ھێمن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary |
خاوێنکردن و ڕێکخستنەوە |
||
ھێڵی ٤٧:
'''محەممەد ئەمین شێخولئیسلامی موکری''' ناسراو بە '''ھێمن''' یان '''ھێمن موکریانی''' (بەھاری ١٩٢١ لە [[مەھاباد]] – ١٦ی نیسانی ١٩٨٦ لە [[ورمێ]]) [[شاعیر]]، [[نووسەر]] و [[وەرگێڕ]]ی گەورەی [[کورد]] بوو.
==
=== کورتە ===
ھێمن
=== سەرەتای ژیان ===
ھێمن کوڕی سەید حەسەنی موکری و لە بنەماڵەی مەلا جامی [[چۆڕ]]ی بووە. دایکی ناوی زێنەب و کچی شێخی بورھان بووە کە ئێستا بنەماڵەیەکی گەورەی [[موکریان|موکریانن]]. ھێمن بەھاری ساڵی ١٣٠٠ی کۆچی ھەتاوی بە شەوی جێژنی بەرات لە گوندی لاچینی سەر بە شاری [[مەھاباد]] چاوی بە گەردوون ھەڵێنا. بە بوونی ھێمن شیری دایکی وشک دەبێ و بە شیری ژنێکی دیکە فڕچک (گۆج) دەکرێ و دوای بوونی ئەو، دایکی لەشی ساغ بە خۆیەوە نابینێ.
ھێمن لە ڕۆژگارێکدا لە دایک دەبێ کە [[ڕەزاشا]] جڵەوی حکوومەتی پێیە کە لاسایی [[ئاتاتورک]]ی دەکردەوە. جلوبەرگی [[کوردەواری]] بە تەواوی قەدەغە دەکرێ و ئەوەندەی لە دەستی ھات، سووکایەتی بە خەڵک کرد و شەپکە و تەپڵەی ھێنا نێو بازاڕەوە. ھێمن لەم کەش و ھەوایەدا گەورە دەبێ.
لە کاتی منداڵیدا
ھەژار لە پێشەکی دیوانی سەیفولقوزاتدا، بەم جۆرە باسی خۆی و ھێمن دەکا:
<blockquote>
ھێمن و من دوو منداڵی کرچ وکاڵی لەڕ و قرخن، بە تەمەن دە دوازدە ساڵ بووین، لە خانەقا گەیبووینە یەک، نا خێری گیانمان دەرس بخوێنین، خویندنی چی؟ دوو گێل و حۆلی پەڕ بڵاو، لە یەک دەمدا لە لای دوو مامۆستا دامەزراین، یەکی ڕیش پان، لە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] شارەزایە و خەتی نییە، ئەوی دی گەردەڵ، [[فارسی]] زانە و خەتی خۆشە. جا وەرە شەق و دار بخۆ، خۆ جنێو ھەر باسی ناکرێ، سوێندی کەسم لە سەر نییە، ئەگەر بڵێم تڵپاتی تەڕیش فێر نەبووین، نیسکێک درۆی تێدا نییە، ماڵم ھەقە لە ترێ دزینی ناو ڕەزی، لە پللار دەداران گرتن، لە ڕاوی دووپشک و ئەسپێ و کێچ و جوجە و قوڕ شێلان و ھێلکە لە ھێلانە دەرھێنان، ھیچ کەس تۆزی نەدەشکاندین. بۆ نەگبەتی ھێمن وە [[
</blockquote>
بەو جۆرە
=== پوختەی ژیان ===
▲ھێمن کە یەکێک بوو لە گەورەترین شاعێران و نووسەرانی کورد لە سەدەی بیستەمدا، لە باری پاراستن و بووژاندنەوەی فەرھەنگ و ئەدەب، گەورەترین ھەقی خستۆتە سەر نەتەوەکەی، چونکە لە تاریک وروونی بەیانی ژیانیدا، بۆ خڕ کردنەوەی کۆماکانی ئەدەبی کوردەواری و ورد بوونەوە لە وشەکانی، بە کەو کردن و ھەڵاواردنی غەوارەکانی و سوورکردنی خرمانی [[زمانی کوردی]]، کەوتە کار و تەنانەت گوڵ ھەڵگرتنەوە و پاشەرۆکیشی بۆ خەڵکی دیکە نەھێشتەوە.
لە ساڵی ١٩٣٨ دەستی لە خوێندن ھەڵگرتووە. لە کاری کشتوکاڵ و بەخێوکردنی مەڕوماڵات لێزانبووە، لەبەرئەوە ساڵی ١٩٤١ دەستی داوەتێ و سەرکەوتووە. ساڵی ١٩٤٢ کە کۆمەڵەی نھێنی ژێ کاف دامەزراوە، بووەتە ئەندام، ناوی نھێنی (ھێمن) و ژمارەی ئەندامیەتی (٥٥) بووە.<br>
لە ساڵی ١٩٤٦ کچی خاڵیان بۆ ھێناوە بەبێ ئەوەی چاوی پێ بکەوێ. لە سەرەتادا بەدڵی نەبووە بەڵام لە پاشاندا خۆشیویستووە. لە دوای ڕووخانی کۆمار و لە سێدارەدانی [[قازی محەممەد]] و ھاوڕێکانی، لە مەڵبەندی خۆی دوور دەکەوێتەوە و سنوور دەبڕێ و خۆی دەگەیەنێتە [[قەڵادزێ]]، ماوەیەک لە مزگەوتێکدا بەنھێنی دەژی، دواتر کە سیاسەتی دەسەڵاتی ئێران بەرامبەر بەکورد نەرم دەبێ و بڕیاری لێبوردن لە ساڵی ١٩٤٨ بۆ عەشیرەتەکان دەردەکا، ھێمن دەگەڕێتەوە زێدی خۆی و دەست دەکاتەوە بەکاسبی و بایەخدان بەشیعر و ئەدەب، ھەروەھا تا ساڵی ١٩٦٥ لە ژیانی سیاسیی دوور نەبووە.<br>
{{شیعر▼
|پارچە گۆشتێکە، دڵی من ڕوو نییە▼
|ناڵە ناڵی من درەنگە زوو نییە}}▼
لە شێعرێکی دیکەدا دەڵێ:▼
{{شیعر▼
|شینم زۆر گێڕاوە، شادیم کەم دیوە▼
|ئەڵێن ھەیە، بەلام نەمدیوە}}▼
شاعێر، شینی یەکجار زۆر دیوە، بەڵام شادی و کامەرانی بە دەگمەنیش نەدیوە و ئەزانێ شادی ھەیە، زۆر کەس لە گەڵیا ڕاز و نیاز دەکەن، بەڵام ھێمنی خەمبار ھەر نەیدیوە، لە لای ھەر وەکوو نامۆیەکە، وەکوو دوژمنێکە، بۆ ماوەیەکی کەمیش ڕوو لەو ناکات. مامۆستای بەڕێزمان شێعرە تەڕ وناسکە جوانەکانی، زۆربەی زۆری بە خەم زاخاوە، خەم کاری زۆری تێکردووە، بۆیە بە ھیچ جۆرێ ناتوانێ خۆی لە شەپۆل لابدات. ھێمن شاعێری گەل، شاعێری عیشق و ئازادی، دڵە گەورەکەی ھەتا ئەو ڕۆژەی لە لێدان کەوت، بۆ گەلەکەی و ئازادی نیشتمان لێی دا.▼
بە فەرموودەی خۆی:▼
{{شیعر▼
|ھەتاکوو دوا پشوو ڕێبواری ڕێگەی ئێشق و ئازادیم▼
|ئەگەر بێجگە لە ناکامیش نەبینم، بەرھەمێکی تر}}▼
== لە دوای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران ==
Line ٩٠ ⟶ ٧٥:
== سەرای ھێمن ==
[[پەڕگە:HemnDSC 4987.jpg|thumb|سەرای ھێمن (ماڵی مامۆستا ھێمن)]]
ماڵی
== پەیکەرەی مامۆستا ھێمن لە [[سەرای ھێمن]] ==
Line ١١٤ ⟶ ٩٨:
# [[پاشەرۆکی مامۆستا ھێمن]]، کۆمەڵە وتار، مەھاباد ١٩٨٣
== نموونەی شیعری ==
نمونەیەک لە ناڵەی جودای▼
بەھۆی تاڵی و مەینەتی ژیانییەوە پڕ بە دڵی خۆی دەناڵێنێ و بە ئاوازێکی بە سۆزەوە دەڵێت:
▲{{شیعر
▲|پارچە گۆشتێکە، دڵی من ڕوو نییە
▲|ناڵە ناڵی من درەنگە زوو نییە}}
▲{{شیعر
▲|شینم زۆر گێڕاوە، شادیم کەم دیوە
▲|ئەڵێن ھەیە، بەلام نەمدیوە}}
▲
ناڵەی جودای▼
▲بە فەرموودەی خۆی:
چۆن نەناڵم ئەودڵەی پڕ ھەستی من▼
▲{{شیعر
▲|ھەتاکوو دوا پشوو ڕێبواری ڕێگەی ئێشق و ئازادیم
▲|ئەگەر بێجگە لە ناکامیش نەبینم، بەرھەمێکی تر}}
▲=== نمونەیەک لە ناڵەی جودای ===
<poem>
▲'''ناڵەی جودای'''
▲چۆن نەناڵم ئەودڵەی پڕ ھەستی من
چۆک لە ئەژنۆ ببنەوە دوو دەستی من
چۆن نەناڵێم ئەو دڵە ھەنگاوتەیە
بەرد لە بەردی بێتەوە دەنگی ھەیە
چۆن نەسوتێت ئەو دڵەی ھین خەمە
ئەوپەپولەی وەک میوانی شەمە
چۆن نەناڵێم ئەو بزاڤەی بڕبەدڵ
دوور لە گوڵزارەو خەریقی ماتەمە
ژانی ناسورەی جودایم چێشتووە
ھەرچی خۆشم ویستووە جێم ھیشتووە
ھەڵبڕاوام من لە یادی نازەنین
دەرکراوم من لە خاکی دڵنشین
</poem>
=== نمونەی ھۆنراوەی نەتەوەیی ===
{{چینی ناوەند}}'''کوردم ئەمن'''{{کۆتایی}}
{{شیعر
Line ١٥٥ ⟶ ١٤٧:
== مردن ==
ھێمن لەو کەسانە بوو کە تەمەنی مێرمنداڵی و لاوی و پیری خۆی لە سەنگەری [[فەرھەنگ]] و ئەدەب و فۆلکلۆر و
== سەرچاوەکان ==
Line ١٦٢ ⟶ ١٥٤:
* تاریخ مەھاباد/سەید محەممەد سەمەدی/انتشارات رھرو مھاباد ١٣٧٣
* گۆڤاری مەھاباد، ژمارەی ١٥٠ ساڵی سێزدە ١٣٩٢، لاپەڕەی ٦ و ٧
* مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، مارف خەزنەدار، لاپەڕەکانی ٤٢٣ تا ٤٣٥، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦.
{{شیعری کلاسیکی کوردی}}
|