ویکیپیدیا

دادگای تاوانی نێونەتەوەیی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
No edit summary
ب گەڕاندنەوەی دەستکارییەکان لەلایەن 95.170.193.62 (لێدوان) بۆ دوایین دەستکاریی Rannda
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:International Criminal Court logo.svg|left|200px]]
دادگای جینایاتی نێودەوڵەتی
'''دادگای نێونەتەوەیی تاوانباری''' (بە [[ئینگلیسی]]: '''International Criminal Court''' و پوختەکەی: '''ICC''') دادگاییەکی تایبەت و ھەمیشەییە بۆ بەدواچوون و سزادانی تاوانەکانی وەک [[جینۆساید]]، [[تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی]] و [[تاوانی کاتی شەڕ]].
ئەو دادگایەی كە ئیسرائیل و ئەمەریكا ئەندامی نین و ئێراقیش دژی دەنگی داوە
 
پێکھاتنی ئای-سی-سی بەرەی گۆڕانی یاساکانی نێودەوڵەتی دەزانن کە لە [[١٩٤٥]]ەوە دەستیپێکردووە. ئەم دادگایە ھێزی داوە بە [[مافەکانی مرۆڤ]] و یاساکانی مرۆڤدۆستانە بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ کێشەکاندا.
 
ئەم دادگایە لە [[١٩٩٨]]لە [[ڕۆم]]، پایەتەختی [[ئیتاڵی]] دامەزرا و دواتر لە [[٢٠٠٢]]دا، دوای پەسەندکرانی ئەم دادگایە لەلایەن ٦٠ دوڵەتەوە، بە شێوەی فەرمی دەستی بەکارکرد. شوێنی فەرمیی ئەم دادگایە لە شاری [[لاحە]]، وڵاتی [[ھۆڵەند|ھۆڵەندایە]]؛ بەڵام لە ھەر شوێنێکی دیکەش دەتوانێ دابنرێت.
لە یەكی جولای 2002 بۆ یەكەمجار ئەو دادگایە دەرگای لە رووی وەرگرتنی سكاڵا و داواكان كردەوە بۆ تاوانەكانی شەڕ و جینۆساید و دژە مافی مرۆڤ. ئەو دادگایە سەرەڕای ناڕەزاییی ئەمەریكا بەپێی رێكەوتننامەی رۆمای 1998 دامەزرێندرا.
 
ئەو دادگایە تایبەتمەندە بە دادگاییكردنی تاكەكان و هیچ پەیوەندییەكی بە وڵات و سوپاكانییەوە نییە، بارەگاكەی لە لاهایە، تەنیا ئەو داوایانەش تەماشا دەكات، كە تاوانەكانی لە دوای یەكی جولای 2002ەوە روویان داوە.
ھەتا مارچی [[٢٠١٠]]، ١١١ وڵات ئەندامی ئەم دادگایەن و ٣٧ وڵاتی دیکەش، وەک [[ڕووسیا]] و [[ئەمەریکا]]، ئامادەن بەڵام ھێشتا لە ناو وڵاتەکانیان بە پەسندی [[پاڕلەمان|پاڕلەمانیان]] نەگەیاندووە<ref name=>[http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XVIII-10&chapter=18&lang=en UNTS]</ref>
ئەو دادگایە سەربەخۆیە لە دەزگای نەتەوە یەكگرتووەكان، وەكو دەزگایەكی هەمیشەییش دامەزرێندراوە. بۆ ئەوەش دامەزراوە كە شوێنی دادگاكانی تایبەتی چەشنی نۆرمبێرگ و رواندا و ئەوانی تر بگرێتەوە.
. وڵاتانی وەک [[چین]] و [[ھێند]] لە ڕەخنەگرانی ئەم ڕێکخراوەن و ئەندام نین.
كاتی خۆشی كە سەرۆكی ئەمەریكا و ئەندامانی كۆنگرێس ناڕەزاییان لەسەر ئەو دامەزراندنی ئەو دادگایە نیشان، لەوە ترسان كە ببێتە هۆی دەروازەیەك بۆ دادگاییكردنی سەربازە ئەمەریكاییەكان، كە لە وڵاتانی تر شەڕ دەكەن. كەچی چالاككوانی بواری مافی مرۆڤ و یاساناسان، پێیان وایە ناڕەزایی ئەمەریكا لەبەر سەربازەكانی نەبووە، بەڵكو لەبەر داڕێژەڕی یاسا و گەورەپیاوەكانی بووە، نەوەك لە داهاتوو بكەونە بەر تۆمەتی چوونە بەر دەمی ئەو دادگایە.
 
یەكیەتیی ئەوروپا بەگشتی و فەرەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا بەتایبەتی، تێچووی بودجەی دادگا و ئەندامەكانیان لە ئەستۆ گرتووە، هەرچی هۆڵەنداشە بۆ ماوەی 10 ساڵ كرێی بارەگاكە وەرناگرێت و 70 ملیۆن دۆلاریشی وەك هاوكاری پێشكێش كردووە.
ھەرکات تاوانێ لەلایەن دانیشتووی یەکێ لە وڵاتانی ئەندام یان یەکێک لە وڵاتانی ئەندام ڕووبدات، یا ئەوەی لەلایەن [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووکان]] داوای پێداچوونەوەی بکرێ، ئەوکات دادگای نێونەتەوەیی تاوانباری دەبێ پێداچوونەوەی ئەو کەیسە بکات.
چونكە بەپێی پێوەرە نێودەوڵەتییەكان، ئەو دادگایە دامەزرا، بەپێچەوانەی پێشبینییەكان بە تێپەڕینی تەنها چوار ساڵ، 60 وڵات رێكەوتننامەكەی رۆمایان پەسەند كرد و بوونە ئەندامی ئەو دادگایە.
 
زۆر كەس تێكەڵییەك لەنێوان ئەو دادگایە و دادگای دادی نێودەوڵەتی دەكەن، كە ئەویش بەهەمان شێوە بارەگاكەی لە لاهایە، بەڵام ئەوەی دووەمیان باڵێكی نەتەوە یەكگرتووەكانە و كاری تەنها چارەكردنی كێشەی نێوان وڵاتەكانە.
لەکاتی دامەزران تاکوو ئێستا، ئەم ڕێکخراوە لێکۆڵینەوە لەسەر پەنج ڕووداو کردووە: ئووگاندای باکوور، کۆماری دیمۆکڕاتیکی کۆنگۆ، کۆماری ئافریقای ناوەندی، کۆماری کێنیا و [[دارفوور]] (سوودان)دەقی پەڕە.<ref name=>[http://www.icc-cpi.int/cases.html کەیسەکان]</ref>.
لە ساڵی 1998 كاتێك پڕۆژە یاسای ئەو دادگایە خرایە دەنگدان، 120 وڵات لەگەڵی بوون و7یش دژی و 20 وڵاتیش دەنگیان نەدا.
 
ئەو حەوت وڵاتەی كە دەنگیان دژی دا: ئەمەریكا، ئیسرائیل، چین، ئێراق، قەتەر، لیبیا، یەمەن بوون.
 
ئەو دادگایە پسپۆڕییەتی لە بینینی تاوانەكانی جینۆساید، دژەمرۆڤایەتی، شەڕ دا هەیە. هەرچی بۆ پسپۆڕییەتی هەرێمایەتییە، ئەو دادگایە دەتوانێ تۆمەتبارەكان بداتە دادگایەكەی، ئەگەر تۆمەتبار سەر بە وڵاتێكی ئەندامی ئەو دادگایە بوو، یاخود تاوانەكەی لە وڵاتێك ئەنجام دا كە ئەندامی دادگایەكەیە، یان وڵاتەكە ئەندام نەبوو، بەڵام بواری دا بەو دادگایە كە تۆمەتبار لێی دادگایی بكرێت، لە حاڵەتی چوارەمیش ئەگەر ئەنجومەنی ئاسایش پەڕاوەكەی بۆ ئیحالە كرد.
 
{{کۆلکە}}
 
 
 
== پەراوێزەکان ==
{{reflist}}
 
 
== بەستەری دەرەکی ==
* [http://www.icc-cpi.int/ ماڵپەڕی فەرمی ڕێکخراوە]
 
[[ar:المحكمة الجنائية الدولية]]
[[bg:Международен наказателен съд]]
[[bn:আন্তর্জাতিক অপরাধী আদালত]]
[[ca:Cort Penal Internacional]]
[[cs:Mezinárodní trestní soud]]
[[da:Den Internationale Straffedomstol]]
[[de:Internationaler Strafgerichtshof]]
[[el:Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο]]
[[en:International Criminal Court]]
[[eo:Internacia puna kortumo]]
[[es:Corte Penal Internacional]]
[[et:Rahvusvaheline Kriminaalkohus]]
[[eu:Nazioarteko Zigor Auzitegia]]
[[fa:دیوان بین‌المللی کیفری]]
[[fi:Kansainvälinen rikostuomioistuin]]
[[fiu-vro:Riikevaihõlinõ Kriminaalkohus]]
[[fr:Cour pénale internationale]]
[[gl:Corte Penal Internacional]]
[[ha:Kotun Shari'ar Miyagun Laifuka]]
[[he:בית הדין הפלילי הבינלאומי]]
[[hi:अंतरराष्ट्रीय अपराध न्यायालय]]
[[hr:Međunarodni kazneni sud]]
[[hu:Nemzetközi Büntetőbíróság]]
[[id:Mahkamah Pidana Internasional]]
[[io:Internaciona Kriminala Korto]]
[[is:Alþjóðlegi sakamáladómstóllinn]]
[[it:Corte Penale Internazionale]]
[[ja:国際刑事裁判所]]
[[ka:საერთაშორისო კრიმინალური სასამართლო]]
[[ko:국제 형사 재판소]]
[[la:Iudicium Internationale Criminale]]
[[lt:Tarptautinis Baudžiamasis Teismas]]
[[lv:Starptautiskā krimināltiesa]]
[[mk:Меѓународен кривичен суд]]
[[ml:അന്തർദേശീയ ക്രിമിനൽ കോടതി]]
[[mn:Олон Улсын Эрүүгийн Шүүх]]
[[mr:आंतरराष्ट्रीय गुन्हेगारी न्यायालय]]
[[ms:Mahkamah Jenayah Antarabangsa]]
[[new:अन्तरराष्ट्रीय अपराध अदालत]]
[[nl:Internationaal Strafhof]]
[[no:Den internasjonale straffedomstolen]]
[[pl:Międzynarodowy Trybunał Karny]]
[[pms:Cort penal antërnassional]]
[[pt:Corte Penal Internacional]]
[[ro:Curtea Penală Internațională]]
[[ru:Международный уголовный суд]]
[[sh:Međunarodni krivični sud]]
[[si:ජාත්‍යන්තර අපරාධ අධිකරණය]]
[[simple:International Criminal Court]]
[[sk:Medzinárodný trestný súd]]
[[sr:Међународни кривични суд]]
[[sv:Internationella brottmålsdomstolen]]
[[sw:Mahakama ya Kimataifa ya Jinai]]
[[ta:அனைத்துலக குற்றவியல் நீதிமன்றம்]]
[[te:అంతర్జాతీయ క్రిమినల్ కోర్టు]]
[[th:ศาลอาญาระหว่างประเทศ]]
[[tr:Uluslararası Ceza Mahkemesi]]
[[uk:Міжнародний кримінальний суд]]
[[ur:بین الاقوامی عدالت جرائم]]
[[vi:Tòa án Hình sự Quốc tế]]
[[yo:Ilé-Ẹjọ́ Ìwàọ̀daràn Káríayé]]
[[zh:国际刑事法院]]
[[zh-min-nan:Kok-chè Hêng-sū Hoat-īⁿ]]
 
[[پۆل:ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/دادگای_تاوانی_نێونەتەوەیی»