دیموکراسییەتی نوێنەرایەتی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب بۆتی پۆلی ھاوپلە (22): + پۆل:ھەڵبژاردنەکان
شائەمراز، تاگی بێسەرچاوە، تاگی خاوێنکردن
ھێڵی ١:
{{خاوێنکردن}}
'''دیموکراسیەتی نوێنەرایەتی''' شێوەیەک لە شێوەکانی [[دیموکراسی|دیموکراتی]] پێکدەھێنێت و تیۆرێکی مەدەنیە کە تیایدا دەنگدەران ( بە شێوازێکی نھێنی و ئازاد لە ھەلبژاردنێکی فرەلایەندا) ئەو نوێنەرانەی کە نوێنەرایەتیان دەکەن ھەڵدەبژێرن، ئەمانە نابن بە بریکاری دەنگدەران تەنھا نوێنەریانن – یان بە مانایەکی تر واتە تەنھا لەو کاتە کارناکەن کە دەنگدەران ئاراستەیان بکەن بەڵکو دەسەڵاتێکی ئەوتۆیان ھەیە کە بتوانن دەسپێشخەری بکەن لە کاتی ھاتنەکایەوەی گۆرانکاریەکان. دیموکراسیەتە لیبرالیە نوێکان بە نمونەی گرنگی دیموکراسیەتی نوێنەرایەتی دادەنرێن. و لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا زۆربەی جار ئەم زاراوەیە ھاوتای مانای زاراوەی "کۆماری" دادەنرێت.
{{بێسەرچاوە}}
'''دیموکراسیەتیدیموکراسییەتی نوێنەرایەتی''' شێوەیەک لە شێوەکانی [[دیموکراسی|دیموکراتی]] پێکدەھێنێت و تیۆرێکی مەدەنیەمەدەنییە کە تیایداتێیدا دەنگدەران ( بە شێوازێکی نھێنی و ئازاد لە ھەلبژاردنێکی فرەلایەندا) ئەو نوێنەرانەی کە نوێنەرایەتیان دەکەن ھەڵدەبژێرن، ئەمانە نابن بە بریکاری دەنگدەران تەنھا نوێنەریانن – یان بە مانایەکی تر واتە تەنھا لەو کاتە کارناکەن کە دەنگدەران ئاراستەیان بکەن بەڵکو دەسەڵاتێکی ئەوتۆیان ھەیە کە بتوانن دەسپێشخەری بکەن لە کاتی ھاتنەکایەوەی گۆرانکاریەکانگۆرانکارییەکان. دیموکراسیەتەدیموکراسییەتە لیبرالیەلیبرالییە نوێکان بە نمونەینموونەی گرنگی دیموکراسیەتیدیموکراسییەتی نوێنەرایەتی دادەنرێن.دادەنرێن؛ و لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکائەمریکا زۆربەی جار ئەم زاراوەیە ھاوتای مانای زاراوەی "«کۆماری"» دادەنرێت.
 
دیموکراسیەتیدیموکراسییەتی نوێنەرایەتی بەخشینی دەسەڵاتێکی گەورەتر بۆ نوێنەران لە پەرلەمان لەخۆوەدەگرێت وەک لەوەی کە شانشینیەتیشانشینییەتی دەستوری یان دیموکراتیەتیدیموکراتییەتی ھاوبەشیکردن (participatory democracy) دەیبەخشێت لەبەر ئەوە ھەموو دەستورەکان بەدەق لەسەر سەربەخۆیی دادگەری و رێوشوێنەکانیڕێوشوێنەکانی تر دەنووسێت بۆ ھاوسەنگکردنی دەسەڵاتە نوێنەرایەتیەکاننوێنەرایەتییەکان:
* دیموکراسیەتدیموکراسییەت گۆڕینی نوێنەرەکان لە خۆوەدەگرێت کاتێک کە دەنگدەرەکانیان لێیان رازیڕازی نەبن.
* و ھەروەھا ھەندێک وردەکاری دیموکراسیانەی تر لە خۆوەدەگرێت ( وەک کۆمیتەی شانشینی کەنەدی بۆ نمونەنموونە) یان
* ھەندێک رێوشوێنیڕێوشوێنی دیموکراسیانەی راستەوخۆڕاستەوخۆ (وەک ریفراندۆمڕیفراندۆم بۆ نمونەنموونە)، بەڵام سەرەڕای ئەوەش بە رێوشوێنیڕێوشوێنی پەیوەست دانانرێن و زۆربەی جار ئەنجامدانیان پێویستی بە بڕیارێک ھەیە کە لە پەرلەمانەوە دەربچێت - واتە دەسەڵاتی یاسا ھەر بە دەستی نوێنەران لە پەرلەمانەوە دەمێنێتەوە.
* رێگاڕێگا چارەی ماناوەند لە نێوان ئەو دوو دیموکراسیەتەدادیموکراسییەتەدا بریتیەبریتییە لە بوونی " «پەرلەمانێکی باڵاتر"» کە لە رێگەیڕێگەی دەنگدانی راستەوخۆوەڕاستەوخۆوە ھەڵنەبژێردرابن نمونەشنموونەش لەسەر ئەوە وەک ئەنجوومەنی پیرانی کەنەدی کە بە کۆپیەکیکۆپییەکی ھاوتای ئەنجومەنیئەنجوومەنی لۆردەکانی بەریتانیا.
 
نەریتی ھەڵبژاردنی نوێنەرانی ویلایەتەکان لە ئەوروپائەورووپا لە سەدەی نۆزدەھەم ( و بە شێوەیەکی زیاتر کاریگەرانەتر کە نوێنەرایەتی ھەموو چینێکیان دەکرد بەڵام بە شێوەیەکی جیاواز لەوەی کە ئێمە دەیبینین) بۆ پێشکەشکردنی راوێژکاریڕاوێژکاری ئاراستەکردنی پاشاکان بووە ھۆی دروستکردنی ئاشنایەتیەکیئاشنایەتییەکی قووڵ لەگەڵ سیستەمی نوێنەرایەتیکردن.نوێنەرایەتیکردن؛ و ئیدمۆند بۆرک لە گووتارەکەیدا لەبەردەم دەنگدەراندا لە بریستۆل راڤەکردنێکیڕاڤەکردنێکی تەقلیدی ماف و ئەرکەکانی نوێنەری ھەڵبژێردراوی پێشکەشکرد.
* دیموکراسیەت گۆڕینی نوێنەرەکان لە خۆوەدەگرێت کاتێک کە دەنگدەرەکانیان لێیان رازی نەبن.
* و ھەروەھا ھەندێک وردەکاری دیموکراسیانەی تر لە خۆوەدەگرێت ( وەک کۆمیتەی شانشینی کەنەدی بۆ نمونە) یان
* ھەندێک رێوشوێنی دیموکراسیانەی راستەوخۆ (وەک ریفراندۆم بۆ نمونە)، بەڵام سەرەڕای ئەوەش بە رێوشوێنی پەیوەست دانانرێن و زۆربەی جار ئەنجامدانیان پێویستی بە بڕیارێک ھەیە کە لە پەرلەمانەوە دەربچێت - واتە دەسەڵاتی یاسا ھەر بە دەستی نوێنەران لە پەرلەمانەوە دەمێنێتەوە.
* رێگا چارەی ماناوەند لە نێوان ئەو دوو دیموکراسیەتەدا بریتیە لە بوونی " پەرلەمانێکی باڵاتر" کە لە رێگەی دەنگدانی راستەوخۆوە ھەڵنەبژێردرابن نمونەش لەسەر ئەوە وەک ئەنجوومەنی پیرانی کەنەدی کە بە کۆپیەکی ھاوتای ئەنجومەنی لۆردەکانی بەریتانیا.
 
ئەو جەماوەریەتیەجەماوەرییەتییە زۆرەی کە دیموکراسیەتدیموکراسییەت وەدەستی ھێنا لە دوای شۆڕشی پیشەسازیەوەپیشەسازییەوە بوو لە کاتێکدالەکاتێکدا کە ژمارەی ھاوڵاتیانی وڵاتە پیشەسازیەکانپیشەسازییەکان زۆر بوو یان (لە سەردەمە نوێترەکاندا) ھاوڵاتیان زیاتر گرنگی خۆیان بۆ سیاسەت دەردەخست، بەڵام ئەو ژمارە زۆرەی خەڵک و تەکنەلۆجیا لەو سەردەمە نەگونجاو بوون بۆ دیموکراسیەتیدیموکراسییەتی راستەوخۆڕاستەوخۆ.
نەریتی ھەڵبژاردنی نوێنەرانی ویلایەتەکان لە ئەوروپا لە سەدەی نۆزدەھەم ( و بە شێوەیەکی زیاتر کاریگەرانەتر کە نوێنەرایەتی ھەموو چینێکیان دەکرد بەڵام بە شێوەیەکی جیاواز لەوەی کە ئێمە دەیبینین) بۆ پێشکەشکردنی راوێژکاری ئاراستەکردنی پاشاکان بووە ھۆی دروستکردنی ئاشنایەتیەکی قووڵ لەگەڵ سیستەمی نوێنەرایەتیکردن. و ئیدمۆند بۆرک لە گووتارەکەیدا لەبەردەم دەنگدەراندا لە بریستۆل راڤەکردنێکی تەقلیدی ماف و ئەرکەکانی نوێنەری ھەڵبژێردراوی پێشکەشکرد.
 
شانشینی یەکگرتووی [[بەریتانیا]] بە ولاتێکی سیستەم دیموکراسی نوێنەرایەتی دادەنرێت و ئەڵمانیاش بە ھەمان شێوە لەساڵیلە ساڵی [[١٩٤٩]] وابوو و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکائەمریکا و کەندا دوونمونەی ترن بۆ جێبەجێکردنی دیموکراسیەتیدیموکراسییەتی نوێنەرایەتی.
ئەو جەماوەریەتیە زۆرەی کە دیموکراسیەت وەدەستی ھێنا لە دوای شۆڕشی پیشەسازیەوە بوو لە کاتێکدا کە ژمارەی ھاوڵاتیانی وڵاتە پیشەسازیەکان زۆر بوو یان (لە سەردەمە نوێترەکاندا) ھاوڵاتیان زیاتر گرنگی خۆیان بۆ سیاسەت دەردەخست، بەڵام ئەو ژمارە زۆرەی خەڵک و تەکنەلۆجیا لەو سەردەمە نەگونجاو بوون بۆ دیموکراسیەتی راستەوخۆ.
لە ساڵی [[٢٠٠٣]] توانرا بۆ یەکەم جار لە مێژووی مرۆڤایەتیدا بوونرێت کە زۆرینەی دانیشتوانیدانیشتووانی سەر گۆی زەوی لەسایەی سیستەمی دیموکراسیەتیدیموکراسییەتی نوێنەرایەتیدا دەژین لە ناویشیاندا ئەو شانشینیەتەشانشینییەتە دەستوریانەش کە حکومەتێکیحکوومەتێکی نوێنەرایەتی بەھێزیان ھەیە.
 
== بەستەرە دەرەکییەکان ==
شانشینی یەکگرتووی [[بەریتانیا]] بە ولاتێکی سیستەم دیموکراسی نوێنەرایەتی دادەنرێت و ئەڵمانیاش بە ھەمان شێوە لەساڵی [[١٩٤٩]] وابوو و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و کەندا دوونمونەی ترن بۆ جێبەجێکردنی دیموکراسیەتی نوێنەرایەتی.
لە ساڵی [[٢٠٠٣]] توانرا بۆ یەکەم جار لە مێژووی مرۆڤایەتیدا بوونرێت کە زۆرینەی دانیشتوانی سەر گۆی زەوی لەسایەی سیستەمی دیموکراسیەتی نوێنەرایەتیدا دەژین لە ناویشیاندا ئەو شانشینیەتە دەستوریانەش کە حکومەتێکی نوێنەرایەتی بەھێزیان ھەیە.
 
* {{curlie|Society/Politics/Democracy/}}
 
{{Subject bar|commons=yes|commons-search=Category:Democracy|wikt=yes|q=yes|q-search=Representation|s=yes|s-search=Portal:Democracy}}
{{تووڵی دەروازە|سیاسەت}}{{Authority control}}
[[پۆل:ھەڵبژاردنەکان]]
[[پۆل:دیموکراسی]]