کیشوەر: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
بNo edit summary تاگەکان: دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە دەستکاریی مۆبایلیی پێشکەوتوو |
ب خاوێنکردن, replaced: بە پێی ← بەپێی (2) |
||
ھێڵی ١٦:
== پێناسە و کاربەری ==
بە [[پێکھات]]، "کیشوەرەکان وەکوو وشکاییگەلێکی لێکدابڕاوی گەورە و یەکپارچە دەناسرێن کە گۆڕەپانێکی ئاوی لە یەک جیایان بکاتەوە". زۆرێک لەو حەوت ھەرێمەی سەرەوە لەم پێناسەیەدا جێ ناگرن! لەبەرئەوەی کە بە ئاو لە یەک جیا نەبوونەتەوە. ھەروەھا ئەو پێومانە ئارمانییە کە دەبێت ھەر کامیان تەنێکی گەورە و یاکپارچە بن، زۆرجار لەبەر ھەڵکەوتنی [[ڕەفەی کیشوەری]] و [[دوورگە]]کان لە ناو سنووری کیشوەرکان دا، چاوپۆشی لێدەکرێت.
=== سنووری کیشوەرەکان ===
ھێڵی ٣١:
ھەندێک لە کیشوەرەکان نە وەکوو تەنگەلێکی بەتەواوی جیاواز، بەڵکوو وەکوو وشکاییگەلێکی کەم‌تازۆر جیاواز پێناسە دەکرێن. ئاسیا و ئەفریقا لە رێگای [[باریکەی سوێز]]ەوە، وە ئەمریکای باکوور و باشوور لە رێگای [[باریکەی پاناما]]وە پێکەوە لێکاون. ھەر دووی ئەم [[باریکە|باریکانە]] بە بەراورد لەگەڵ ئەو وشکایییانەی پێکەوە دەیلکێنن، زۆر باریکن و لە سەر ھەردووکیان کاناڵگەلی دەسکرد درووست کراوە ([[کاناڵی سوێز]] و [[کاناڵی پاناما]]) کە بە شێوەیەکی کاریگەر وشکایییەکان لێک جیادەکەنەوە.
دابەشکردنی وشکایی [[ئوراسیا]] بە دوو لەتی ئاسیا و ئەورووپا کارێکی نائاساییە، لەبەرئەوە کە ھیچ دەریایەک جیایانی نەکردۆتەوە. ڕوانگەیەک ھەیە کە ئوراسیا بۆخۆی بە کیشوەرێکی تاک دادەنێت و جیھان دابەشدەکات بە شەش کیشوەرەوە. ئەم ڕوانگەیە لەلایەن ھەندێک لە جیۆگرافیزانانەوە ھەڵگیراوە و لە [[ڕووسیە]] (کە بە سەر ئاسیا ە ئەورووپادا کێشراوە)، وڵاتانی ئەورووپای شەرقی و لە [[ژاپۆن]] بە باشتر دەزانرێت.
شکاندنی ئوراسیا بە ئەورووپا و ئاسیا بڕوای ھەندێک کەسانە کە پاشماوەی [[یورۆسەنتریزم]]ن: "لە ڕووی جۆراوجۆریی فیزیکی، فەرھەنگی و مێژوویییەوە، دەکرێت [[چین]] و [[ھێند]] لەگەڵ تەواوی وشکایی ئەورووپا، نەک لەگەڵ یەک وڵاتی ئەورووپایی تەنیادا، بەراورد بکرێن. ھەڵسەنگاندنێکی باشتر دەتوانێت [[فەڕانسە]]، نەک لەگەڵ گشت ھندستان، بەڵکوو تەنیا لەگەڵ یەک ئەیالەتی ئەو وڵاتە وەکوو [[ئوتار پرادێش]]، بەراورد بکات". بە ھەر حاڵ، لەبەر ھۆکارگەلی مێژوویی و فەرھەنگی، ڕوانین بە ئەورووپا وەکوو کیشوەرێکی جیاواز ھەر بەردەوامە.
ھێڵی ٤٠:
=== ژمارەی کیشوەرەکان ===
ژمارەی کیشوەرەکانی زەوی ئەگۆڕێت
<center>
{| class="wikitable" align="center"
ھێڵی ٩١:
تێکڕای ڕووبەری ھەموو پارزەوییەکان ١٤٨،٦٤٧،٠٠٠ کم<sup>٢</sup>، یان نزیکەی ٢٩% سەر ڕووی زەوی ئەگرێتەوە کە ڕووبەری زەوی ٥١٠،٠٦٥،٦٠٠ کم<sup>٢</sup>
لەم خشتەیەی خوارەوە، ڕووبەر و ژمارەی دانیشتوان
[[پەڕگە:ContinentStatistics.svg|thumb|450px|ھەڵسەنگاندنی ڕووبەر و دانیشتوانی کیشوەرەکان]]
ھێڵی ٩٩:
! کیشوەر
! ڕووبەر
ڕووبەر
(کم<sup>٢</sup>)
ھێڵی ١٢٨:
| <center>٩،٠٠٨،٥٠٠</center> || <center>٥.٩%</center> || <center>٣٢،٠٠٠،٠٠٠</center> || <center>٠.٥%</center> || <center>٣.٦</center>
|}
== کیشوەری ئاسیا ==
Line ١٣٦ ⟶ ١٣٥:
*درێژدبێتەوە لە بازنەی پانی ١٠باشوور ٨١ باکوور یان لەسەر نزیکەی ٩١ بازنەی پانیدا
*ژمارەی دانیشتوان: ٣ ملیار (٤,١٥٠,٠٠٠,٠٠٠)کەس لەکیشوەری ئاسیا
*بەرزترین لوتکە: لوتکەی ئەڤەرێست (نیپاڵ – تبت) ٨٨٤٨م.
*درێژترین ڕووبار: یانج کیانج ٥٤٧٠م لە چین.
| |||