شێ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

شێی هەوا یاخود ڕادەی شێ بە گشتی دوو جۆرە: شێداری ڕەهایی و شێداری ڕێژەیی . '''شێداری ڕەها''' بریتییە لە کەڵەماوی ئاو بە کیلۆگرام یان گرام کە لە هەر یەک لە قەبارەی هەوادا بەردەستە. ئەو ڕێژەیەی کە بۆ بۆشایی ئاو پێویستە بۆ ئەوەی قەبارەیەکی دیاریکراوی هەوای پێ بچەسپێنێت، لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای هەوادا، توانای خەزنکردنی هەڵمی ئاو بۆ هەر یەک قەبارەیەک زیاتر دەبێت. '''شێی ڕێژەیی''' بریتییە لە بڕی ئەو شێیەی کە لە قەبارەی هەوادا لەگەڵ پلەی گەرمی دیاریکراوی هەوادا خۆی دەگونجێنێت. هەوای بێ هەڵم (بێ شێ) پێی دەوترێت هەوای وشک. هیچ جۆرە هەوایەک لە کەش و هەوادا نییە کە بڕێک شێی نەبێت، تەنانەت لە کەش و هەوای سەر بیابانەکان و هێڵی بەرزەکانی ئاسمانیش بڕە شێیەک هەر هەیە. ڕووی زەریاکان و ئاوی ڕووکەش و خاکە سەرسەوزەکان سەرچاوەی شێداری هەوان کە ئەوانیش لە ئاکامی هەور و باران دەستیان کەوتووە. بەرزترین بڕی ئاو لە هەوادا ٣-٤٪ ە<ref> https://weatherstreet.com/weatherquestions/What_is_water_vapor.htm </ref>.

نزیکەی ٥٤٠ کالۆری پێویستە بۆ گۆڕینی یەک گرام ئاو بۆ ئاوی هەڵمژراو (چەسپاو بە هەوادا)، ئەم بڕە وزەش لە گەرمای خۆر چنگ دەکەوێت. لەبەر ئەوە، کردارەکە وەک سوڕێک وایە لە نێوان گۆڕانکاریەکانی ئاو لەهەوادا. هەر کە هەوا گەرمتر بێت، دەتوانرێت هەڵمی ئاو زیاتر لە هەوادا هەڵبگیرێت، بەڵام هەرچۆنێک بێت کۆگای ئاو لە هەوادا سنووردارە<ref> https://personal.ems.psu.edu/~fraser/Bad/BadFAQ/BadCloudsFAQ.html </ref>. ئەوە کاتێک دێت کە هەڵمی ئاو دەچێتە ناو هەواوە، وەک تەنکێکی باش لە ئاو دەردەکەوێت. لەم حاڵەتەدا دەوترێت کە هەوا بە هەڵماوی ئاوەوە گەرمکراوە<ref> https://www2.atmos.umd.edu/~stevenb/vapor/ </ref>.

کەش و هەوا تێکەڵە لە گازەکان، هەریەکەیان فشارێکی ڕێژەییان هەیە. پاڵەپەستۆی هەوا لە هەر خاڵێکدا یەکسانە بە کۆی فشارە لاوەکیەکان کە لە لایەن هەر گازێک جێبەجێ دەکرێت کە لەناو پێکهاتەی هەوایەکە هەیە، لەوانە بڕی ئاو. بڕی هەڵمژراوی ئاو لە هەوادا دەگۆڕێت لەگەڵ شوێن و کات. کاتێک فشاری بەرزی ڕووکەشی ئاو (یان زەوی) لە کاتێکی دیاریکراودا و لە پلەی گەرمایەکی دیاریکراودا، پەستانی بەشێک لە هەڵماوی ئاو لەو کاتەدا و پلەی گەرما پێی دەوترێت پەستانی سەرتاپایی<ref> https://archive.org/details/crchandbookofche81lide </ref>.

* شێی ڕەها شێێکی چڕە کە وەک دڵۆپە لە سەر تەنێک و ڕووکەشی جیاواز دەبینرێت. لە شەوانی ساف و هێمندا، زەوی بە خێرایی لە ڕێگەی تیشکەوە سارد دەبێت، لە ئەنجامدا پلەی نزمتری تیشکدان لە هەوای نزیک ڕوودەدات. پاشان ئەو هەوایەی دەوروبەرەی کە سارد دەبێتەوە بە پەیوەندی لەگەڵ زەوی سارد دەبێتەوە<ref> https://web.archive.org/web/20171018232823/http://www.arl.noaa.gov/faq_c1.php </ref>.