فریدا کالۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ماگدالینا کارمینن فریدا کالۆ کالیدرۆن''' (لەدایکبووی ٦ی تەممووزی ١٩٠٧ - مردووی ١٣ی تەممووزی ١٩٥٤)<ref name=":0">{{Cite web |last=Zelazko |first=Alicja |year=2019 |title=Frida Kahlo {{!}} Biography, Paintings, & Facts |url=https://www.britannica.com/biography/Frida-Kahlo |access-date=7 April 2020 |website=[[Encyclopædia Britannica]] |language=en}}</ref> وێنەکێشێکی [[مەکسیک]]ی بوو کە بەھۆی وێنە پۆرترەیتەکانییەوە ناوبانگی دەرکرد، بەتایبەت بەھۆی [[خۆپۆرترەیت|خۆپۆرترەیتەکانییەوە]]. سروشت و کەلەپووری [[مەکسیک]] بوو بە سەرچاوەی ئیلھامبەخش بۆ کارەکانی فریدا. بە کەڵکوەرگرتن لە کلتووریکولتووری عەوامی مەکسیک، فریدا [[ھونەری ناییڤ|ھونەری ناییڤی]] بەکار ھێنا بۆ ورووژاندنی پرسەکانی ناسنامە، سەردەمی دوای کۆلۆنیالیزم، جێندەر، چینایەتی و ڕەگەز لەناو کۆمەڵگای مەکسیکیدامەکسیکی.<ref>{{Cite book |last=Weidemann |first=Christiane |url=https://archive.org/details/50womenartistsyo0000weid |title=50 women artists you should know |publisher=Prestel |others=Larass, Petra. , Klier, Melanie |year=2008 |isbn=978-3-7913-3956-6 |location=Munich |oclc=195744889 |url-access=registration}}</ref> وێنەکانی فریدا پەیوەندیی پتەویان ھەبوو لەگەڵ ژیانی ئەودائەو لەگەڵ تێکھەڵکێشکردنیان لەگەڵ توخمی ڕیالیزم و خەیاڵداخەیاڵ. کالۆ وەک کەسێکی [[سوریالیزم|سوریالیست]] و [[ڕیالیزمی سیحری]] دادەنرێت.<ref>{{Cite book |last=Rosenthal |first=Mark |url=https://archive.org/details/diegoriverafrida0000rose/page/117 |title=Diego and Frida: High Drama in Detroit |date=2015 |publisher=Detroit, MI: [[Detroit Institute of Arts]], [2015] New Haven; London: [[Yale University Press]], [2015] |isbn=978-0-89558-177-8 |page=[https://archive.org/details/diegoriverafrida0000rose/page/117 117]}}</ref> ئەو بەوەش ناسراوە کە لە وێنەکانیدا ڕەنگدانەوەی [[ئازاری بەردەوام]]ی خۆی پیشان دەدادەدات.<ref name="OxfordPain2">{{Cite web |last=Courtney |first=Carol |title=Frida Kahlo's life of chronic pain |url=https://blog.oup.com/2017/01/frida-kahlos-life-of-chronic-pain/ |access-date=6 December 2020 |website=Oxford University Press's Academic Insights for the Thinking World |publisher=Oxford University Press}}</ref>

کالۆ لە باوکێکی [[ئەڵمانیا|ئەڵمانی]] و دایکێکی [[میستزیۆیی]] لە لەدایکدایک بوو. زۆربەی تەمەنی منداڵیی لە [[مۆزەخانەی فریدا کالۆ|لا کاسا ئەزول]] لە [[کۆیۆئاکان]] بەسەر برد. ئێستەئێستا ئەم شوێنە بووەتە مۆزەخانەی فریدا کالۆ و بۆ ھەمووان کراوەیە. وێڕای ئەوەی بە دەردی [[شەپڵەی مناڵان]] دەیناڵاند، بەڵام ھیوای بەوە بوو کە بچێتە بەشی پزیشکی، بەڵام کاتێک تەمەنی ١٨ ساڵان بوو ئەوابوو، تووشی ڕووداوێکی ھاتووچۆھاتوچۆ ھات، کاتێک لەناو پاسێکداپاسێک بوو. ئەم ڕووداوە وایکردوای کرد تەواوی ژیانی لەناو ئازاردا بناڵێنێت و تووشی کێشەی تەندرووستیتەندروستی بێتببێت. دوای ڕووداوەکە، کاتێک تەندرووستییتەندروستیی بەرەو گەڕانەوە دەچوو ئەوا خولیای مناڵیی بۆ بوون بە ھونەرمەند گەڕایەوە لای کالۆ.

لە ساڵی ١٩٢٧، فریدا دەچێتە ناو بواری سیاسەت و دەبێتە ئەندامی حیزبی کۆمۆنیستی مەکسیکی،<ref name=":02">{{Cite web |last=Zelazko |first=Alicja |year=2019 |title=Frida Kahlo {{!}} Biography, Paintings, & Facts |url=https://www.britannica.com/biography/Frida-Kahlo |access-date=7 April 2020 |website=[[Encyclopædia Britannica]] |language=en}}</ref> لەم ڕێگایەوە ھونەرمەند و وێنەکێش [[دیێگۆ ڕیڤێرا]]ی ناسی. دواتر بەیەکەوە لە ساڵی ١٩٢٩ ھاوسەرگیرییان کرد.<ref>{{Cite web |title=Frida Kahlo |url=https://www.biography.com/artist/frida-kahlo |access-date=7 April 2020 |website=Biography |language=en-us}}</ref> لە ساڵانی سییەکان بەیەکەوە گەشتی مەکسیک و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]]یان کرد. لەوکاتانەدا،لەو کاتانەدا، فریدا شێوازی تایبەتی کارکردنی خۆی دۆزییەوە. تابلۆ سەرەکییەکانی خۆی کە لە کەلتوورکولتوور و فۆلکلۆری مەکسیکی وەرگیرابوون، ھەروەھا ئەو پۆرترێتانەی خۆی کە تێکەڵی کردبوون لەگەڵ بیرووباوەڕەکانیبیروباوەڕەکانی سەردەمی (پێش کۆلۆمبی) و کاتۆلیک. تابلۆکانی ئەو وایان لە وێنەکێشی سووریالیستی [[ئاندرێ بریتۆن]] کرد کە لە ساڵی ١٩٣٨دا١٩٣٨ پێشانگایەکی بۆ بکاتەوە لە گالێریگالێریی جولیەن لێڤی لە [[نیویۆرک]]. پێشانگایەکە سەرکەوتنی بەدەست ھێنا. بۆ ساڵی دواتر (١٩٣٩)، فریدا پێشانگایەکی دیکەی لە [[پاریس]] کردەوە. ھەرچەندە کە پێشانگایەکەیپێشانگاکەی پاریس بەمجۆرە سەرکەوتوو نەبوو، [[لووڤر|مۆزەخانەی لووڤر]] تابلۆیەکی لە کالۆ کڕییەوە. ''[[زە فرەیم]]''، یەکەم تابلۆی وێنەکێشی مەکسیکییە کە لە کۆکراوەکانی مۆزەخانەی [[لووڤر]] دابنرێت. لە ساڵانی چلەکاندا، کالۆ ھەم لە پێشانگا ھونەرییەکانی مەکسیک و ئەمریکا بەشداری کرد، ھەروەھا لەلایەکی دیکەوە وەک مامۆستای ھونەر کاری کرد. کالۆ یەکێک بوو لە ئەندامانی دامەزرێنەر لە کۆمەڵەی سێمیاریۆ دی کەلتوراکولتوورا مێکسیکانا. لە ساڵی ١٩٥٣، یەکەمین پێشانگای تاکەکەسیی کردەوە لە مەکسیک، ئەمەش بەماوەیەکی کورت بوو بەر لە مردنی لە ساڵی ١٩٥٤، واتە لە تەمەنی ٤٧ ساڵیداساڵی.

کارەکانی فریدا وەک ھونەرمەندێک بە نەناسراوی مایەوە تاکوو کۆتاییکۆتاییی حەفتاکان. ئەمەش کاتێک کارەکانی ئەو لەلایەن کەسانی ھونەرمەند، مێژووناس و چالاکوانانی سیاسەت دۆزرانەوە. لە سەرەتای نەوەدەکاندا،نەوەدەکان، نەک تەنیا وەک کەسایەتییەکی مێژوویی لە ھونەر بەڵکوو وەک ئایکۆنێکی بزووتنەوەی چیکانۆ، [[فێمینیزم|فێمێنیزم]] و [[کۆمەڵگەی پەلکەزێڕینە]] ناوبانگی دەرکرد. لە ئێستادائێستا بەرھەمەکانی کالۆ لە جیھاندا پێشوازی لێدەکرێت،لێ دەکرێن، وەک بەرھەمێکیبەرھەمی ڕەسەنی مەکسیکییەکان دەبینرێت،دەبینرێن، ھەروەھا لەلایەن فێمێنیستەکان بە ئاڕاستەی قووڵی لە دەربڕینی [[ژن]]انە دەبینرێتدەبینرێن.<ref name="broude">{{Cite book |last=Broude |first=Norma |url=https://archive.org/details/expandingdiscour00norm |title=The Expanding Discourse: Feminism and Art History |last2=Garrard |first2=Mary D. |date=1992 |page=[https://archive.org/details/expandingdiscour00norm/page/399 399] |url-access=registration}}</ref>