سەقز: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

| foot_montage =

| شرۆڤەی وێنە = لە سەرۆسەرەوە بۆ خوارۆخوارەوە: پارکی کەوسەر لە ساڵی ٢٠١٣، [[مزگەوتی دوو منارە]]، مزگەوتی حەزرەتی عومەر، سرووشتی سەقز لە رێگەیڕێگەی مەریوان، حەمام مێژوویی حاجی ساڵە، [[قەڵای زێویە]]

ناوی ئەمڕۆی سەقز لە نێوی ھۆزی سەکە، یان سەکا، یان سێکز، بە خەڵات بۆ ئێمە ماوەتەوە و سەقز ھەمان ساکزە. لە دەورانی دەسەڵاتداری مادەکاندا، [[سەکاکان]] بە بەردەوامی ھێرشیان دەکردە ھەرێمی دەسەڵاتدارییان و شەڕیان پێدەفرۆشتن. سکاکان ھەندێک جار لە گەڵ ئاشوورییەکان دەبوون بە ھاوپەیمان، و ھەندێک جاریش لە گەڵ مادەکان ھاوپەیمانیان دەبەست و بە دژی [[ئاشوورییەکان]] شەڕیان دەکرد. پاش ھێرش کردنی سەر لە نوێی ئاشوورەکان بۆسەربۆ سەر مادەکان، خشتیرییە بۆ کۆتایی ھێنان بە ھێرشەکانی ئاشوورییەکان، پەیمانێکی گەورەی ھاوپەیمانی لە گەڵ مانایییەکان و سەکاکان بەست و بە کرەوە بەرەێکی گەورەی شەڕی دژ بە ئاشوورییەکان کردەوە.

ناوچەی سەقز بێ‌گومان یەکێکە لە کۆنترین و مێژوویترین شوێنەکان. لە زەمانی مادەکاندا سقز ناوی «ئەسکیت» بووە. دوای ھێرشی [[ئاشووریەکان]] بۆسەربۆ سەر [[مادەکان]] و داگیرکردنی سەقز، ناوی ئەو ناوچە دەگۆڕن بە «ساکز» یان «سەکاکز». دوای ماوەی ٣٠ ساڵ [[ھەڤەخشترە|ھووەخشترە]] پاشای [[ماد]] توانی ھێرش کاتە سەر لەشکری دۆژمنان و وڵاتە داگیرکراوەکان بگەڕێنێتەوە سەر حکوومەتی ماد؛ بەڵام ناوی سەقز ھەر وەک خۆی دەمێنێتەوە. ئەمڕۆکە لە ھەموان ڕوونە کە سەقز پایەتەختی [[ماناییەکان]] بووە و «مانا» یەکێک بووە لە تایفەکانی ماد. حکوومەتی [[مادەکان]] بە شێوەی پێکھاتە بووە؛ واتە لە نزیکی ٣٠ وڵات کە سیستمێکی حکوومی وەک [[فیدراڵیزم|فیدراڵی]] ئەمڕۆژی لە نێوانیان دا بوو.

لە ھێرشی [[ئاشووریەکان]] بۆسەربۆ سەر مادەکان زۆرینەی قەڵاکان و بیناکانی ئەوسەردەمە ڕووخێنران کە ئێستاش وێرانەی ھەندێکیان لە دەور و پشتی شاری سەقز ماوتەوە. [[قەڵای زێویە]] کە لە نزیکی سەقزدایە بە وتەی «گیرشمن» خەزێنەی پاشایەتی [[ماناییەکان]] بووە.

ئەگەر لە مێژووی سەقز بڕوانین، لە خەباتی گەلی کورد بۆ ئازادی و مافە رەواکانیڕەواکانی خۆی لە لاپەڕ‌هلاپەڕ‌ە جۆراجۆرەکانی مێژویمێژووی کوردستان بە گشتی، شاری سەقز رۆڵیڕۆڵی هەرەھەرە گرینگی هەبووەھەبووە. بۆ وێنە لە شۆرشی [[سمکۆ]]، لە کاتی دامەزراندنی [[کۆماری مەھاباد]]دا واتە ساڵانی [[١٩٤٦]] و [[١٩٤٧]] و هەر وەهاھەروەھا خەباتی رزگاریڕزگاری خوازانەی ساڵەکانە ١٩٧٩ تا ئیمڕۆ لە [[ڕۆژهەڵاتیڕۆژھەڵاتی کوردستان]] خەڵکی شار و گوندەکانی سەقز گیانفیداییەکیگیانفیدایییەکی بێ وێنەیان بوو. بۆ نموونە شەهیدشەھید [[ھۆمایون ئەردەڵان]] خەڵکی سەقز لە [[تێرۆری میکۆنۆس|میکۆنۆس]] ئەڵمانیا لەگەڵ [[سادق شەرەفکەندی]] شەهیدشەھید کرا. کۆماری مەهابادمەھاباد تا باکوریباکووری شاری سەقزی لە خۆ گرتە بەر. لە پێک‌ھێنان و پاراستنی ئەو کۆمارە خەباتگەرەکانی سەقز دەوری گرینگیان ھەبوو.