یارسان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[وەشانی تاوتوێ نەکراو][وەشانی تاوتوێ نەکراو]
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
زیادکردنی زانیاری
تاگەکان: دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
+ بەستەر، چاکسازی ڕێنووس
تاگەکان: دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە دەستکاریی مۆبایلیی پێشکەوتوو
ھێڵی ١:
{{یەزدانێتی}}
'''یارسان'''، '''ئەھلی حەق''' یان '''کاکەیی''' گروپێکی تایبەتن کە ھەڵگری بیروباوەڕی ئایینی جیاوازن، لە گەلێک شوێنی [[کوردستان]]دا بڵاون، بە تایبەت لە ھەڵەبجە وە گوندی ھاوار سەر بە ھەڵەبجە [[کرماشان]] و [[گەرمیان]]. [[کاکەیی]] دانیشتووی [[کەرکووک]] و لێواری زێی نێوان [[ھەولێر]]-[[مووسڵ]] و [[شەبەک]] ئەمانە ھەموو بە بنەچەکی ھۆز و زمان و بیروباوەڕی ئاینی دەگەنەوە یەکتر. شوێنەکانی نیشتەجێ بوونی ئەھلی حەق (یارسان) لە کوردستاندا، لە کۆنەوە تا ئەم سەردەمە ھەندێک گۆڕانکاری بە خۆوە دیوە. بەڵام ئەوەی کە ھەمووان لە سەری پیداگری دەکەن ئەوەیە کە لە سەرەتادا ئایینی یارسان لە ناوچەکانی [[ھەورامان]] و [[شارەزوور]] و [[لوڕستان]] بڵاوبووتەوە و گەشەی کردووە، جا دواتر گەیشتووتە ناوچەکانی تری [[کوردستان]] و [[ئێران]].<ref name="t1">{{Cite web |url=http://www.kurdzhin.net/forum.php/viewtopic.php?id=97427 |title=میژوو و فەلسەفەی یارسان |access-date= ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311115837/http://kurdzhin.net/forum.php/viewtopic.php?id=97427 |archive-date=١١ی ئازاری ٢٠١٦ |dead-url=yes}}</ref>
 
'''یارسان'''، '''ئەھلی حەق''' یان '''کاکەیی''' گروپێکی تایبەتن کە ھەڵگری بیروباوەڕی ئاینی جیاوازن، لە گەلێک شوێنی [[کوردستان]]دا بڵاون، بە تایبەت لە ھەڵەبجە وە گوندی ھاوار سەر بە ھەڵەبجە [[کرماشان]] و [[گەرمیان]]. [[کاکەیی]] دانیشتووی [[کەرکووک]] و لێواری زێی نێوان [[ھەولێر]]-[[مووسڵ]] و [[شەبەک]] ئەمانە ھەموو بە بنەچەکی ھۆز و زمان و بیروباوەڕی ئاینی دەگەنەوە یەکتر.
شوێنەکانی نیشتەجێ بوونی ئەھلی حەق (یارسان) لە کوردستاندا، لە کۆنەوە تا ئەم سەردەمە ھەندێک گۆڕانکاری بە خۆوە دیوە. بەڵام ئەوەی کە ھەمووان لە سەری پیداگری دەکەن ئەوەیە کە لە سەرەتادا ئایینی یارسان لە ناوچەکانی [[ھەورامان]] و [[شارەزوور]] و [[لوڕستان]] بڵاوبووتەوە و گەشەی کردووە، جا دواتر گەیشتووتە ناوچەکانی تری [[کوردستان]] و [[ئێران]].<ref name="t1">{{Cite web |url=http://www.kurdzhin.net/forum.php/viewtopic.php?id=97427 |title=میژوو و فەلسەفەی یارسان |access-date= ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ |archive-url=https://web.archive.org/web/20160311115837/http://kurdzhin.net/forum.php/viewtopic.php?id=97427 |archive-date=١١ی ئازاری ٢٠١٦ |dead-url=yes}}</ref>
 
بە بۆچوونی ھەندێک لە مێژووناسان، ناوی یارسان کورتکراوەی «یارسولتان» ە<ref>[http://www.alaeadin.blogfa.com/post-20.aspx بابایادگار، چشمە آناھیتا: دیار یارسان]</ref> و مەبەست لێی [[سوڵتان سەھاک]]ە (بە [[فارسی]]: سلطان اسحاق)، ھەرچەند بوونی ئاینی یارسان دەگەرێتەوە بۆ سەردەمی میترایییەکان (٤٠٠٠–٥٠٠٠ ھەزار ساڵ لەمەوبەر) بەڵام سوڵتان سەھاک بە داڕێژەرەوەی ئاینەکە دادەنرێت.<ref>ئێستا مەزارەکەی لە گوندی شێخانە لە ھەورامان.</ref> کە ڕێبەرێکی دیاری ئەم بیروباوەڕەیە لە کوردستاندا. یاخود یارستان بە واتای شوێنی یار یا موردانی ئەھلی حەق.
Line ١٧ ⟶ ١٥:
ھەنێ مەگێڵین یەک یەک لە شاران
 
تا زندە کەرین ئاینی یاران (کەسانێک دەست کاریان کردوە بۆ مەبەستی سیاسی وتوویان: تا زندە کەرین ئاینیئایینی '''<span lang="ckb" dir="rtl">ئێران</span>'''
 
کەواتا ئاینیئایینی یاران زۆر لەسەردەمی سوڵتان سەھاک کۆنترە بۆیە داوای زیندوگردنەوەی کردوە.
 
== ناوداران ==
Line ٣١ ⟶ ٢٩:
* باوەیسی
* مستەفایی
* شاخوشین: لە لورستانلوڕستان. {{ژێدەر}}
 
== زمان و شیعر ==
زمانی بیروباوەری یارسانی شێوەزاری [[گۆران]]ە کە زمانی دانیشتووانی چەندین دەڤەرە لە کرماشان، ئەردەڵان، کرماشان،ئەردەڵان{{سەرچاوە؟}}باکووری [[پارێزگای لوڕستان|لوڕستان]] و [[ھەمەدان]]. بۆ ماوەیەکی درێژ زمانی ڕەسمیفەرمی حوکمڕانانی کوردستان و زمانی شیعر و شاعیران بووە. گێڕانەوەی بەیت و ستایشی یارسان بە ئاوازەوە وشەی ''گۆرانی''ی بە واتای ستران لە زمانی کوردیدا پەیداکردوە.{{ژێدەر}} نموونەی بەیتی یارسان (شیعری ''شاخوشین لوڕستانی''):
نموونەی بەیتی یارسان (شیعری ''شاخوشین لوڕستانی''):
{|
|-
Line ٥١ ⟶ ٤٨:
 
== بیروباوەڕ ==
وا دەزانرێت کە بیروباوەڕی یارسانی یەکێک بێت لە شیعەی توندڕەو کە بە عەرەبی بە (غولات) ناو دەبرێن واتە توندڕەو، کە لە سەدەی نؤیەمدا سەری ھەڵداوەو زیاتر بە «قزڵباش» بانگ دەکران. وشەی لێکدراوی «ئەھلی حەق» لە فەرھەنگی «صۆفیەسۆفیە» دا بە کەسانێک دەگوترێت کە پلە سەرەتایییەکانی تێگەیشتن «شەریعەت، تەریقەت، مەعریفەت» یان تێپەڕکردووە و گەیشتوونەتە ئەوپەڕی تێگەیشتوویی، واتە «حەقیقەت». ھەروەھا ئەم وشەیە بە مانای کەسایەتی تێگەیشتوو لە «رازی ئایین» دەگوترێت کە لەلایەن «سوڵتان سەھاک» ەوە گەشەی کردووە. سوڵتان سەھاک گۆرانکاری خستۆتە ناۆ ئەم ئاینەئایینە کوردییە کۆنە، بۆ پارێزگاری لە ئاینەکەئایینەکە و ھەوڵانی ڕواڵەتی ئاینەکەی بە عەلی کوری تالیب داپۆشیوە بۆ ئەوەی بتوانێت یار و یاوەرانی بپارێزێت. ئەم ئاینەئایینە باوەری بە دۆن و دۆن (دوبارە ژیانەوە بەڵام لە کەسێکی دیکە) ھەیە، عەلی کوری تالیب یەکێک بووە لەو کەسانە کە ژیانی کەسایەتییەکی پیرۆزی یارسان بووە، ھەر لەبەر ئەوە بە چاوی ڕێزەوە لە لایەن کاکەیییەکانەوە تەماشای دەکرێت بەلام کەسایەتی دیکە ھەن، وەکو عیسای مەسیح، بوودا… ھتد ھەمان پیرۆزیان ھەیە.
 
یارسان (کاکەیی) باوەڕیان بە خودایەکی گەورە و بنچینەیی ھەیە لەگەڵ شەش ھاوشێوەی خودا (واتە ڕۆحی خودا لەو شەش کەسەشدا ھەیە) ھەندێک لەو کەسانەش بە پێی بیر و باوەڕی یارسانییەکان بریتین لە [[مەسیح]]، [[عەلی کوڕی ئەبوتالیب]] و [[سوڵتان سەھاک]] کە ئەوان پێشیان وایە سوڵتان ئیسحاق لە دایکبونەکەشی لە کەسێکی وەک مریەم بووە. شوێنەکەوتوانی یارسان باوەڕیان بە کۆپیکردنەوەی ڕۆح ھەیە و پێیان وایە خودا گەورە سەرەکییەکە ئیش و کاری مرۆڤ ڕاستەوخۆ بەڕێوە نابات و بەڵکو لە ڕێگەی شەش لاشەکەوە کارەکان بەڕێوە ئەبات کە ڕۆحی خۆی تێکردوون. کتێبە پیرۆزەکەی یارسان ناوی [[سەرەنجام]]ە.
Line ٨٥ ⟶ ٨٢:
* ھەبوونی پیر
* ڕێزگرتن و پیرۆز زانینی سەرچاوە سروشتییەکان وەک ئاو، ھەوا و ئاگر
* بەکارھێنانی موسیقا، وەک [[دەف]] و تەموورە،[[تەموورە]]، بۆ ڕێوڕەسمی ئایینی
* ھێشتنەوەی سمێڵ-لەناو یارسانی و ئێزدیدا
* ھەر چوار ئایینەکە چوارشەم بە پیرۆزترین ڕۆژ دەبینن