دووچاوەکیی ڕەگەزی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
This article was translated by I Believe in Science & Ideas beyond borders & Beit al Hikma 2.0
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
شائەمراز، + تاگی ئز
ھێڵی ١:
{{ئز}}
 
'''دووچاوەکیی ڕەگەزی''' بە [[دووچاوەکی]]یەک دەوترێت کە لەسەر بناخەی ڕەنگی پێست یا ئاخێزگەی ڕەگەزی و قەومییەتییەوە داڕیژرابێت. واتە لە نێوان کەمایەتییە ڕەگەزییەکان و ڕەگەزی زۆرینە یا باڵادەستدا فەرق دادەنرێت و بە یەک چاو تەماشا ناکرێن.<ref name="Dayal2018">{{cite book|author=Dr. Deen Dayal|url=https://books.google.com/books?id=dxlgDwAAQBAJ&pg=PT249|title=Complexion Based Discriminations: Global Insights|date=15 June 2018|publisher=Notion Press|isbn=978-1-64324-232-3|page=249}}</ref><ref>{{cite web|title=International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination|url=https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/cerd.aspx|access-date=31 July 2019|website=United Nations Human Rights, Office of the High Commissioner|publisher=United Nations}}</ref> بۆ وێنە، لە مافی مەدەنی و سیاسی بێبەش دەکرێن، یا لە وەرگرتنی مووچە و پەروەردە و ڕاھێنانی کۆمەڵایەتیدا بێعەداڵەتی و نابەرامبەرییان لەگەڵ دەکرێت، یا ھەقی تێکەڵبوونیان لەگەڵ ھاووڵاتییانی تردا لێ دەستێنرێتەوە.<ref name=":0">{{Cite book|last=شەبانی|first=ئەحمەد|title=فەرھەنگی زانستی سیاسی|publisher=زانستگای کوردستان|year=۲۰۱۰|isbn=|location=سنە|pages=|at=۹۹}}</ref>
 
نموونەی دووچاوەکیی ڕەگەزی سیاسەتی [[ئاڵمانیای نازی]] بوو دەرھەق بە خەڵکانی «نائاریایی». بەناوبانگترین ڕژێمێک کە ئەم سیاسەتە نامرۆڤانەی بەڕێوە بردووە، ڕژێمی ئافریقای باشوور بووە کە بە ناوی [[ئاپارتاید]] لە ساڵی ١٩٤٨ دیمەنێکی یاسایی و ڕەسمیی بە خۆوە گرت.<ref name=":0"/>
 
بەپێی زیاتر لە ٣٠ ساڵ لە لێکۆڵێنەوەی مەیدانیی دەرکەوتووە  کە کە ١پ وڵاتی جیاوازدا ڕێژەیەکی بەرچاو جیاکاریی بەرامبەر پێست ناسپییکان دا دەکرێت لە بوارەکانی (کرێکاری، خانوبەرەخانووبەرە و بازارەکان).
 
لێکۆڵینەوەیەکی ئەنخامدراوە لە هۆڵەنداھۆڵەندا کە لە ساڵی ٢٠١٣ دا ئەنجامدرابوو دەریخست کە ڕێژەیەکی بەرز هەیەھەیە لە جیاکاریی کردن بەرامبەر ئەو کەسانەی بەدوای کاردا دەگەرێن و ئاوازی ناوەکانیان لەسەر شێوازی زمانی عەرەبییە.
 
داگیرکاری ئیمپراتۆری بەڕیتانی بەشێوەیەکی یەکجاری زۆر کاریگەریی لە کلتوورەکانی کۆمەڵگا ئەفریقییەکان کردووە و هەروەهاھەروەھا ڕەگەزپەرستی شێوازی ئەمریکییش کاریگەریی هەیەھەیە لەسەر زیادبوونی دیاردەی ڕەگەزپەرستی لە وڵاتی نیجێریا. بۆ نموونە، لە وڵاتی لیبریا و بەپێی دەستووری وڵاتەکە کەسانی ناڕەش مافی وەرگرتنی ناسنامەی هاوڵاتییھاوڵاتیی بوونیان نییە.
 
لە ویلایەتە یەکرتووەکانی ئەمریکا و پەیوەست دەستکەوتنی کار، چەندین لێکۆڵینەوەی ووردبینیوردبینی ئەنجامدراوە کە بەڵگەی بەهێزبەھێز دەستکەوتووە لەسەر بوونی جیاکاریی ڕەگەزیی لە بازاڕی کاری وڵاتەکە کەبەپێی لێکۆڵینەوەکان خاوەنکاران پێشکەشکارە پێست سپییەکانیان پێ باشترە بە ڕێژەی ٪٥٠٥٠٪ بۆ ٪٢٤٠٢٤٠٪. لێکۆڵینەوەکانی تر بەڵگەی بەهێزیبەھێزی جیاکاریی کردن پیشان دەدەن لە کەرتەکانی (ئۆتۆمبێل فرۆشتن، داخوازینامهداخوازینامە دەستەبەری خانوو وەو خزمەتگوزاری پزیشکی).)
 
== کاریگەرییەکانی جیاکاریی لەسەر تەندروستی ==
لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە پەیوەندیی هەیەھەیە لە نێوان جیاکاریی ڕەگەزیی لەگەڵ کێشە تەندروستییە جەستەیی و دەروونییەکان دا و ئەم بەڵگانە لە لێکۆڵینەوەی جیاوازی چەندین وڵاتی هەمەجۆرەوەھەمەجۆرەوە بەدەستگەیشتووە.
 
لە کەرتی تەندروستی دا جیاکاریی ڕەگەزیی و پێشدادوەری کاریگەریی کردۆتەکردووەتە سەر شێوازی چارەسەرکردن و دەستنیشانکردنی نەخۆشی نەخۆشەکان. دەکرێت چەند نموونەیەكنموونەیەک هەبێتھەبێت کە وتەی نەخۆشەکە بە هەندھەند وەرناگیرێت و فەرامۆش دەکرێت وەكوەک لەم دواییانەدا لە دۆسییەیدۆسیەی یاریزانی تێنس (سێرینا ویڵیماز)دا ڕوویدا کاتێكکاتێک لە دوای لەدایکبوونی کچەکەی لەڕێی نەشتەرگەرییەوە سێرینا هەستیھەستی بە ئازاز و هەناسەھەناسە توندی کردبوو بەڵام دوای چەند جارێكجارێک لە دووبارەکردنەوە ئەوجا پەرستارەکان باوەڕیان پێکردبوو وەو نیشانەکانیان بە هەندھەند وەرگرتبوو. دەکرا یاریزانەکە گیانلەدەست بدایە ئەگەر سنوور نابوایە لەسەر داواکردنی پشکنینی (وێنەی ئەلکترۆنی - Computerized Tomography - CT scan ) کە دواتر لەڕێی پشکنینەکەوە دەرکەوت دیاردەی خوێن مەیینی هەیەھەیە. ئەم دیاردەیە بە یەکێكیەکێک لە سەدەهاسەدەھا نموونەکان دادەنرێت کە ئافرەتانیژنانی پێشتپێست ڕەش دووچاری ڕەگەزپەرستیی و جیاکاریی دەبنەوە لە کاتە ئالۆزەکانی دووگیانی دا.<ref>[https://www.npr.org/sections/parallels/2016/09/29/495665329/for-affirmative-action-brazil-sets-up-controversial-boards-to-determine-race For Affirmative Action, Brazil Sets Up Controversial Boards To Determine Race ]</ref>
 
یەکێكیەکێک لە هۆکارەکانھۆکارەکان کە ڕێخۆشکەرە لە بەرزی ڕێژەی گیانلەدەستدان لە دایکانی ڕەش پێست دا بریتییە لە نەخۆشخانەی بار خراپ و نەبوونی دامەزراوەی خزمەتگوزاری تەندروستی لەسەر ئاستێکی پێوانەیی. لەگەڵ ئاڵۆزی و ناجێگری کردەی منداڵ لەدایكبوونلەدایکبوون لە ناوچە ناپەرەپێدراوەکان دا، بارودۆخەکە سەختر دەبێت کاتێكکاتێک ڕێژەی ئازاری نەخۆشەکان بە هەندھەند وەرناگیرێت لەلایەن کارمەندانی تەندروستییەوە. ئازاری بیستراوی نەخۆشە پێست ڕەشەکان بەکەم دەخەملێنرێت و دادەنرێت لەلایەن پزیشکەکانەوە بە بەراورد بە ئازاری بیستراوی پێست سپییەکان کە زۆرجار دەبێتە هۆیھۆی دروستبوونی هەڵەھەڵە لە دەستنیشانکردنی نەخۆشییەکان دا.
 
== سەرچاوەکان ==