پرۆپاگەندە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
maineditsummary #IABot (v1.5.2) |
This article was translated by I Believe in Science & Ideas beyond borders & Beit al Hikma 2.0 |
||
ھێڵی ٣:
ئەم بانگەشەیە تایبەتە بۆ چوونە نێو پۆستێکی سیاسی لەوانە سەرۆکی وڵات، یان ببێتە ئەندام پەرلەمان و.... ئەم بانگەشەیە زۆرجار کەسەکە لە کەناڵێکی ڕاگەیاندن وەک بانگەشە بەڵێن بەخەڵک یان جەماوەرەکەی دەدات کە ئەم گەر ببێتە خاوەن ئەو پۆستە چ کارێ ئەنجام دەدا، یان زۆر جار دەبینرێ کەسەکە بۆ بانگەشە دەچیتە نێو خەڵک ڕای وان وەردەگرێ کە ئەو چی بکا کاتێ بگاتە ئەم پۆستە، زۆر جار پرۆپاگەندە بۆتە ئامرازێ بۆ گەییشتن بە پلەیەک لەلایەن سیاسەت مەداران وە لە جیھانی ئیمڕۆ سیاسەتمەدارەکان تۆڕی کۆمەڵایەتی وەک ئامرازێ بەکاردەھێنن بۆ خۆ نزیک کردنەوە لە کۆمەڵگا و زانینی بار و گوزەرانی خەڵکی وڵات.
لە سەدەی بیستەم دا بەشێوەیەکی گشتی دەستەواژەی پروپاگەندە پەیوەست بوو بە هەر کردەیەکی هەڵخڵەتێن و فێلبازانە.
ژمارەیەك ئامراز و ڕاگەیاندنی زۆر و بەرفراوان بەکاردێت بۆ گواستنەوە و گەیاندنی نامەکانی پروپاگەندە کە ئەم ئامرازانەش لەگەڵ گوڕان و بەرەوپێشچوونی تەکنەلۆژیای نوێ دا گۆرانکاریان بەسەردا هاتووە وەك (وێنەی کێشراو، کارتۆن، هەڵواسراو، بڵاوکراوە، فیلم، بەرنامەی ڕادیۆیی، بەرنامەی تەلەڤیزیۆنی و ماڵپەرە ئەلکترۆنییەکان. لەم ساڵانەی دوایی دا سەردەمی دیجیتاڵیی بۆتە ڕێخۆشکەر لە سەرهەڵدانی ڕێگەی نوێ لە بڵاوکردنەوەی پروپاگەندەدا وەك بەکارهێنانی هاوکێشی ماتماتیکی لە بۆ دروستکردنی (پروپاگەندەی ئەلکترۆنی، هەواڵی ساختە و هەواڵی لایەندار) بەمەبەستی بڵاوکردنەوەیان لە تۆرە کۆمەڵایەتییەکان دا.
== پروپاگەندەی ئایینی ==
زۆرجار پروپاگەندە بەکارهاتووە بەمەبەستی کارلێکردن لە بۆچوون و باوەڕی کۆمەڵانی هاوڵاتی لەسەر کێشە ئایینییەکان و زۆر بەتایبەتی ئەو کێشە دیاریکراوانەی هۆکاری سەرەکی جیاوازی نێوان ڕێبازی (کەنیسەی کاسۆلیکی رۆمانی) لەگەڵ (کەنیسە پرۆستانتەکان) بوون. هەروەها پروپاگەندە بەشێوەیەکی بەرچاو لە گفتووگۆی (جوڵانەوە ئایینییە نوێیەکان) دا بەکاردێت، لەلایەن ئەو کەسانەی لایەنگری ئەم جوڵانەوانە و ئەو کەسانەشی دژی ئەو جوڵانەوانەن.<ref>{{cite web|title=Online Etymology Dictionary|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=propaganda|access-date=6 March 2015}}</ref>
== پروپاگەندەی کاتی جەنگ ==
لە دوای جەنگی جیهانی دووەمەوە، بەکارهێنانی وشەی "پروپاگەندە" زۆرجار بۆ مەبەستی سیاسی یان نەتەوەیی بووە یان بۆ مەبەستی هاندانی چەند بیرۆکەیەکی دیاریکراو. پروپاگەندە چەکێکی یەکجار بەهێزە لە جەنگ دا و بەکاردێت بۆ لە مرۆڤ خستن و دروست کردنی کینە بەرامبەر بە دوژمنێکی دیاریکراو لەڕێی دروستکردن و کێشانی وێنەیەکی هەڵە لە مێشکی سەرباز و هاوڵاتیانی وڵاتەکەدا کە دەکرێت ئەو دوژمنە ناوخۆیی یان دەرەکیی بێت. دروستکردنی ئەم وێنەیە دەکرێت لەڕێی (بەکارهێنانی دەستەواژەی ڕەگەزپەرستیی و جیاکاریی یان دروستکردنی تۆمەت لەسەر پێشێڵکارییەکانی دوژمن). لە کاتی جەنگ دا زۆرینەی هەوڵەکانی دروستکردنی پروپاگەندە دەبێت وا لە دانیشتوانی نیشتمانەکە بکات کە زانیارییەکان ڕاست و دروستن و هۆکاری بەرپاکردنی جەنگ لەلایەن وڵاتەکەیانەوە هۆکارێکی دادپەروەرانەیە. بەپێی بنەماکانی (ڕێکخراوی ھاوپەیمانی باکووری ئەتڵەسی - NATO ) پروپاگەندە پێناسەکراوە بە "ئەو زانیارییانەی لایەندارن یان سروشتێکی هەڵخلێتەنەریان هەیە کە بەکاردێت بۆ هاندانی دۆزێکی سیاسیی یان گۆشە نیگایەکی دیاریکراو." بەپێی ئەم پێناسەیە ئەو زانیارییەی بڵاودەکرێتەوە مەرج نییە "هەڵە" بێت بەڵکو تەنها پێویستە پەیوەستدار بێت بەو ئامانجانەی (کەس یان دامەزراوەیەی) کردەکە ئەنجام دەدات و کارەکتەری سەرەکی کردەکەیە.<ref>{{cite book|last1=Bernays L|first1=Edward|url=https://archive.org/details/BernaysPropaganda|title=Propaganda|date=1928|publisher=Horace|location=Liveright|page=[https://archive.org/details/BernaysPropaganda/page/n3 9]|author-link1=Edward Bernays}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Martin|first1=Everett Dean|date=March 1929|editor1-last=Leach|editor1-first=Henry Goddard|title=Are We Victims of Propaganda, Our Invisible Masters: A Debate with Edward Bernays|url=http://postflaviana.org/wp-content/uploads/2015/07/martin-bernays-debate.pdf|journal=[[The Forum (American magazine)|The Forum]]|language=en|publisher=Forum Publishing Company|volume=81|pages=142–150|access-date=22 February 2020|author-link1=Everett Dean Martin|editor1-link=Henry Goddard Leach}}</ref>
== پروپاگەندەی ریکلام ==
ئامرازەکانی پروپاگەندە هاوبەشی و هاوشێوەییان هەیە لەگەڵ ئامرازەکانی ریکلام و پەیوەندییە گشتییەکان دا. دەکرێت بیر لە "" بکەیندەوە وەك پروپاگەندەیەك کە هەڵدەستێت بە لایەنگریی کردن یان کێشانی وێنەیەك بۆ ڕێکخراو، کەس یان بەرهەمێكی بازرگانی. بۆ نموونە، لە دوای سەرکەوتنیان لە (جەنگی ساڵی ٢٠٠٦ی لوبنان) حیزبوڵا هەستا بە ڕێکخستنی کۆبوونەوەی جەماوەری گەورە کە سەرۆکی حیزبەکە "حەسەن نەسروڵا" لە وتار و قسەکانی دا چەند توخمێکی شێوەزاری عەرەبی ناوچەکەی تێکەڵ بە عەرەبی کلاسیكی دەکرد بەمەبەستی گەیشتن و بڵاوبوونە بە کۆمەڵانی دەرەوەی لوبنان دا. لەگەڵ دەرکردنی چەندین بەرهەم کە نیشانە، ڕەنگی ئاڵا و ناو و وێنەی حیزبەکەی لەسەربوو <sup> </sup> وە بەرهەمەکان بۆ تەواوی تەمەنەکان ئامادەکرابوو. ئەم شێوازە لە پروپاگەندە یارمەتیدەر بوو لە ناساندنی حیزبەکە لە تەواوی ناوچەکەدا.<ref>{{Cite journal|last=Davison|first=W. Phillips|date=1971|title=Some Trends in International Propaganda|journal=The Annals of the American Academy of Political and Social Science|volume=398|pages=1–13|doi=10.1177/000271627139800102|issn=0002-7162|jstor=1038915|s2cid=145332403}}</ref>
== پەراوێزەکان ==
| |||