مافەکانی ژنان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.8.1
Adding 1 book for ویکیپیدیا:سەلماندنیبوون (20211014sim)) #IABot (v2.0.8.2) (GreenC bot
ھێڵی ٢٩:
زۆربەی ژنان کاروبارە سیاسی و مافی یەکسانیان کەم بووە لە مێژوویی دێرینی یۆنان<ref name=":10">{{Cite book|last=Nardo|first=Don|url=https://archive.org/details/worldhistoryseri00donn_0|title=Women of Ancient Greece|publisher=Lucent Books|year=2000|location=San Diego|page=[https://archive.org/details/worldhistoryseri00donn_0/page/28 28]|url-access=registration}}</ref>ھەروەھا تۆمار ھەیە کە لە مێژووە دێرینەکانی دێلفی، گۆرتین، تیسسالی، مێگارا، سپارتا، خاوەندارییەتی ئەزریان کردووە لەم کاتانە<ref>{{Cite book|last=Gerhard|first=Ute|url=https://books.google.com/books?id=XMohyLfGDDsC&q=women+right+to+property|title=Debating women's equality: toward a feminist theory of law from a European perspective|publisher=Rutgers University Press|year=2001|isbn=978-0-8135-2905-9|page=33}}</ref>بەھەرحال لەدوای کاتی (Archaic ,الیونان العتیقة) یاسادانەرەکان دەستیان بە دانانی یاسا و جیاکردنەوەی ڕەگەزی کرد، کە ئەنجامەکەی کەمبوونەوەی مافەکانی ژن بوو<ref name=":102">{{Cite book|last=Nardo|first=Don|url=https://archive.org/details/worldhistoryseri00donn_0|title=Women of Ancient Greece|publisher=Lucent Books|year=2000|location=San Diego|page=[https://archive.org/details/worldhistoryseri00donn_0/page/28 28]|url-access=registration}}</ref>
 
ژنان لە ئەسینای کۆن (النساء فی أثینا الکلاسیکیة) ھیچ مافێکی کەسی نەبوو و وایان لێکرا ببنە بەشێک لە ('''ئۆیک''' وشەی یۆنانی کۆن:οἶκος, plural: οἶκοι مەبەست لێی سێ بەشە ببنە بەشێک لە خێزان، ببنە موڵکی خێزان، و موڵکی ماڵ) کە لەلایەن پیاوەوە بەرێوەبەرایەتی ئەکرا ('''کیریۆیس''' وشەی یۆنانییە بە مانای «گەورەم»، «مامۆستا» دێت، کیرۆس بە مانای گەورەی ماڵ دێت<ref>{{cite journal|last=Schaps|first=D.M.|year=1998|title=What Was Free about a Free Athenian Woman?|journal=Transactions of the American Philological Society|volume=128|page=164}}</ref> کە بەرپرسە لە خێزانی، مناڵ، یان ھەر کچێکی تری بێ ھاوسەر کە لەناو خێزانەکەیە یان لە دەرەوەی خێزانیش بێت بەلام پەیوەندی خزمایەتی ھەبێت، کە ئەمە بەرپرسیارییەتی کیریۆس بوو بۆ ئەوەی ھاوسەرگیری ڕێکبخات بۆ ئەو کچانەی خزمین<ref>{{cite book|last1=Pomeroy|first1=Sarah B.|title=Goddesses, whores, wives and slaves: women in classical antiquity|date=1994|publisher=Pimlico|isbn=978-0-7126-6054-9|location=London|page=64}}</ref> خەرجیان بۆ دابین بکات، ئامادە بێت بۆیان لە دادگا ئەگەر پێویستی کرد<ref>{{cite book|author-last=Goldhill|author-first=Simon|title=Ritual, Finance, Politics: Athenian Democratic Accounts Presented to David Lewis|publisher=Clarendon Press|editor1-last=Osborne|editor1-first=Robin|location=Oxford|page=357|chapter=Representing Democracy: Women at the Great Dionysia|editor2-last=Hornblower|editor2-first=Simon}}</ref> و مامەلە لەگەل خەرجییەکان بکات کە ئەوان تێیدا بەشدارن<ref name=":1">{{cite journal|last=Foxhall|first=Lin|year=1989|title=Household, Gender, and Property in Classical Athens|url=https://archive.org/details/sim_classical-quarterly_1989_39_1/page/22|journal=The Classical Quarterly|volume=39|issue=1|pages=22–44|doi=10.1017/S0009838800040465}}</ref>بە بڕی زیاتر لە (''medimnos)'' زۆر بە کەمی<ref name=":1"/> کە ژنێکی ئەسینی ھاوسەرگیری دەکات ھاوسەرەکەی دەبێت بە کیریۆسەکەی (سەرپەرشتیار)<ref group="تێبینی">ھەرچۆنێک بێت سەرچاوەی بڕوا پێکراو و سەلمێنرا و مشتومڕی لەسەر و زۆر ڕوون نییە، بەڵام Cartledge وتویەتی کەوا لە سپارتا ''kurioi'' بوونی ھەبووە</ref><ref>{{cite book|last1=Pomeroy|first1=Sarah B.|title=Goddesses, whores, wives and slaves: women in classical antiquity|date=1994|publisher=Pimlico|isbn=978-0-7126-6054-9|location=London|page=62}}</ref>) ئەمانە ھەمووی لە ژن لەژێر بەرێوەبەرایەتی باوکیان یان ھەر نێرێکی تر بووە کە خزم بوبێت، تا ئەوکاتەی ھاوسەرگیریان کردووە، ئەو کاتەی ژنان ھاوسەرگیریان کردووە چوونەتە ژێر بەرێوەبەرایەتی ھاوسەرەکەیان، و ژن ڕێگری لێکراوە لە کردارە یاسایەکان، کیریۆسەکان لەجیاتی ئەوان کارەکان دەکەن<ref name="google114">{{Cite book|last=Blundell|first=Sue|url=https://books.google.com/books?id=Xfx1VaSIOgQC&q=women+ancient+greece|title=Women in ancient Greece, Volume 1995, Part 2|publisher=Harvard University Press|year=1995|isbn=978-0-674-95473-1|page=114}}</ref> ژنە ئەسینییەکان تەنھا ئەیان توانی ببنە خاوەنی خاوەندارییەتییەک کە بە شێوەی دیاری بۆیان ھاتبێ، یان بە میرات بۆیان مابێتەوە، بەڵام لەسەر ئەمەش کیریۆسەکان مافی ئەوەیان ھەبوو مامەڵە بە خاوەندارییەتییەکانی ژنەکە بکەن<ref name="google114"/> ژنە ئەسینییەکان تەنھا ئەیان توانی بەشداری لە ڕێکەوتن بکەن لە نرخی کەمتر لە (medimnos شتێکە کە بەکارھاتووە بۆ کێشانی خواردنی وشک بۆ نموونە medimnos ی سپارتا یەکسان بووە بە ٧١ لتر<ref group="تێبینی">ئەمەش ببینە [[:en:Medimnos|میدمۆنس]] بە زمانی ئینگلیزی</ref>) کە حیسابی medimnos بۆکراوە زۆر بە کەمی کە ڕێگە بە ژن دەدات بەشداری بکات لە بازرگانییەک کە شایەنی باسکردن نییە<ref name="google114"/> و ھەروەھا ژنان لە بێبەش بوون لە دیموکراسییەتی ئەسینا کۆیلەکان ئەیان توانی مافی ھاوڵاتی بوون وەربگرن دوای ئازاد بوونیان، بەڵام ھەرگیز ژنێک مافی ھاوڵاتی بوونی نەبووە لە ئەسینای کۆن<ref>{{Cite book|last=Robinson|first=Eric W.|url=https://books.google.com/books?id=Jug6crxEImIC&q=Aristophanes+ecclesiazusae+women%27s+rights|title=Ancient Greek democracy: readings and sources|publisher=Wiley-Blackwell|year=2004|isbn=978-0-631-23394-7|page=302}}</ref>لە ئەسینای کۆن ژنان ھەروەھا ڕێگریان لێ کراوە لەوەی ببن بە (شاعیر، زانا، سیاسەتمەدار، ھونەرمەند)<ref name=":0">{{Cite journal|last=Pry|first=Kay O|year=2012|title=Social and Political Roles of Women in Athens and Sparta|url=http://digitalcommons.apus.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1030&context=saberandscroll|url-status=dead|journal=Sabre and Scroll|volume=1|issue=2|archive-url=https://web.archive.org/web/20170513082146/http://digitalcommons.apus.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1030&context=saberandscroll|archive-date=13 May 2017}}</ref> لە کاتی [[ماوەی ھێلینیستی]] لە ئەسینا، فەیلەسوف [[ئەرەستوو]] بیرورای وابوو «کەوا ژن خراپە و کاری شەیتانی بەدوای خۆی دەھێنێ، بۆیە ژن جیابکرێتەوە لە تەواوی کۆمەڵگا» -ئەرستۆئەم جیاکردنەوەیە لە ژوورێک بوو پێی ئەوترا (گینایکیۆم<ref group="تێبینی">خانوویەک یان ژوورێک بوو بۆ ژن ئامادەکرابوو کە ژن لەگەل ھاوسەرەکەی نەدەبوو ئەوا پێویست بوو لەگەل ژنەکانی تر لەم ژوورە بێت، و کاتێک میوانێک سەردانی ماڵەکەی دەکرد ئەوا پێویست بوو، لەم ژوورە بمێنێتەوە ([http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0057:entry=gunaikwni=tis سەرچاوەی یەک]</ref><ref group="تێبینی">سەرچاوەی دووەم بۆ تێبینی چوارەم: Blundell, Sue (1995). ''Women in Ancient Greece''. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.</ref>) کە ژن وا پێویست کرابوون خەریکی کاری ماڵەوە بن، و ھەبوونی چالاکییەکی زۆر کەم لە جیھانی پیاوان، ژنی ئەسینی خوێنەوارییەکی زۆر کەمی ھەبوو، و فێرکارییەکانی ماڵەوە بۆ چنین، چێشت لێنان، و ھەنێک زانیاری لەسەر پارە<ref name=":0"/>
 
و ھەروەھا ژنی سپارتا بە فەرمی ڕێگریان لێدەکرا لە کارکردن لە سەربازی و سیاسەتدا، تەنھا مافی ئەوەیان ھەبوو ناونیشانی دایکی جەنگاوەرە سپارتایەکانیان ھەبێت، بەھەرحال پیاو ئەیتوانی بەشداری چالاکی سەربازی بکات لەدوای جەنگە درێژەکەی سپارتا لە سەدەی چوار ژنان بە نزیکەیی خاوەنی %٣٥ بۆ %٤٠ خاکی سپارتا بوون<ref name="Pomeroy">Pomeroy, Sarah B. ''Goddess, Whores, Wives, and Slaves: Women in Classical Antiquity''. New York: Schocken Books, 1975. pp. 60–62.</ref><ref>{{Cite book|last=Tierney|first=Helen|url=https://books.google.com/books?id=2bDxJW3x4f8C&q=spartan+women|title=Women's studies encyclopaedia, Volume 2|publisher=Greenwood Publishing Group|year=1999|isbn=978-0-313-31072-0|pages=609–10}}</ref> لە کاتی [[ماوەی ھێلینیستی]] ھەنێک لە دەوڵەمەندترین سپارتایەکان ژن بوون<ref>Pomeroy, Sarah B. ''Spartan Women''. Oxford University Press, 2002. p. 137 [https://books.google.com/books?id=c3k2AN1GulYC&printsec=frontcover&dq=Pomeroy+Sarah&hl=en&ei=6bFNTc6xPJHAsAOpqeSaCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CCwQ6AEwAQ#v=onepage&q=ethnicity&f=false]</ref> لە کاتی جەنگ ژنان خاوەندارییەتی مولکەکانی خۆیان و ئەو خزمە پیاوانەیان دەرکرد کە لە جەنگ بوون<ref name="Pomeroy2">Pomeroy, Sarah B. ''Goddess, Whores, Wives, and Slaves: Women in Classical Antiquity''. New York: Schocken Books, 1975. pp. 60–62.</ref> ھەروەھا کچەکان و کوڕەکان چوونە خوێندن و فێرکردنیان وەردەگرت<ref name="Pomeroy"/><ref>{{Harvnb|Pomeroy|2002|p=34}}</ref>بەڵام جگە لەو ڕاستییەی کە لە سپارتا ئازادییەکی باشتر ھەبوو بۆ ژنە سپارتایەکان ڕۆڵیان لە سیاسەت وەک ژنی ئەسینی بوو<ref name=":0"/>