکی زۆرەوە دەستی پێ کرد، بەڵام کۆتایی هات بە ڕووبەڕووبوونەوەی عێراق بە تەنگەژەی کۆمەڵایەتی، سیاسیی، و ئابوورییەوە. تێکڕای داهاتی ساڵانە کەمی کرد بەهۆی چەندین هۆکاری دەرەکی و چەندین سیاسەتی ناوخۆیی ڕژێمەکەوە.
 
[[سەرۆکی عێراق]] [[عەبدولڕەحمان عارف]] و [[سەرۆک وەزیرانی عێراق|سەرۆک وەزیران]] [[تاهیر یەحیا]] هەڵکێشران و لابران لەماوەی [[کوودەتای ١٧ی تەممووز]] کە لەلایەن [[ئەحمەد حەسەن بەکر]]ی سەرۆکی حیزبی بەعسەوە پێشەوایی دەکرا. جێی باسە کە حیزبی بەعس پێشتر لە ١٩٦٣دا بەسەرۆکایەتی ئەحمەد حەسەن بەکر و [[سەددام حوسەین]]ەوە دەسەڵاتی گرتە دەست. سەددام بەهۆی ئەوەی سەرۆکی هەواڵگری حیزبەکە بوو بە [[دی فاکتۆ]]، دواتر بووە سەرۆکی [[دی فاکتۆ]]ی وڵات لەناوەڕاستی ١٩٧٠کاندا و دواتریش لە ١٩٧٩دا بووە سەرۆکی [[دی یورێ]]ی وڵات. لەماوەی دەسەڵاتی [[دی یورێ]]ی ئەحمەد حەسەن بەکردا، ئابووری وڵات بەرزبووەوە و عێراق لە[[جیهانی عەرەبی]]دا بەڕوونی دەرکەوت. بەهەرحاڵ، چەند هۆکارێکی ناوخۆیی هەڕەشەیان لە سەقامگیریی وڵات دەگرت، لەنێویاندا پێکدادان و تەنگەژە بوو لەگەڵ [[ئێران]] و کۆمەڵگای شیعەدا. کێشەی دەرەکیش بریتیی بوو لەکێشەی سنووریی لەگەڵ [[ئێران]]، کە ڕەنگە یەکێک لەهۆکارەکانی [[شەڕی نێوان عێراق و ئێران]] بووبێت.
 
[[سەددام]] لە ١٩٧٩دا بووە سەرۆکی عێراق و هاوکاتیش سەرۆکی [[ئەنجوومەنی سەرکردایەتی شۆڕش (عێراق)|ئەنجوومەنی سەرکردایەتی شۆڕش]] و سەرۆک وەزیران و هەروەها سکرتێری گشتیی [[حیزبی بەعسی عێراق]]، ئەمەش لەماوەیەکدا کە زنجیرەیەک لە خۆپیشاندانی دژە-ڕژێم لەلایەن شیعەکانەوە بەرپا کرا. حیزبی بەعس، کە حیزبێکی [[سێکیولار]] بوو، زۆر بەتووندی خۆپیشاندانەکانی سەرکووت کرد. گۆڕانێکی تری سیاسەتەکان بریتیی بوو لە گۆڕینی سیاسەتی دەرەکی بەرامبەر بە ئێران، کە وڵاتێکی شیعەنشین بوو. پەیوەندییە خراپەکانی نێوان هەردوو عێراق و ئێران، لەکۆتاییدا بووە هۆی [[شەڕی نێوان عێراق و ئێران]]، کە لە ١٩٨٠دا دەستی پێ کرد کاتێک کە عێراق ویستی بۆ داگیرکردنی سەرتاسەری ئێران دەست پێ کرد. لەدوای [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران]]، عێراقییەکان پێیان وابوو کە ئێرانییەکان لاوازن و ئامانجێکی ئاسانن بۆ هێزە سەربازییەکانی عێراق. دواتر دەرکەوت کە ئەم بیروڕایە هەڵەیە و شەڕەکەش بۆ ماوەی ٨ ساڵ درێژ بووەوە. ئابووریی عێراق لەماوەی جەنگدا تێکچوو، تا وای لێهات پشتی بە کۆمەکە دەرەکییەکان ئەبەست بۆ پاڵپشتییکردنی جەنگەکە. جەنگەکە بەیەکسانبوون کۆتایی هات کاتێک کە ئاگربەست ئەنجام درا لە ١٩٨٨دا، کە بووە هۆی [[ستەیتس کۆو ئانتێ بێڵوم]].<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ba%27athist_Iraq</ref> ▼
 
▲[[سەددام]] لە ١٩٧٩دا بووە سەرۆکی عێراق و هاوکاتیش سەرۆکی [[ئەنجوومەنیئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش (عێراق)|ئەنجوومەنیئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش]] و سەرۆک وەزیران و هەروەها سکرتێری گشتیی [[حیزبی بەعسی عێراق]]، ئەمەش لەماوەیەکدا کە زنجیرەیەک لە خۆپیشاندانی دژە-ڕژێم لەلایەن شیعەکانەوە بەرپا کرا. حیزبی بەعس، کە حیزبێکی [[سێکیولار]] بوو، زۆر بەتووندی خۆپیشاندانەکانی سەرکووت کرد. گۆڕانێکی تری سیاسەتەکان بریتیی بوو لە گۆڕینی سیاسەتی دەرەکی بەرامبەر بە ئێران، کە وڵاتێکی شیعەنشین بوو. پەیوەندییە خراپەکانی نێوان هەردوو عێراق و ئێران، لەکۆتاییدا بووە هۆی [[شەڕی نێوان عێراق و ئێران]]، کە لە ١٩٨٠دا دەستی پێ کرد کاتێک کە عێراق ویستی بۆ داگیرکردنی سەرتاسەری ئێران دەست پێ کرد. لەدوای [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران]]، عێراقییەکان پێیان وابوو کە ئێرانییەکان لاوازن و ئامانجێکی ئاسانن بۆ هێزە سەربازییەکانی عێراق. دواتر دەرکەوت کە ئەم بیروڕایە هەڵەیە و شەڕەکەش بۆ ماوەی ٨ ساڵ درێژ بووەوە. ئابووریی عێراق لەماوەی جەنگدا تێکچوو، تا وای لێهات پشتی بە کۆمەکە دەرەکییەکان ئەبەست بۆ پاڵپشتییکردنی جەنگەکە. جەنگەکە بەیەکسانبوون کۆتایی هات کاتێک کە ئاگربەست ئەنجام درا لە ١٩٨٨دا، کە بووە هۆی [[ستەیتس کۆو ئانتێ بێڵوم]].<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ba%27athist_Iraq</ref>
 
==سەرچاوەکان==
Line ٦٨ ⟶ ٦٧:
 
==بەستەری دەرەکی==
* {{en icon}} Baram, Amatzia ({{lang-he|פרופ' אמציה ברעם}}<!--Hebrew name from: http://mideast.haifa.ac.il/index.php?option=com_contact&view=contact&id=35:ab&catid=29&Itemid=341&lang=he-->; [[جامعة حيفا]]). "[http://www.jstor.org/stable/163849 Neo-Tribalism in Iraq: Saddam Hussein's Tribal Policies 1991-96]." ''[[International Journal of Middle East Studies]]'' ([[:en:International Journal of Middle East Studies|EN]]). Vol. 29, No. 1 (Feb., 1997), pp. 1-31&nbsp;1–31. Available at [[JSTOR]] ([[:en:JSTOR|EN]]).
*{{en icon}} Baram, Amatzia. "[https://web.archive.org/web/20150722184035/http://www.wilsoncenter.org/sites/default/files/From%20Militant%20Secularism%20to%20Islamism.pdf From Militant Secularism to Islamism: The Iraqi Ba’th Regime 1968-2003]" (). [[Woodrow Wilson International Center for Scholars]], History and Public Policy Program, Occasional Paper. October 2011.
*Helfont, Samuel. "[http://muse.jhu.edu/login?auth=0&type=summary&url=/journals/the_middle_east_journal/v068/68.3.helfont.html Saddam and the Islamists: The Ba‘thist Regime’s Instrumentalization of Religion in Foreign Affairs]." ''[[The Middle East Journal]]''. Volume 68, Number 3, Summer 2014. pp. 352-366&nbsp;352–366. Available at [[Project MUSE]]. {{en icon}}
 
{{تووڵی دەروازە|سیاسەت|مێژوو|عێراق}}
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/ڕژێمی_بەعس»