کۆمۆنیزم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
پەرەپێدان
ھێڵی ٣٤:
ئەم بڕیارە بووە هۆی سەربەخۆبوونی هەریەکێک لەو کۆمارانەی کە یەکێتیی سۆڤیەت لەخۆی گرتبوون. [[میخائیل گۆرباچۆڤ]] (هەشتەم و کۆتا سەرۆکی یەکێتیی سۆڤیەت) دەستی لەکارکێشایەوە و کۆتایی بەو پۆستە هێنا، هەروەها کۆنتڕۆڵی سیستمی چەکی ناوەکیی سۆڤیەت و سەرۆکایەتی دا بە سەرۆکی ڕووسیا [[بۆریس یێڵتسین]]. لە ئێوارە کاتژمێر ٧:٣٢ خولەک، ئاڵای سۆڤیەت لە کۆشکی کرملین لە مۆسکۆ هێنرایە خوارەوە و لەجێگای ئەو ئاڵای ڕووسیا بەرزکرایەوە کە پێش دامەزراندنی سۆڤیەت هەبوو.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/big/1225.html|title=Gorbachev, Last Soviet Leader, Resigns; U.S. Recognizes Republics' Independence|work=[[The New York Times]]|access-date=April 27, 2015}}</ref>
 
بەر لەو ڕووداوانە، لە ماوەی مانگەکانی ئاب بۆ کانوونی یەکەمی ١٩٩١، هەموو کۆمارەکانی یەکێتیی سۆڤیەت لەو یەکێتییە هاتنە خوارەوە. حەفتەیەک بەر لە هەڵوەشاندنەوەی فەرمی، یانزدە لەو کۆمارانە واژوویان لەسەر پڕۆتۆکۆڵی ئەلما ئەترا کرد کە سەربەخۆیی بەو وڵاتانە دا و لە سۆڤیەت دەرچوون.<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1991/12/22/world/end-soviet-union-text-declaration-mutual-recognition-equal-basis.html|title=The End of the Soviet Union; Text of Declaration: 'Mutual Recognition' and 'an Equal Basis'|work=The New York Times|date=December 22, 1991|access-date=March 30, 2013}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/learning/general/onthisday/big/1225.html|title=Gorbachev, Last Soviet Leader, Resigns; U.S. Recognizes Republics' Independence|work=The New York Times|access-date=March 30, 2013}}</ref>{{ئایدۆلۆژیای سیاسی}}
 
=== کۆمۆنیزم دوای سۆڤیەت ===
لە ئێستادا، ئەو وڵاتانەی کە بەڕێوەدەچن لەژێر ئایدۆلۆژیای مارکسی-لێنینی و لە ژێر کۆنتڕۆلی سیستمی تاک حیزبین ئەوا هەریەکە لە [[چین|کۆماری گەلی چین]]، [[کووبا]]، [[لاوس]]، [[ڤیەتنام]] لە خۆ دەگرێت. لە ئێستادا [[کۆریای باکوور]] خۆی لە ژێر ئایدۆلۆژیای تایبەتی خۆی بەناوی جوچە دەبینێتەوە، کە ئایدۆلۆژیایەکی چەپە و بەگەشەپێدانی مارکسیزم-لێنینیزم دادەنێن.<ref name="Juche Idea: Answers to Hundred Questions">{{cite book|title=Juche Idea: Answers to Hundred Questions|date=2014|publisher=Foreign Languages Publishing House|location=Pyongyang}}</ref><ref name="Rogue">{{cite book|last=Becker|first=Jasper|url=https://archive.org/details/rogueregimekimjo00beck/page/65|title=Rogue Regime: Kim Jong Il and the Looming Threat of North Korea|publisher=[[Oxford University Press]]|year=2005|isbn=978-0-19-517044-3|location=[[New York City]]|pages=[https://archive.org/details/rogueregimekimjo00beck/page/65 65–66]|author-link=Jasper Becker|url-access=registration}}</ref><ref>{{cite book|last=French|first=Paul|url=https://archive.org/details/northkoreaparano00fren|title=North Korea: The Paranoid Peninsula – A Modern History|date=2007|publisher=Zed Books|edition=2nd ed. Print.|location=New York|page=[https://archive.org/details/northkoreaparano00fren/page/n48 30]|url-access=limited}}</ref>
 
حیزبە کۆمۆنیستییەکان لە وڵاتانی دیکە وەک لایەنێکی گرنگ ماونەتەوە. حیزبی کۆمۆنیستی باشووری ئەفریقا هاوبەشە لە سەرۆکایەتیکردنی کۆنگرێستی نیشتمانیی ئەفریقا. لە [[هیندستان]]، حیزبی کۆمۆنیست ڕێبەرایەتی لە ویلایەتی [[کێرالا]] دەکات. لە [[نیپال]]، حیزبە کۆمۆنیستییەکان زۆرینەی پەرلەمانی وڵاتەکە پێکدەهێنن.<ref>{{cite news|url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=11057207&fsrc=nwl|title=Nepal's election The Maoists triumph Economist.com|publisher=Economist.com|date=April 17, 2008|access-date=October 18, 2009|archive-url=https://www.webcitation.org/60XT8Sk3J?url=http://www.economist.com/displaystory.cfm?story_id=11057207&fsrc=nwl|archive-date=July 29, 2011|url-status=live}}</ref> تا ٢٠١٦، حیزبی کۆمۆنیستی بەڕازیل بەشێک بووە لە هاوپەیمانە سەرەکییەکەی حیزبی سۆسیالیست دیموکراتی ئەو وڵاتە.{{ئایدۆلۆژیای سیاسی}}
 
== سیمبووڵی کۆمۆنیستی ==
Line ٥٢ ⟶ ٥٧:
* [[فیدێل کاسترۆ]] (شۆڕشگێڕ و سەرۆکی پێشووی کووبا)
* [[ھۆ چی مین]] ڕزگارکەری [[ڤیەتنام]]
 
== وڵاتە کۆمۆنیزمەکان<ref>http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_current_communist_states</ref> ==
=== لە ئێستادا ===
ئەو وڵاتانەی لە ئێستادا ڕژێمی کۆمۆنیزمی پەیڕەو دەکەن بۆ بەڕێوەبردنی کارووباری وڵات ئەمانەن:
 
{| class="wikitable sortable" width=100%
! width = 150px |وڵات
! width = 125px | ماوەی چوونە دەسەڵاتی کۆمۆنیستی
! width=100px | پارت
! width=95px | سەرکردە
|-
| {{flag|People's Republic of China|name=People's Republic of China}}
| ١ی تشرینی یەکەمی [[١٩٤٩]] - تا ئێستا
| [[پارتی کۆمۆنیستی چین]]
| [[ھۆ ژۆنیتۆ]]
|-
| {{flag|Cuba|name=Republic of Cuba}}
| ١ی مەی ساڵی [[١٩٦٩]] - تا ئێستا
| [[پارتی کۆمۆنیستی کوبا]]
| [[ڕاول کاسترۆ]]
|-
|-
| {{flag|Laos|name=Lao People's Democratic Republic}}
| ٢ی دێسەمبەری ساڵی [[١٩٧٥]]
| [[پارتی شۆڕشی گەل]]
| [[کۆمالێ سایسۆن]]
|-
| {{flag|Vietnam|name=Socialist Republic of Vietnam}}
| ٢ی تەممووزی ساڵی [[١٩٧٦]] - تائیستا
| [[پارتی کۆمۆنیستی ڤێتنام]]
| {{Collapsible list
|title=سیانی
|[[ترۆنگ]]
|[[دۆنگ]]
|[[سانگ]]}}
|}
 
== تێبینییەکان ==