گورجستان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
چاکسازی
شائەمراز
ھێڵی ١٠٤:
 
[[پەڕگە:Tbilisi, Georgia — View of Tbilisi.jpg|چەپ|وێنۆک|[[تبلیس]] پایتەختی وڵاتی گورجستان]]
'''گورجستان''' یان '''جۆرجیا''' (بە [[گورجی]]: საქართველო) وڵاتێکە لە ناوچەی [[قەوقاز]]، لەنێوان [[ئەورووپا]] و [[ئاسیا]]. بە گشتی وڵاتانی جیھان ئەم وڵاتە بە '''جۆرجیا''' دەناسن بەڵام لە [[ئێران]] و وڵاتە تورک ڕەگەزەکان بە گورجستان ناوی‌ناوی دەھێنرێت. ھاوڵاتیانی‌ھاوڵاتیانی گورجستان بە وڵاتەکەی خۆیان دەلێن '''ساکارتوێلۆ''' و خۆیشیان بە '''کارتوێلێبی''' ناوزەد دەکەن، بە زمانەکەشیان دەڵێن '''کارتوولی'''. گورجستان لە باکوورەوە ھاوسنوورە لەگەڵ [[ڕووسیا]]، لە باشوورەوە لەگەڵ [[ئەرمەنستان]] و لە ڕۆژھەڵاتەوە [[ئازەربایجان]]. لە ڕۆژاواشەوە دەچێتە سەر [[دەریای ڕەش]].
 
== مێژوو ==
لە ساڵی ١٨١٢ دا بەپێی رێکەوتنیڕێکەوتنی "«گوڵستان"» رۆژھەڵاتیڕۆژھەڵاتی گورجستان (کاخێتی و کارتلی) لە ئێران جیاکرایەوە و خرایە سەر روسیایڕووسیای قەیسەری‌قەیسەری. لەو کاتەشەوە تا ساڵی ١٩١٧ واتە شۆڕشی ئۆکتۆبرتشرینی یەکەم وەک بەشێک لە رووسیاڕووسیا مایەوە. لە سەردەمی سۆڤیەت دا یەکێک بوو لە کۆمارەکانی ئەو یەکێتیەیەکێتییە. جۆزیڤ ستالین سەرۆکی‌سەرۆکی پێشووی‌پێشووی سۆڤیەت بە رەچەڵەکڕەچەڵەک گورجی بوو. پاش رووخانی‌ڕووخانی یەکێتی‌یەکێتی سۆڤیەت ئەم کۆمارەش وەکوو کۆمارەکانی دیکەی‌دیکەی ئەو یەکێتیەیەکێتییە لە ساڵی ١٩٩١دا سەربەخۆیی راگەیاندڕاگەیاند. کۆماری گورجستان کۆمارێکی دیموکراتی وعەلمانییە.
 
لەم کۆمارەدا دودوو ھەرێمی ئۆتۆنۆم بە ناوەکانی ئۆسیتیای‌ئۆسیتیای باشوور و [[ئابخازیا]] ھەن کە دەکەونە سنورەکانیسنوورەکانی باکوور و نزیک روسیانڕووسیان. لە ساڵی ١٩٩١ەوە تا ئێستا پێگەی‌پێگەی ئەم دوھەرێمە بوونەتە جێی ناکۆکی روسیاڕووسیا و گورجستان. لە ساڵی‌ساڵی ٢٠٠٨دا لە دوای‌دوای جەنگی‌جەنگی روسیاڕووسیا و گورجستان، ئەو دوو ھەرێمە بە پشتیوانی‌پشتیوانی روسیاڕووسیا سەربەخۆیی‌سەربەخۆیی خۆیان راگەیاندڕاگەیاند بەڵام لە ئاستی‌ئاستی نێودەوڵەتیدا ھێشتا دانیان پێدا نەنراوە.
ئێدوارد شواردنادزە وەزیری دەرەوەی پێشوی یەکێتی‌یەکێتی سۆڤیەت لە ساڵی ١٩٩١دا بووە یەکەم سەرکۆماری گورجستان. شواردنادزە پەیوەندیێکی پتەوی لەگەڵ رووسیاڕووسیا ھەبو، بەو ھۆیە و ھەروەھا لەبەر لاوازی وڵاتەکەی‌،وڵاتەکەی، رازیڕازی بوو کە دەست لە کاروباری ناوخۆیی ھەر دوو ھەرێمی ئۆسیتیای‌ئۆسیتیای باشورباشوور و ئابخازیا وەر نەدات و رێگەڕێگە بدات ھێزەکانی رووسیاڕووسیا لەو ھەرێمانە جێگیر بکرێن. بەڵام لە ساڵی ٢٠٠٣ بەھۆی شورشە پرتەقاڵییەکەی ساکاشیفیلییەوە کە ئەمریکا پشتگیری لێدەکرت، کۆتایی بە حکوومەتی سەر بە رووسیایڕووسیای شواردنادزە ھات و میخاییل ساکاشفیلی بوو بە سەرکۆمار. لەوەبەدواوە دیپلۆماسی و پەیوەندیەکانیپەیوەندییەکانی دەرەوەی گورجستان گۆڕا و ئەو وڵاتە دورکەوتنەوە لە رووسیاڕووسیا و خۆنزیک کردنەوەی‌کردنەوەی لە رۆژئاواوڕۆژاواو ئەمریکا کردە بنەمایەکی‌بنەمایەکی سیاسەتی‌سیاسەتی دەرەوەی‌دەرەوەی خۆی‌خۆی. گورجستان بەنیازە ببێتە ئەندامی‌ئەندامی یەکێتی ئەورپا و رێکخراویڕێکخراوی [[ناتۆ]]، ئەمەش ناکۆکییەکانی‌ناکۆکییەکانی ئەو وڵاتە و رووسیای‌ڕووسیای قوڵتر کردۆتەوەکردووەتەوە.
 
ھەرێمی ئۆتۆنۆمی ئوستیای باشوور بەپاڵپشتی‌بەپاڵپشتی روسیا،ڕووسیا، سەربەخۆیی راگەیاندڕاگەیاند و لە ھاوینی ٢٠٠٨دا ھاوکات لەگەڵ دەستپێکردنی یاریەکانییارییەکانی ئۆڵۆمپیکی پەکیندا سوپای گورجستان بە مەبەستی گەڕاندنەوەی ئۆستیای باشوور ھێرشی کردە سەر ئەو ھەرێمە، بەڵام کاردانەوەی توندی سەربازیی رووسیایڕووسیای لێکەوتەوە و گورجستان ناچارکرا ھێزەکانی لەئۆستیا بکشێنێتەوە. بەناوبژیوانی فەرەنسا و بە ھەوڵە نێودەوڵەتییەکان،دواینێودەوڵەتییەکان، دوای چەنین رۆژڕۆژ شەڕ، ھەردوو لا رازیڕازی بوون لەسەر راگەیاندنیڕاگەیاندنی ئاگربەست. چاودێران پێیانوایە ساکاشڤیلی بە خوێندنەوە و لێکدانەوەیەکی ھەڵە سەبارەت بە پشتگیری‌پشتگیری ئامریکا بۆ وڵاتەکەی‌،وڵاتەکەی، دەستی‌دەستی بەشەڕ کرد.
 
== جوگرافیا ==
لە باکورەوەباکوورەوە روسیاڕووسیا ھاوسنوری‌ھاوسنوری ئەو وڵاتەیە و لە باشورەوەباشوورەوە ئەرمەنستان و لە رۆژھەڵاتەوەڕۆژھەڵاتەوە ئازەربایجان داروسێی‌داروسێی ئەو وڵاتەن و لە رۆژئاواشەوەڕۆژاواشەوە دەچێتە سەر دەریای رەشڕەش. گورجستان لە باشوریباشووری رۆژئاواوە،ڕۆژاواوە، سنوریسنووری ھاوبەشی لەگەڵ تورکیادا ھەیە.
دوو لە سەرلەسەر سێی روبەریڕووبەری خاکی‌خاکی ئەو وڵاتە لە ناوچە شاخاوی و کوێستانیەکانکوێستانییەکان پێکھاتوەو ڕێژەی باران بارینیشیبارانبارینیشی زۆرە. لە ئاوی روبارەکانڕووبارەکان بۆ بەرھەمھێنانی کارەبا و ئاودێری کردنی‌کردنی کێڵگە و باخەکان سود وەردەگیرێ.
لە رابردوداڕابردودا ئەم وڵاتە لە دوبەش پێک ھاتبو: بەشی رۆژھەڵاتڕۆژھەڵات کە بە ئیبریا ناسرا بوو لەگەڵ بەشی رۆژئاواڕۆژاوا کە بە ئیگرێسیا ناوزەد کرابوو.
 
بەشی ئیبریا لە کۆندا بەشێک بووە لە ئێران، بەڵام ئیگرێسیا لە نێوان ئێران و بیزەنت دەستاودەست کراوە.
 
== دانیشتووان ==
بەپێی ئامارەکانی ساڵی [[٢٠١٤]] ژمارەی دانیشتوانیدانیشتووانی وڵاتی گورجستان ٤,٣٢٢,٨٤٢٤٬٣٢٢٬٨٤٢ کەس بووە کە دەکاتە ٠.٠٦٠٫٠٦ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مام‌ناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٣٧.٨٣٧٫٨ ساڵە. ھەروەھا ٥٣ لەسەدی دانیشتوانیدانیشتووانی وڵات لە شارەکان دەژین.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = Countries in the world (ranked by 2014 population)| ناونیشان = http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ |ڕێکەوتی سەردان= ٥ی ئایاری ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی Worldometers |نووسەر = |زمان = ئینگلیسی}} </ref>
 
== ئایین ==
ھێڵی ١٣٧:
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
{{reflist}}
* [http://www.radionawa.com/NewsDetailN.aspx?id=60828&LinkID=143 گورجستان ; وڵاتی‌وڵاتی یاخیبونی‌یاخیبونی گوڵەکان]، ماڵپەڕی [[ڕادیۆ نەوا]]
 
{{کۆڵکە}}