ماددەی تاریک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

 

ماددەی تاریک بارەستای ھەیە، ئێمە ئەزانین بارەستای پەیوەندیەکی تەواوی ھەیە لەگەڵ کێشکردن، کەواتا دەتوانین بڵین ماددەی تاریک ھەست بە کێشکردن ئەکات و کاریگەری و کارلێکی ھەیە لەو مەودایە کە مەودای کێشکردنە، بەڵام ئەوە ھەموو ئەوەیە کە دەیزانین و دڵنیاین دەربارەی ماددەی تاریک، پێشمان وایە کە ماددەی تاریک ھیچ کارلێکێک و کاردانەوەیەکی نیە لەگەڵ ھێزی کارۆموگناتیسی. ھەروەھا ئەوەی ئەیزانین دەربارەی ماددەی تاریک و ڕووناکی، کە ماددەی تاریک نە ڕووناکی ئەداتەوە نە ھەڵی ئەمژێت، کە ئەمەش ھۆکارێکی سەرەکیە بۆ نەبینینی ماددەی تاریک و وە کاری تێبینی کردنی ماددەی تاریکی قورس کردووە، وە ماددەی تاریک پێناچیت کە کاردانەوەی لەگەڵ ھێزی ناوک لاواز و ھێزیک ناوک بەھێزیش ھەبێت. بەشێوەیەکی گشتی ئەگەر ھیچ دۆزینەوەیەکی تر نەبێت لە سەر کاریگەری ماددەی تاریک لە نێوان ئیمە و ئەودا ئەوە دەگەین بەوەی کە لەوانەیە ھەرگیز ھیچ کارلێکێک لە نێوان ئێمە و ماددەی تاریک ڕوونەدا، ھەروەھا بە بەکارھێنانی تەلیسکۆب و ئەو ئامێرانەی ئێستا ھەمانن، ئاسان نیە کە بتوانین بە ھیچ شێوەیەک تاقیکردنەوە لە سەر ماددەی تاریک بکەین.

لە کۆی چوار ھێزی بنچینەی کە بۆمان روون ئەکەنەوە کە چۆن شتەکان کاریگەری لە سەر یەکتر دا ئەنێن، تەنیا دڵناین لە ھێزی کێشکردن کە جێبەجێ ئەبێت لە سەر ماددەی تاریک. ھەر ئەوەش ھۆکارە بۆ دانە پاڵی " ماددە " بۆ ماددەی تاریک، کەواتا تەنیا ھێزی کێشکردن لەگەڵ ماددەی تاریک پەیوەندیەکیان ھەیە، ئەمەش ئەگەڕێتەوە بۆ بارەستای ماددەی تاریک، گەر نا ھێچ لە سێ ھێزەکانی تر ناتوانن کارلێکاین ھەبێت لەگەڵ ماددەی تاریک.