ھیندستان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

[وەشانی تاوتوێ نەکراو][وەشانی تاوتوێ نەکراو]
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
←‏خواردن: پێداچوونەوە
پەرەپێدان
ھێڵی ٤١٨:
مێژووی [[کەلتوور]]ی هیندی زیاتر لە ٤٥٠٠ ساڵە،{{sfn|Kuiper|2010|p=15}} لەماوەی سەردەمی ڤێدادا (دەورووبەری ساڵانی نێوان ١٧٠٠ بۆ ٥٠٠ ساڵ پێش زایین)، بناغەکانی [[فەلسەفەی هیندوو]]، میتۆلۆژیا، تیۆلۆژی، و ئەدەب دامەزران، زۆرێک لە باوەڕ و ڕاهێنە ڕۆحانییەکان کە تاکوو ئەمڕۆش هەن، لەوانە [[دارما]]، [[کارما]]، [[یۆگا|یوگا]] و مۆکشا لەو دەمە درووست بوون.{{sfn|Kuiper|2010|p=86}} هیندستان بە جیاوازی ئایینییەوە ناسراوە، بەبوونی ئایینەکانی [[ھیندوویزم|هیندووئیزم]]، [[بودیزم]]، [[سیکیزم|سیخیزم]]، [[ئیسلام]]، [[مەسیحی]] و [[جاینیزم|جەینیزم]] لە نێو ئایینە گەورەکانی وڵاتەکەن.{{sfn|Heehs|2002|pp=2–5}} ئاینی هەرە سەرەکی، هیندووئیزمە، لە لایەن خوێندنگا جۆراوجۆرە مێژووییەکانی فکریەوە شێوەیان بۆ کراوە لەوانە؛ ئاپانیشادش،{{sfn|Deutsch|1969|pp=3, 78}} یۆگا سوتراس، بزوتنەوەی باکتی{{sfn|Heehs|2002|pp=2–5}} و بە فەلسەفەی بوودی.{{sfn|Nakamura|1999}}
 
=== نمایشی هونەریی و ڕاگەیاندن ===
مۆسیقای هیندی ڕەنگی داوەتەوە بەسەر کۆمەڵێک ستایلیشێوازی هەرێمیی و نەریتییەکان،نەریتییەکان. بەمانایەکی دیکەدیکە، جوگرافیا گەورەکەی هیندستان وایکردووە مۆسیقای هیندی دابەشبێت بەسەر ویلایەتەکانی ئەو وڵاتە. مۆسیقای کلاسیک دوو ژانەر و جۆر لە خۆ دەگرێت: باکووری هیندوستانیی و باشووری قوتابخانەکانی کارناتیک.{{sfn|Massey|Massey|1998}} لەلایەکی دیکەشەوە هەندێ فۆرمی مۆسیقی لۆکاڵیش هەن لەوانە: [[فیلمی]] و میوزیکی فۆلۆکلۆریی هیندی. بەهەمان شێوە سەمای هیندیش دابەشبوونی ناوچەیی بەخۆیەوە بینیوە لەوانە [[بانگرا]] لە ویلایەتی [[پەنجاب، ھیند|پەنجاب]]، بیهو لە ویلایەتی ئەسام، جومایر هەروەها چهاو لە ویلایەتەکانی جارکەند، ئۆدیشا و [[بەنگالی ڕۆژاوا]]، گابرا و داندیا لە ویلایەتی گوجەرات، گوومەر لە ویلایەتی [[ڕاجستان]] هەروەها لاڤانی لە ویلایەتی [[مەھاراشترا|مەهاراشترا]]. لەلایەن ئەکادیمیای نەتەوەیی هیندستان بۆ مۆسیقا، سەما و دراما هەشت جۆرە سەمای دیکە دانراوندەست کەنیشان ئەنجامکردووە دەدرێتکە لەگەڵ گێڕانەوەی چیڕۆکە [[میتۆلۆژیا|میتۆلۆژیاکان]]، ئەنجام دەدرێت، ئەوانیش بریتین لە بهارەتانایتام (لە ویلایەتی تامیل ناندوو)، کاتاک (لە ویلایەتی ئوتار پرادیش)، کاتاکالی و مۆهینیاتام (لە ویلایەتی کێرالا)، کوچیپودی (لە ویلایەتی ئەندرا پرادیش)، مانیپوری (لە ویلایەتی مانیپور)، ئۆدیسی (لە ویلایەتی ئۆدیشا) وە هەروەها ساتریا (لە ویلایەتی ئەسام).{{sfn|Encyclopædia Britannica b}}
 
شانۆ لە هیندستان تێکەڵەیەکە لە مۆسیقا، سەما و دیالۆگی نووسراو.{{sfn|Lal|2004|pp=23, 30, 235}} بەزۆریش پشتی بەستووە میتۆلۆژیای هیندوو، لەپاڵ ئەوەشدا سوودی لەهەندێ چیڕۆکی خۆشەویستی، کۆمەڵایەتی و ڕووداوی سیاسیی بینیوە لە سەردەمەکانی ناوەڕاست. شانۆی هیندیش کەوتۆتە ژێر کاریگەری جوگرافیای هیند و بەسەر ویلایەتەکانی ئەو وڵاتە دابەش بووە.{{sfn|Karanth|2002|p=26}} هیندستان ناوەندێکی فێرکردنی هەیە بۆ شانۆ لە ژێر ناوی قوتابخانەی نەتەوەیی دراما، ئەو ناوەندە دەکەوێتە نیودەلهی و بەشێوەیەک لە ژێر وەزارەتی کەلتوور، لە حکوومەتی هیندستان کاردەکات.<ref>{{cite web|title=The Sunday Tribune – Spectrum|url=http://www.tribuneindia.com/2009/20090315/spectrum/main1.htm|archive-url=https://web.archive.org/web/20171010083957/http://www.tribuneindia.com/2009/20090315/spectrum/main1.htm|archive-date=10 October 2017|access-date=4 October 2017|website=www.tribuneindia.com}}</ref> پیشەسازی سینەمای هیندی ساڵانە پڕبینەرترین فیلمەکانی جیهان بەرهەم دەهێنێت.{{sfn|Dissanayake|Gokulsing|2004}} سینەماش بەپێی زمان، ناوچە و ویلایەتەکان دابەش بووە بەسەر ئەسامی، بەنگالی، جۆجپوری، هیندی، کەنادا، مەیلامی، پەنجابی، گوجاراتی، ماراتی، ئۆدیا، تامیل، هەروەها تێلوگۆ.{{sfn|Rajadhyaksha|Willemen|1999|page=652}} سینەمای هیندی کە ناسراوە بە بۆلیوود، ئەوا زۆرترین قازانجی کەرتی سینەمای بردووە بەڕێژەی ٤٣٪ بەراورد بە سینەمای زمانەکانی دیکە، لەدوای ئەویش ئەوا سینەماکانی باشووری هیندستان کە هەردوو زمانەکانی تامیل و تێلووگۆ دەگرێتەوە ئەوا ٣٦٪ بازاڕیان بەدەست هێناوە.<ref name="deloitte">{{cite web|title=The Digital March Media & Entertainment in South India|url=http://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/in/Documents/technology-media-telecommunications/in-tmt-economic-contribution-of-motion-picture-and-television-industry-noexp.pdf|access-date=21 April 2014|publisher=Deloitte}}</ref>
 
ساڵی ١٩٥٩، پەخشی تەلەفزیۆنیی گەیشتە هیندستان، لەوسادا تەنیا وەک ناوەندێکی دەوڵەت هەبوو.<ref>Sunetra Sen Narayan, ''Globalization and Television: A Study of the Indian Experience, 1990–2010'' ([[Oxford University Press]], 2015); 307 pages</ref>{{sfn|Kaminsky|Long|2011|pp=684–692}} دواتر لە ساڵانی نەوەدەکانی سەدەی بیستەم، پاوانخوازیی دەوڵەت بەسەر پەخشی تیڤی نەما، لەو سەردەمە ژمارەیەکی زۆر کەناڵی سەتەلایت دامەزران و تەلەفزیۆن بوو بە کەلتوورێک لە ناو کۆمەڵگای هیند.{{sfn|Mehta|2008|pp=1–10}} لە ڕۆژگاری ئەمڕۆشدا، تەلەفزیۆن گەورەترین ناوەندی گەیاندنە لە هیندستان؛ پیشەسازیی تەلەفزیۆن لە هیندستان بۆ ساڵی ٢٠١٢ خۆی لە خاوەنی ٥٥٤ ملیۆن کڕیار دەبینییەوە، لە نێویاندا ٤٦٢ ملیۆنیان لەڕێی سەتەلایت یان کێبڵەوە بەشدارن. ئەمەش جیاوازییەکی زۆر دادەنرێت لەبەرامبەر هۆکارەکانی دیکەی ڕاگەیاندن وەک چاپەمەنییەکان (٣٥٠ ملیۆن)، ڕادیۆ (١٥٦ ملیۆن) یان ئینتەرنێت (٣٧ ملیۆن).{{sfn|Media Research Users Council 2012}}
 
=== وێژە و تەلارسازی ===