ئیمپراتۆر تایزۆنگی تانگ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
شائەمراز، - پۆل
ھێڵی ١:
{{Infobox royalty
|name=ئیمپراتۆر تایزۆنگی تانگ <br /> {{ھن}}{{linktext|唐|太|宗}}
|image=TangTaizongP.jpg
|caption= پۆرترەیتی ئیمپراتۆر تایزۆنگی تانگ کە لە سەردەمی دەسەڵاتداری شانشینەکە کێشراوە
ھێڵی ٨:
|successor=ئیمپراتۆر گاوزۆنگ
|birth_date=٢٨ی کانوونی دووەمی ٥٩٨<ref>{{cite book|title=Directory of historical figures|year=2000|publisher=Salem Press|location=Pasadena|isbn=978-0-89356-334-9|page=613}}</ref>
|birth_place=کۆشکی چینگشان<ref>{{cite book|title=Music from the Tang Court|year=2007|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|isbn=978-0-521-62100-7|page=17|editor1=Picken, Laurence E.R. |editor2=Nickson, Noël J. }}</ref> لە ووگۆنگ,ووگۆنگ،<ref>{{cite book|last=Sen|first=Tansen|title=Buddhism, diplomacy, and trade|year=2003|publisher=University of Hawaii Press|location=Honolulu|isbn=978-0-8248-2593-5|page=66}}</ref> شانشینی سوی
|death_date=١٠ی تەممووزی ٦٤٩ (٥١ ساڵ ژیاوە)<ref>{{cite book|last=McNair|first=Amy|title=Donors of Longmen: Faith, politics and patronage in medieval Chinese Buddhist sculpture|year=2007|publisher=University of Hawaii press|location=Honolulu|isbn=978-0-8248-2994-0|page=88|url=https://books.google.com/books?id=qsEGIdhcgMoC}}</ref>
|death_place=کۆشکی میوەی لە چانگان,چانگان، [[شانشینی تانگ]]
|place of burial= مەنزڵگەی ژاو
|full name= '''ناوی خێزانی:''' شی ({{lang|zh|{{linktext|李}}}}) <br/> {{ھن}}'''ناوی کەسی:''' شیمین ({{lang|zh|世民}})
|era name=ژنگوان ({{zh|t=貞觀|labels=no}})
|era dates=٤ی{{nbsp}}ئەیلوولی ٦٢٦{{snd}}١٠ی{{nbsp}}تەممووزی ٦٤٩
ھێڵی ١٩:
|house=خێزانی لی
|father=[[ئیمپراتۆر گاوزوی تانگ]]
|mother=[[شاژن تایمو]]
|spouse=[[شاژن ژانگسو]]<br />{{ھن}}(ھاوسەرگیری لە ٦١٣؛ مردنی لە ٦٣٦)
|spouse-type=
|issue=
}}
'''ئیمپڕاتۆر تایزۆنگی تانگ''' (٢٨ی کانوونی دووەمی ٥٩٨ – ١٠ی تەممووزی ٦٤٩)، پێشتر بە شازادەی چین ناسرابوو، ناوی کەسیی لی شیمین بوو، دووەم ئیمپراتۆری [[شانشینی تانگ]]ی [[چین]] بوبوو لە ماوەی نێوان ٦٢٦ تا ٦٤٩. تایزۆنگ زۆرجار بە ھاودامەزرێنەری شانشینەکە دادەنرێت بەھۆی ڕۆڵی لە ھاندانی لی یوانی باوکی بۆ یاخی بوون لە بنەماڵەی سوی کە جینیانگ پایتەختیان بوو لە ساڵی ٦١٧. دواتر تایزۆنگ ڕۆڵی گرنگی بینی لە شکستپێھێنانی چەندین لە ڕکابەری مەترسیداری شانشینەکە و پتەوکردنی دەسەڵاتی بەسەر چیندا.<ref>''[[New Book of Tang]]'', [[:zh:s:新唐書/卷013|vol. 13]].</ref>
 
تایزۆنگ بە شێوەیەکی ئاسایی بە یەکێک لە گەورەترین ئیمپراتۆرەکانی مێژووی چین دادەنرێت و ماوەی دەسەڵاتداریی بوو بە نموونەیەک کە، دوابەدوای دەسەڵاتی، ئیمپراتۆرەکانی دیکە پێی بەراورد دەکرێندبۆ ھەڵسەنگاندنیان. سەردەمی حوکمڕانیی پێی دەگوترێت سەردەمی ژنگوان و بە سەردەمی زێڕینی مێژووی چین دادەنرێت لە داھاتوودا شازادە جێنشینەکان لێیان دەخوازرا سەردەمی دەسەڵاتی بخوێننەوە. تایزۆنگ بەردەوام بوو لە پەرەپێدانی سیستەمی تاقیکردنەوەکانی دەوڵەت بۆ ئەوەی بەرپرسان لەسەر بناغەی زانیاریان ھەڵبژێردرێن، نەک خێزان و پەیوەندی سیاسییان. ھەروەھا داواشی بەرپرسانی کرد کە دڵسۆزی کارەکانیان بن بۆ نەھێشتنی گەندەڵی.<ref>{{Cite web|title=万方数据知识服务平台|url=http://d.wanfangdata.com.cn/periodical/rmlt201908062|access-date=2020-11-04|website=d.wanfangdata.com.cn|doi=10.3969/j.issn.1004-3381.2019.08.062}}</ref> لە سەردەمی دەسەڵاتیدا تانگ چین لە ڕووی ئابووری و سەربازیەوەسەربازییەوە گەشەی کرد. بۆ زیاتر لە سەدەیەک دوای مردنی تایزۆنگ، چین لە خۆشگوزەرانی و ئاشتیدا بوو بەھۆی پتەوی دەسەڵاتی شانشینەکە بەسەر ھەرێمە چینییەکاندا. لە روویڕووی ناوچەوە، شانشینەکە زۆربەی ئەو ناوچانەی لەخۆدەگرت کە پێشتر لەژێر دەسەڵاتی [[خانەدانی ھان|شانشینی ھانەوە]] بوون لەگەڵ چەند بەشێکی [[کۆریا]] و [[ڤێتنام]] و ھەرێمی شینجانگ و بەشێکی [[ئاسیای ناوەندی]].
 
ساڵی ٦٣٠ ئیمپراتۆر تایزۆنگ ژەنەراڵێکی بەناوی لی جینگ نارد بۆ جەنگی دژ بە تورکەکانی ڕۆژھەڵات نارد کە تێیدا ھێزەکانی تانگ توانیان کۆتایی بە دەسەڵاتیان بێنن و سەرکردەکەیان بەناوی ئاشینا دووبی بەدیل بگرن. بەم سەرکەوتنە تانگ دەسەڵاتی خۆی سەپاند بەسەر ڕۆژھەڵات و ناوەڕاستی ئاسیادا.<ref>''[[Zizhi Tongjian]]'', Scroll 249.</ref>
ھێڵی ٣٣:
{{سەرچاوەکان|٢}}
 
{{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}}
{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|چین|مێژوو}}
 
[[پۆل:زیندووان]]
[[پۆل:لەدایکبووانی ٥٩٨]]
[[پۆل:مردووانی ٦٤٩]]