بەکارھێنەر:Qazi Mohammed/خۆڵەپەتانێ

بومەلەرزەی دەریای قەزوین ساڵی۹٥۷

بومەلەرزەی دەریای قەزوین ساڵی ٩٥٧ بومەلەرزەیەک بوو کە ناوچەی دەریای قەزوینی گرتەوە لەساڵی ٩٥٧ (٣٤٦ی هیجری).

بومەلەرزەکە لەلایان چەندین مێژوونووس و نوسەری عەرەبی و ئاشووری ئاماژەی پێکراوە، کە دەڵێن بەشێوەیەکی سەرەکی بومەلەرزەکە کاریگەری کردۆتە سەر ناوچەی عێراقی عەجەم. لەرزینەوەکە ٤٠ڕۆژ بەردەوامبووە بەشێوەیەک بۆ چەند ساتێکی چەندجارە وەستاوە و دووبارە ڕوویداوەتەوە. لەکاتی ڕوودانی بومەلەرزەی سەرەکی زیان گەیشتووە بەشارەکانی ( رەی ـ تلیکان ـ حەلوان)، وە نوسراوەکان ئاماژە بەوەدەکەن کە ١٥٠ گوند وێرانبوونە بەهۆی بومەلەرزەکەوە.

باسکردنی لەلایان مێژوونووسان

بومەلەرزەکە وەسفکراوە لەلایان کۆمەڵێک کەسەوە وەک ابن مسکەوی(لەسەدەی ١١) ـ ابن جوزی(لەسەدەی١٢) ـ ابن عبری(لەسەدەی١٣) ـ ابن اثیر(لەسەدەی١٣) ـ جرجیس بن العمید(لەسەدەی١٣) ـ ئەبو فیدا(لەسەدەی١٤) ـ السویوتی(لەسەدەی ١٥) و کاتب چەڵەبی(لەسەدەی١٧).

لەتۆمارەکاندا

لەباس و تۆمارەکانی (السویوتی) هاتووە کە بومەلەرزەکە چەند لەرینەوەیەکی بەهێزی یەک لەدوای یەک بووە کە ماوەیەک لەنێوانیاندا هەبووە. وە دەڵێت چیایەک لەنزیک شاری رەی بەتەواوەتی ڕوخاوە و درزی و کەلەبەری گەورە بەهۆی بومەلەرزەکەوە دروستبوون کە ئاوی پیس و دوکەڵی لێدەهاتە دەرەوە، وە چەندەها گوند بەتەواوەتی نوقم بوون لەناو چاڵەکان و لەناوچوون بەدانیشتوانەکەیەوە. وە لەنوسراوەکانیدا ئاماژە بەوەدەکات شاری تلیکانیش خاپووربووە و تەنیا ٣٠ کەس ڕزگاریانبووە لەدانیشتوانی شارەکە. وە شاری حەلوانیش نقوم بووە و ڕووخاوە وە بومەلەرزەکە بووەتە هۆکاری ئەوەی ئاو لەهەموو درز و کەلەبەرەکان بێتە دەرەوە و شارەکەی کردە گۆڕستانێکی گەورە بۆدانیشتوانەکەی.

بەگوێرەی السویوتی و ئەبو فیدا و ابن عبری دەریای قەزوین (لەکۆندا پێیدەگوترا دەریای مەزن) ئاستی ئاوەکەی ١٥ مەتر نزمبۆتەوە و ٤٦٠مەتریش کشاوەتەوە پاش، ئەوە بوەتە هۆکاری ئەوەی بەردی نوێ و دوورگەی نوێ دەرکەون لەناو ئاوەکە. مسکەوی لەنوسراوێکدا ئاماژە بەوە دەکا بەهۆی گۆڕانی کەناراوەکانی دەریاکە دەریاوانەکان شڵەژاون و ترساون کە لەوکاتەدا خەریکی دەریاوانی بوونە.

هەر بەپێی هەندێ تۆماری تری مێژوونووسان وادەردەکەوێ دەریای قەزوین بوبێتە مەڵبەندی دروستبوونی بومەلەرزە و لەرینەوەکان لەوێوە دەستی پێکردبێ لەکاتی کارەساتەکەدا

مێژوونووسانی نوێ

مێژوونووسان یۆهان جاکۆب ڕیسکی لەسەدەی ١٨یەم و واڵیس بودج لەسەدەی ٢٠ەم ڕوونیانکردەوە و گووتیان سەرچاوەی شوێنی دروستبوونی بومەلەرزەکە کەنداوی فارس بووە نەک دەریای قەزوین، بەڵام ڕۆبەرت ماڵێت لەسەدەی ١٩یەم گووتی سەرچاوەی شوێنی دروستبوونی بومەلەرزەکە دەریای قەزوین بووە.

لەگەڵ ئەوەشدا هەندێ سەرچاوە ئاماژە بەوەدەکەن کە بومەلەرزەکە کاریگەری کردۆتە سەر هەرێمی جیبا لەخەلافەتی عەباسی.

سەرچاوە

• ویپیکیدیای ئینگلیزی