ویکیپیدیا

بەرەبەیان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب Calak پەڕەی گزنگی بە بێ بەجێھشتنی ڕەوانەکەرێک گواستەوە بۆ بەرەبەیان
ب ناوی نوێ
ھێڵی ١:
[[پەڕگە: Desert Dawn.jpg |وێنۆک|چەپ|گزنگبەرەبەیان لە بیاباندا]]▼
[[پەڕگە: Twilight description full day.svg |وێنۆک|چەپ|هێلکاری دابەشکاری گزنگبەرەبەیان]]▼
[[پەڕگە: Kaohsiung harbor sunrise skyline.jpg |وێنۆک|چەپ|دیمەنێکی گزنگبەرەبەیان لە بەندەرێکی تایوان]]▼
[[پەڕگە: Prague skyline at dawn.jpg |وێنۆک|چەپ|پراگ لەکاتی گزنگبەرەبەیان دا ]]▼
[[پەڕگە: Twilight-dawn subcategories.svg |وێنۆک|چەپ|هێلکاری شیکاری گزنگبەرەبەیان و کازیوە]]▼
گزنگ'''بەرەبەیان''' ئەو کاتەیە کە پێش خۆرهەڵاتن کە نیشانەی سەرەتای ڕووناکییە بە دەرکەوتنی ناراستەوخۆی [[خۆر|تیشکی خۆر]] دەناسرێتەوە کە لە کەشی زەویدا بڵاوە، کاتێک ناوەندی پەپکەی خۆر گەیشتووەتە ١٨ پلە لە ژێر ئاسۆی چاودێری. ئەم ماوەیە تیشکیە بەیانییە تا هەڵاتنی خۆر دەخایەنێت ( کاتێک پەلی سەرەوەی خۆر ئاسۆ دەشکێنێت ) ، کاتێک تیشکی ڕاستەوخۆی خۆر تیڕۆژ بڵاو دەکاتەوە<ref> https://www.timeanddate.com/astronomy/different-types-twilight.html </ref> .▼
 
== جۆرەکانی گزنگبەرەبەیان ==▼
گزنگبەرەبەیان بە یەکەم دیمەنی ڕووناکی دەست پێدەکات و تا خۆر ئاسۆ دەشکێنێت بەردەوام دەبێت . لەکاتی گزنگبەرەبەیان تیشکی بەیانی بەر لە خۆرهەڵاتن دابەش دەبێت بۆ سێ جۆر بەپێی بڕی تیشکی خۆر کە لە ئاسماندا هەیە ، کە بە دووری ی گۆشەیی ناوەندی خۆر ( پلە لە ژێر ئاسۆ ) ی بەیانی دیاری دەکرێت <ref> http://www.srh.noaa.gov/ffc/?n=gloss3 </ref>. ئەم جۆرانەش '''ئەستێرەناسی''' و '''دەریایی''' و '''شارستانین'''<ref> https://www.timeanddate.com/astronomy/dawn.html </ref>▼
 
=== بەرەبەیانی ئەستێرەناسی ===
▲[[پەڕگە: Desert Dawn.jpg |وێنۆک|چەپ|گزنگ لە بیاباندا]]
گزنگیبەرەبەیانی ئەستێرەناسی کاتێک دەست پێدەکات کە خۆر لە بەیانیدا ١٨ پلە لە ژێر ئاسۆدایە . بڕی تیشکی گەردونی خۆر کەم کەم زیاد دەکات تا خۆر دەگاتە ١٢ پلەی ژێر ئاسۆیی . لەم خاڵەدا بەشێکی زۆر کەم لە تیشکی خۆر ئاسمان ڕووناک دەکاتەوە و ئەستێرە کاڵەکان دەست دەکەن بە ونبوون . گزنگیبەرەبەیانی ئەستێرەناسی زۆرجار جیاناکرێتەوە لە شەو، بەتایبەتی لەو ناوچانەی کە ژینگەیەکی پیسیان هەیە گزنگیبەرەبەیانی ئەستێرەناسی سەرەتای ڕووناکیی گەردونیە ، کە تا سەرەتای گزنگیبەرەبەیانی دەریایی بەردەوام دەبێت<ref> https://www.timeanddate.com/astronomy/dawn.html </ref> .▼
▲[[پەڕگە: Twilight description full day.svg |وێنۆک|چەپ|هێلکاری دابەشکاری گزنگ]]
▲[[پەڕگە: Kaohsiung harbor sunrise skyline.jpg |وێنۆک|چەپ|دیمەنێکی گزنگ لە بەندەرێکی تایوان]]
▲[[پەڕگە: Prague skyline at dawn.jpg |وێنۆک|چەپ|پراگ لەکاتی گزنگ دا ]]
▲[[پەڕگە: Twilight-dawn subcategories.svg |وێنۆک|چەپ|هێلکاری شیکاری گزنگ و کازیوە]]
▲گزنگ ئەو کاتەیە کە پێش خۆرهەڵاتن کە نیشانەی سەرەتای ڕووناکییە بە دەرکەوتنی ناراستەوخۆی [[خۆر|تیشکی خۆر]] دەناسرێتەوە کە لە کەشی زەویدا بڵاوە، کاتێک ناوەندی پەپکەی خۆر گەیشتووەتە ١٨ پلە لە ژێر ئاسۆی چاودێری. ئەم ماوەیە تیشکیە بەیانییە تا هەڵاتنی خۆر دەخایەنێت ( کاتێک پەلی سەرەوەی خۆر ئاسۆ دەشکێنێت ) ، کاتێک تیشکی ڕاستەوخۆی خۆر تیڕۆژ بڵاو دەکاتەوە<ref> https://www.timeanddate.com/astronomy/different-types-twilight.html </ref> .
 
=== گزنگیبەرەبەیانی دەریایی ===▼
== ڕیشە سازی ناوەکەی ==
گزنگیبەرەبەیانی دەریا کاتێک دەستپێدەکات کە ڕووناکی تەواو بۆ دەریاوانەکان هەیە بۆ جیاکردنەوەی ئاسۆ لە دەریادا بەڵام ئاسمان زۆر تاریکە بۆ ئەنجامدانی چالاکی دەریاوانی . بە فەرمی لە بەرەبەیانەوە دەست پێدەکات کە خۆر ١٢ پلە لە ژێر ئاسۆدایە، ئاسمان ئەوەندە ڕووناک دەبێت کە بە ڕوونی خاک و ئاو لێک جیا دەکرێنەوە . گزنگیبەرەبەیانی دەریایی نیشانەی دەستپێکردنی شەبەنگێکی دەریایی دەبێت کە تا گزنگیبەرەبەیانی شارستانیی بەردەوام دەبێت .▼
لە زمانی کوردی لەکۆنەوە ئەم وشەیە بەکار هاتووە بۆ ئەوساتەی کات ،هەندێک بۆچوون هەیە کە گوایە لە گزەگزی خۆر هاتووە (خۆر گزەی دێت)واتا ئاگرێک تاو بداتە خۆی تا داگیرسێت یان بتەقێتەوە .
 
=== گزنگیبەرەبەیانی شارستانی ===▼
▲== جۆرەکانی گزنگ ==
گزنگیبەرەبەیانی شارستانی کاتێک دەستپێدەکات کە ڕووناکی پێویست بۆ زۆربەی سوچەکان هەیە تا جیابکرێنەوە، وە بە ئاسانی دەتوانی هەموو شت ببینرێت لە ژینگەی دەوروبەر . بە فەرمی کاتێک ڕوودەدات کە خۆر لە بەیانیدا ٦ پلە لە ژێر ئاسۆدایە▼
▲گزنگ بە یەکەم دیمەنی ڕووناکی دەست پێدەکات و تا خۆر ئاسۆ دەشکێنێت بەردەوام دەبێت . لەکاتی گزنگ تیشکی بەیانی بەر لە خۆرهەڵاتن دابەش دەبێت بۆ سێ جۆر بەپێی بڕی تیشکی خۆر کە لە ئاسماندا هەیە ، کە بە دووری ی گۆشەیی ناوەندی خۆر ( پلە لە ژێر ئاسۆ ) ی بەیانی دیاری دەکرێت <ref> http://www.srh.noaa.gov/ffc/?n=gloss3 </ref>. ئەم جۆرانەش '''ئەستێرەناسی''' و '''دەریایی''' و '''شارستانین'''<ref> https://www.timeanddate.com/astronomy/dawn.html </ref>
 
ئەگەر ئاسمان ڕوون بێت ڕەنگی شین دەبێت و ئەگەر هەندێک هەور یان تەزی تێدا بێت ، دەکرێت ڕەنگی بڕۆنز و پرتەقاڵی و زەردی لێ بێت . هەندێک ئەستێرەو هەسارەی گەشی وەک ڤینۆس و ژوپیتەر لە گزنگیبەرەبەیانی شارستانیدا بە چاوی ڕووتەوە دەبینرێن ئەم ساتە نیشانەی دەستپێکردنی گزنگیبەرەبەیانی شارستانییە، کە تا خۆرهەڵاتن بەردەوام دەبێت .▼
=== گزنگی ئەستێرە ناسی ===
▲گزنگی ئەستێرەناسی کاتێک دەست پێدەکات کە خۆر لە بەیانیدا ١٨ پلە لە ژێر ئاسۆدایە . بڕی تیشکی گەردونی خۆر کەم کەم زیاد دەکات تا خۆر دەگاتە ١٢ پلەی ژێر ئاسۆیی . لەم خاڵەدا بەشێکی زۆر کەم لە تیشکی خۆر ئاسمان ڕووناک دەکاتەوە و ئەستێرە کاڵەکان دەست دەکەن بە ونبوون . گزنگی ئەستێرەناسی زۆرجار جیاناکرێتەوە لە شەو، بەتایبەتی لەو ناوچانەی کە ژینگەیەکی پیسیان هەیە گزنگی ئەستێرەناسی سەرەتای ڕووناکیی گەردونیە ، کە تا سەرەتای گزنگی دەریایی بەردەوام دەبێت<ref> https://www.timeanddate.com/astronomy/dawn.html </ref> .
 
▲=== گزنگی دەریایی ===
 
 
▲گزنگی دەریا کاتێک دەستپێدەکات کە ڕووناکی تەواو بۆ دەریاوانەکان هەیە بۆ جیاکردنەوەی ئاسۆ لە دەریادا بەڵام ئاسمان زۆر تاریکە بۆ ئەنجامدانی چالاکی دەریاوانی . بە فەرمی لە بەرەبەیانەوە دەست پێدەکات کە خۆر ١٢ پلە لە ژێر ئاسۆدایە، ئاسمان ئەوەندە ڕووناک دەبێت کە بە ڕوونی خاک و ئاو لێک جیا دەکرێنەوە . گزنگی دەریایی نیشانەی دەستپێکردنی شەبەنگێکی دەریایی دەبێت کە تا گزنگی شارستانیی بەردەوام دەبێت .
 
▲=== گزنگی شارستانی ===
 
 
▲گزنگی شارستانی کاتێک دەستپێدەکات کە ڕووناکی پێویست بۆ زۆربەی سوچەکان هەیە تا جیابکرێنەوە، وە بە ئاسانی دەتوانی هەموو شت ببینرێت لە ژینگەی دەوروبەر . بە فەرمی کاتێک ڕوودەدات کە خۆر لە بەیانیدا ٦ پلە لە ژێر ئاسۆدایە
 
▲ئەگەر ئاسمان ڕوون بێت ڕەنگی شین دەبێت و ئەگەر هەندێک هەور یان تەزی تێدا بێت ، دەکرێت ڕەنگی بڕۆنز و پرتەقاڵی و زەردی لێ بێت . هەندێک ئەستێرەو هەسارەی گەشی وەک ڤینۆس و ژوپیتەر لە گزنگی شارستانیدا بە چاوی ڕووتەوە دەبینرێن ئەم ساتە نیشانەی دەستپێکردنی گزنگی شارستانییە، کە تا خۆرهەڵاتن بەردەوام دەبێت .
 
== کاریگەریەکانی هێلی پانی ==
ماوەی تیشک ( بۆ وێنە لە ماوەی گزنگیبەرەبەیانی ئەستێرەناسیدا ) تا ڕادەیەک بەپێی پانی کەسەکە جیاوازی هەیە : بۆ نموونە لە [[ھێڵی کەمەرەیی|هێلی کەمەرەیی]] ماوەکەی پتر دەبێت لە ٧٠ خولەک ،وە ئەم ماوەیە درێژ دەبێتەوە بۆ چەند کاتژمێرێک لە [[بازنەی جەمسەری باکوور|خولگە جەمسەریەکان]] .
 
=== ناوچە کەمەرەییەکان ===
ماوەی گزنگبەرەبەیان لەسەر هێلی کەمەرەیی کورترینە . هەر قۆناغێکی گزنگبەرەبەیان ( ئەستێرەناسی و دەریایی و شارستانی ) تەنیا ٢٤ خولەک دەخایەنێت(کۆی هەرسێکی پتر لە حەفتا خولەک) . هەرچەند لە هێلی کەمەرەیی دوور بکەوینەوە ماوەی گزنگبەرەبەیان زۆرتر دەبێت.
 
=== هەرێمە جەمسەریەکان ===
ڕۆژ درێژتر دەبێت لەگەڵ نزیک بوونی وەرزی [[ھاوین|هاوین]]، لە کاتێکدا کە کاتی شەو درێژتر دەبێت لەگەڵ نزیک بوونی وەرزی [[زستان]]. ئەمە دەتوانێت کاریگەری شاراوەی هەبێت لەسەر کات و ماوەی گزنگدانبەرەبەیاندان. ئەم کاریگەرییە زیاتر لە جەمسەرەکان نزیکترە.
 
بازنەی جەمسەری ( لە ٦٦ ° ٣٤ ' باکوور یان باشوور ) بە کەمترین هێلی پانی دادەنرێت کە خۆر لە وەرزی هاویندا بەری دەکەوێت . بۆیە تیشکی گۆشەیی بازنەی جەمسەرییەکان یەکسانە بەگۆشەی تیشکی خۆری ناوچە کەمەرەییەکان (هاوینان)
Line ٤٢ ⟶ ٣٣:
لە نزیک وەرزی هاوین، گۆشەکانی تیشکی خۆر لە خوار ٥٤°٣٤ پلە دان، بۆیە دەبینین هێشتا کاتی شەو زۆرترە لە جەمسەرەکان(بەهاران)
 
لەوەرزی هاوین گۆشەکانی تیشکی خۆر لەسەروی ٦٠°٣٤ پلەیە ، بۆیە دەبینین شەوەکانی هاوین لە جەمسەرەکان شەوانی تاریک نین بەم ماوەیە دەوترێت " شەوە ڕوناکەکان " کە وەک گزنگبەرەبەیان وان یان دەتوانین بڵێین گزنگنبەرەبەیانن .
 
==گزنگبەرەبەیان لە ئایندا==
لە ئاینی [[ئیسلام]]<nowiki/>دا، کازیوە ( یان " گزنگی درۆینە " ) ( بە [[عەرەبی]]: صبح کاذب ) بریتیە لە سپێدەی گەردوونی ( سحر ) یان گزنگی ڕاستەقینە ( بە عەرەبی :صبح صادق) (بە کوردی:بەربانگ)کە دەکاتە کاتی نوێژی بەیانی و کۆتایی پارشێو لە مانگی رەمەزاندا<ref> https://islamqa.org/hanafi/qibla-hanafi/35253 </ref> .
لە ئاینی [[ئیسلام]]<nowiki/>دا، کازیوە ( یان " بەرەبەیانی درۆینە " ) ( بە [[عەرەبی]]: صبح کاذب ) بریتیە لە سپێدەی گەردوونی ( سحر ) یان بەرەبەیانی ڕاستەقینە ( بە عەرەبی :صبح صادق) (بە کوردی:بەربانگ)کە دەکاتە کاتی نوێژی بەیانی و کۆتایی پارشێو لە مانگی رەمەزاندا<ref> https://islamqa.org/hanafi/qibla-hanafi/35253 </ref> .
لە ئاینی [[جولەکە]]<nowiki/>ییدا پرسیاری چۆنیەتی هەژمارکردنی بەرەبەیان ( بەعیبری Alos / Alot HaShachar ، یان Alos/Alot ) لەلایەن تەلمودەوە دروست دەبێت ، هەروەک چەندین ئاراستەی هەیە بۆ یاسای جولەکە ( وەک کاتی دەستپێکردنی گونجاو بۆ چەند فەرمانێکی دیاریکراوی ڕۆژ ، وەک نوێژ ) . خوێندنەوەی سادەی تەلمود ئەوەیە کە لەکاتی گزنگبەرەبەیان ٧٢ خولەک پێش خۆرهەڵاتن نوێژی بەیانی دەکەن، لە ئاینی جولەکەدا کاتێک خۆر ١٦پلە لە ژێر ئاسۆدایە،بانگی بەیانی دەدرێت<ref> https://books.google.com/books/about/A_History_of_the_Jewish_People.html?id=2kSovzudhFUC </ref> .
زۆرێک لە ئاینەکانی هیندوئەوروپی خواوەندێکی خۆریان هەیە، کە لە خودابوونی نێری خۆر جیاکراونەتەوە، ناوی ئەو لە PIE *h2ausos-وەرگیراوە، کە بەهاوەرگیراوەکانی بریتین لە Eosی یۆنانی، ڕۆمانیەکان شەبەقی جەمسەریان هەیە و ئووشای هیندیەکانیش خۆرە هەروەها ئەڵمانییەکانیش *Austrōn- (دەستەواژەی جەژنی ئیستەر(هێلکە)) . لە کاتێکدا سورەیا و خۆر و ئەڕوشینای گالیسکەی خۆر نێرن . یوسا یەکێکە لە خوادیارەکانی گزنگیبەرەبەیانی کاتی بەرەبەیان هەروەها بە ( براهموورسام ) ناودەبرێن ( براهمە خودای دروست بوونە و موڕسام یەکەیەکی هیندووی کاتە ) ، وە بە کاتێکی نموونەیی بۆ ئەنجامدانی چالاکی ڕۆحی بە شێوەی مێدیتەو یۆگا دادەندرێت . لە هەندێک شوێنی هیندستان، لە کاتی فێستیڤاڵی چات، هەردوو ئۆشا و پراتیوشا (دووسک) لەگەڵ خۆر دا دەپەرسترێن.
 
==ئەمانەش ببینە==
Line ٥٩ ⟶ ٥١:
کازیوە
 
بوومەلێل
پرشنگ
 
هەنگۆر
Line ٧٣ ⟶ ٦٥:
خۆرنشین
 
بوومەلێل
شەبەق
 
نیوەڕۆ
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/بەرەبەیان»