پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩ لە مەکسیک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

دڵنیایی لە گەیشتنی [[ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بە مەکسیک دراوە لە مانگی شوباتی ٢٠٢٠ هەرچەندەھەرچەندە ئەنجومەنیئەنجوومەنی نەتەوەیی بۆ زانست و تەکنەلۆجی لە ناوەڕاستی مانگی کانونیکانوونی دووەمی ٢٠٢٠ دوو کەیسی توشبوون بە کۆرۆنای تۆمار کردووە لە ویلایەتی (نایاریت) و (تاباسکۆ) ، بەلام لە ١٣ ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ دا ١،٢٥٠،٠٤٤١٬٢٥٠٬٠٤٤ کەیسی توشبوون بە کۆرۆنا و هەروەهاھەروەھا ١١٣،٩٥٣١١٣٬٩٥٣ کەیسی مردن تۆمار کراوە کە سکرتاریەتیسکرتارییەتی تەندروستی پێشبینی ژمارەی توشبوانی بۆ ناوەڕاستی مانگی تەموزیتەممووزی ٢٠٢٠ دا بە زیاتر لە ٢،٨٧٥،٧٣٤٢٬٨٧٥٬٧٣٤ توشبوو کردووە لە مەکسیک ،مەکسیک، لەبەر ئەوەی ژمارەی توشبوانیان بە شێوەی نموونەیەکی ژمارەیی ئاماریان بۆ کردووە ...<ref>{{cite news|url=https://coronavirus.gob.mx/datos/|title=Información General|author=Government of Mexico|date=May 26, 2020|language=es|website=Gobierno de México}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.elfinanciero.com.mx/nacional/mexico-rompe-record-de-muertes-diarias-registradas-de-covid-19-con-2-789-y-de-casos-confirmados-con-28-115|title=Muertes por COVID-19 se disparan a 81,877 y los casos a 789,780 tras cambio en metodología|author=Redacción|date=October 5, 2020|language=es|website=El Financiero}}</ref>

لە ١٢ ی کانونیکانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ ڕێکخراوی تەندروستی جیهانیجیھانی ئەوەی پشتڕاست کردەوە کە ڤایرۆسی کۆرۆنای تازە  هۆکاریھۆکاری دروست بوونی نەخۆشی بووە لە کۆئەندامی هەناسەدانداھەناسەداندا لە کۆمەڵێک لەو کەسانەی کە لە شاری (ووهان) لە[[ووھان]]ی ویلایەتی (هیوبەی)ھیوبەی لە چین ،چین، کە ئەمە وەک تۆمار دراوە بە ڕێکخراوی تەندروستی جیهانیجیھانی لە  ٣١ ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ دا...

ڕێژەی کەیسە بکوژەکانی کۆڤید-١٩ زۆر کەمترە لە کەیسە بکوژەکانی ڤایرۆسی سارس لە ساڵی ٢٠٠٣ دا بەڵام رێژەیڕێژەی تووشبون و گواستنەوەی نەخۆشیەکەنەخۆشییەکە زۆر زیاتر بووە لەبەر ئەوە مردنیش زیاتر بووە ...<ref>{{cite web|title=COVID-19 Seguimiento México|url=http://iigea.com/amag/covid-19/|access-date=July 13, 2020|website=IIGEA|language=es}}</ref>

لە ٢٢ ی کانوونی دووەمی سالی ٢٠٢٠٢٠٢٠، ، سکرتاریەتیسکرتارییەتی تەندروستی ڕاگەیاندراوێکی بڵاوکردەوە کە تیایداتێیدا ووتبوویوتبووی ڤایرۆسی کۆرۆنای تازە (کۆڤید-١٩) نابێتە هۆیھۆی دروست کردنی مەترسی لە مەکسیک.

٤٤١ کەیسی توشبوون تۆمار کرا لە چین ،چین، تایلەند، کۆریای باشوور و وویلایەتەویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکائەمریکا، ، هەروەهاھەروەھا پێویستی بوونی ڕاپۆتی پزیشکی بۆ هەرھەر گەشتیارێک لە کاتی گەشت کردندا دامەزرێنرا لە ٩ ی کانوونی دووەم .

لە ٣٠ کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ دا پێش راگەیاندنیڕاگەیاندنی پەتاکە لە لایەن ڕێکخراوی تەندروستی جیهانییەوەجیھانییەوە، ، حکومەتیحکوومەتی مەکسیک پلانێکی ئامادەکاری و وەڵام دانەوەی لە لایەن (کۆمیتەی نەتەوەیی بۆ سەلامەتی تەندروستی)ەوە دیزاین کردکرد، ، گروپێکگرووپێک کە لە لایەن (سکرتاریەتیسکرتارییەتی تەندروستی)ەوە سەرپەرشتی دەکران کە پێک هاتبوونھاتبوون لە چەند لایەنێکی جیاوازی تەندروستی ئامانجیان ڕووبەڕوو بوونەوەی گەیشتنی ئەو پەتایە بوو ،بوو، ئەم گرووپە زنجیرەیەک پیوانەی ئاگادار کردنەوەیان جێبەجێ کرد ،کرد، چاکسازی کردن و تازە کردنەوەی تۆماری لیستی نەخۆشییە درمەکان لەسەر بنەمای تۆمارەکانی ڕێکخراوی تەندروستی جیهانیجیھانی و ببن بە یەکەم وڵاتی لاتینی کە مۆدێلێکی ماتماتیکی بۆ چۆنێتی گەشە کردنی ئەو نەخۆشیانەی کە دەبنە هۆیھۆی هەوھەو کردن و کاریگەرییە لاوەکییەکانی پەتاکە دروست بکەن ،بکەن، مۆدێلێک کە گریمانە بنچینەییەکانبنچینەیییەکان یان ئامارە کۆکراوەکان لەگەل ماتماتیک بەکار بهێنێتبھێنێت بۆ دۆزینەوەی پێوەر بۆ نەخۆشیەنەخۆشییە جیاوازەکانی کە دەبنە هۆیھۆی هەوکردنھەوکردن و دواتر ئەم مۆدێلە یارمەتی دەر بێت لە دۆزینەوەی ڤاکسین یاخود گەشە کردنی پەتاکە لە داهاتوودا....داھاتوودا

لە ٢٨ ی شوباتدا ووڵاتیوڵاتی مەکسیک بوونی سێ کەیسی پشت ڕاست کردەوە ،کردەوە، یەکێکیان کەسێکی تەمەن ٣٥ ساڵ رەگەزیڕەگەزی نێر هەروەهاھەروەھا کەسێکی ٥٩ ساڵ ڕەگەزی نێر لە شاری مەکسیکۆ و هەروەهاھەروەھا کەسێکی تەمەن ٤١ ساڵ لە ویلایەتی (سینالوا) کە توشبوان جیاکرانەوە لە نەخۆشخانە و ئوتێل دا ،دا، توشبووەکان گەشتیان بۆشاری (بێرگامۆ)لە ئیتالیا کردبوو بۆ ماوەی هەفتەیەکھەفتەیەک لە ناوەڕاستی مانگی شوباتدا ،شوباتدا، لە ٢٩ ی شوبات چوارەم کەیسی توشبوون پشت ڕاست کرایەوە لە شاری (تۆریۆن) لە ویلایەتی (کۆواهویلاکۆواھویلا) کە ئەوێش ئافرەتێکیژنێکی تەمەن ٢٠ سال بوو کە گەشتی بۆ ئیتالیا کردبوو.

لە ١ی مارسدا کەیسی پێنجەم لە (چیاپاس) پشت ڕاست کرایەوە کە قوتابییەک بوو لە ئیتالیا گەڕابۆوە ،گەڕابۆوە، لە ٦ی مارسدا کەیسی شەشەم پشت ڕاست کرایەوە لە ویلایەتی (مەکسیکۆ) کە ئەویش پیاوێکی تەمەن ٧١ ساڵ بوبوو کە لە ئیتالیا گەڕابۆوە لە ٢١ ی شوباتدا ، شوباتدا،

لە ٧ی مارسدا کەیسی حەوتەم پشت ڕاست کرایەوە لە ویلایەتی (مەکسیکۆ) کە پیاوێکی تەمەن ٤٦ ساڵ بوو  کە پێشتر بەرکەوتنی هەبووھەبوو لەگەل کەسێک کە توشبووی پەتاکە بوو لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]].<ref name="Elsevier">{{cite web|author=Elsevier|title=Novel Coronavirus Information Center|url=https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center|url-status=live|archive-url=https://web.archive.org/web/20200130171622/https://www.elsevier.com/connect/coronavirus-information-center|archive-date=January 30, 2020|access-date=March 15, 2020|website=Elsevier Connect}}</ref><ref name="Reynolds 4 March 2020">{{Cite news|last=Reynolds|first=Matt|url=https://www.wired.co.uk/article/china-coronavirus|title=What is coronavirus and how close is it to becoming a pandemic?|date=March 4, 2020|work=Wired UK|issn=1357-0978|access-date=March 5, 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200305104806/https://www.wired.co.uk/article/china-coronavirus|archive-date=March 5, 2020|url-status=live}}</ref>

لە ١٠ ی مارسدا  هەشتەمینھەشتەمین کەیس تۆمار کرا لە (پوێبلا) کە پیاوێکی بەڕەگەز ئەڵمانی تەمەن ٤٧ ساڵ بوو کە بە گەشتی کارکردن لە ئیتالیا گەڕابۆوە ،گەڕابۆوە، لە هەمانھەمان رۆژداڕۆژدا گرووپێکی سەما کردنی ٤٠ کەسی لە ئیتالیا گەڕانەوە و سەرجەمیان کەرەنتیین کران . بۆرسەی مەکسیک گەورەترین داڕمانی تۆمار کرد لە ١٠ ی مارسدا بەهۆیبەھۆی ترس لە ڤایرۆسی کۆرۆنا و دابەزینی نرخی نەوتەوە بانکی مەکسیک (بانکسیکۆ) دەستی کرد بە پاڵپشتی کردنی دراوی (پێزۆ) کە دراوی ووڵاتیوڵاتی مەکسیکە کە دابەزینی %١٤ ی١٤٪ی بەخۆوە بینیبوو کە یەک دۆلاری ئەمریکی یەکسان بوو بە ٢٢،٩٢٩٢٢٬٩٢٩ پێزۆ....

لە ١١ی مارسدا کەیسی یەنزەهەمیازدەھەم تۆمار کرا لە شاری (مۆنتێری) کە پیاوێکی تەمەن ٥٧ ساڵ کە تازە لە گەشتێکی وڵاتانی ئەوروپائەورووپا گەڕابۆوە و کەرەنتیین کرا ،کرا، ئەو پیاوە کە بە نادیاری مایەوە هەفتەیەکھەفتەیەک لەوەو پێش گەڕابۆوە بەرکەوتنی هەبووھەبوو لەگەل هەشتھەشت کەس کە ئەوانیش کەرەنتیین کرابوون لە ماڵەکانی خۆیاندا  ،خۆیاندا، ئەوەش پشت ڕاست کرایەوە کە پیاوەکە دانیشتووی شاری (سان پێدرۆ)یە...

لە ١٢ ی مارسدا ووڵاتیوڵاتی مەکسیک ڕایگەیاند کۆی گشتی تووشبوانی ووڵاتەکەوڵاتەکە ١٥ کەسن لەگەل دوو کەیسی تر لە شارەکانی (پوێبلا) و (دۆرانگۆ) ، یەک رۆژڕۆژ دواتر سیناتۆر (ساموێل گارسیا سێپولڤێدا) حکومەتیحکوومەتی فیدراڵی بە شاردنەوەی ژمارەی ڕاستەقینەی توشبووان تۆمەتبار کرد...

لە ١٤ ی مارسدا (فێرناندۆ پیتەرسن) وەزیری تەندروستی ویلایەتی (یالیسکۆ) پشتڕاست کردنەوە دوو کەیسی توشبوون لە نەخۆشخانەی (گوادالایارا) ڕاگەیاند و تۆمار کردنی دوو کەیسی تر لە (نوێڤۆ لیۆن)، هەروەهاھەروەھا وەزیری پەروەردەی گشتی هەڵوەشاندنەوەیھەڵوەشاندنەوەی سەرجەم چالاکییە وەرزشییەکانی لە سەرجەم قوتابخانەکاندا ڕاگەیاند و لە هەمانھەمان ڕۆژدا وەزیری پەروەردە پشووەکانی (ئیستەر) ی ڕاگەیاندکە خۆی لە ٦ بۆ ١٧ ی مانگی چواردایە ودرێژدەکرێتەوە لە ٢٠-٠٣-٢٠ی ئازاری ٢٠٢٠ بۆ ٢٠-٠٤-٢٠ی نیسانی ٢٠٢٠ وەک ڕێگەیەکی خۆپارێزی...

لە ١٧ ی مارسدا ،مارسدا، ١١ کەیسی توشبوونی تازە ڕاگەیاندرا کە بەمەش کۆی گشتی توشبوان گەیشتە  ٩٣ توشبوو ،توشبوو، بەمەش ویلایەتی (کامپێچێ) تاکە ویلایەتە کە هیچھیچ کەیسێکی توشبوونی تێدا تۆمار نەکراوەنەکراوە، ، ووڵاتیوڵاتی مەکسیک وەڵام دانەوەی بۆ بارودۆخەکە سنووردار کرد ،کرد، لە هەمانھەمان کاتدا ڕێگەی دا بە بەڕێوەچوونی کۆنسێرتێکی گەورە و پاڵەوانێتی تۆپی پێی ئافرەتان ،ئافرەتان، بەمەش ڕەخنە لە سەرۆک (لۆپێز ئۆبرادۆر) گیرا بەوەی ڕەچاوی هێشتنەوەیھێشتنەوەی مەودا لەگەل چواردەوردا ناکات و دەچێتە ناو خەڵکەوە بۆ سڵاو کردن ،کردن، هەروەهاھەروەھا سنوورەکان دانەخرابوون و هەروەهاھەروەھا بابەتێکی تر کە دەبێت ڕەچاو بکرێت تەندروستی ئەو هەزارانھەزاران کۆچبەرەیە کەلە کامپەکانی بە درێژایی سنوریسنووری نێوان مەکسیک و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا ماونەتەوە ...

سەرۆکی پێشووتری کۆمسیۆنی ئەنفلۆنزا لە مەکسیک لە کاتی پەتای ئەنفلۆنزای ساڵی ٢٠٠٩ دا (ئەلیخاندرۆ ماسیاس) ووتیوتی: کێشە لە کەمی قەرەوێڵەی یەکەی چاودێری ووردورد و ستافی تەندروستی و ئامێری هەناسەدانیھەناسەدانی دەستکرد هەیەھەیە لە مەکسیک .   ....

لە ١٨ ی مارسدا ،مارسدا، ٢٥ کەیسی تری توشبوون بە کۆرۆنا تۆمار کرا بەمەش کۆی گشتی گەیشتە ١١٨ کەیس و ٣١٤ کەیسی گومان لێکراو ،لێکراو، دەسەڵاتدارانی (یالیسکۆ) پەرۆشی گرووپێکی ٤٠٠ کەسین کە بەم دواییانە لە (ڤەیل – کۆلۆرادۆ) گەڕاونەتەوە کە ٤٠ کەسیان نیشانەکانی کۆڤید-١٩ یان هەبووەھەبووە لە هەمان ڕۆژداھەمان ،ڕۆژدا، لە کاتێکدا کەلە ١٧ی مارسدا کۆی گشتی توشبووان ٩٣ کەس بووە و ویلایەتی (کامپێچێ) تاکە ویلایەت بووە کە هیچھیچ توشبوویەکی تێدا نەبووە..

لە ٣٠ مارسدا  گۆی گشتی تووشبوان بە کۆڤید ١٩ گەیشتە ١٠٩٤ کەیس و ٢٨ کەیسی مردن لە هەمووھەموو ووڵاتیوڵاتی مەکسیکدا ،مەکسیکدا، لە ئێوارەی هەمانھەمان ڕۆژدا باری لەناکاوی تەندروستی ڕاگەیەندرا لەلایەن وەزیر (مارسێلۆ ئیبرارد) ەوە کە سەرجەم سێکتەرەکانی ووڵاتوڵات پێویستە زوربەی چالاکییەکانیان بوەستێنن.....

لە ١٠ ی نیسان کۆی گشتی ژمارەی مردوو گەیشتە ٢٣٣ کەس و توشبوان گەیشتە ٣،٨٤٤٣٬٨٤٤ کەس کە لەلایەن دەسەڵات دارانەوە پشت ڕاست کراوەتەوەکراوەتەوە، ، حکومەتیحکوومەتی (باژاکالیفۆرنیا) کە ویلایەتێکە لە مەکسیک کێلگەیەکی گەورە کۆمپانیای (سمیثس گروپگرووپ) کە کۆمپانیایەکی بەریتانیە ،بەریتانییە، داخست بەهۆیبەھۆی ئەوەی ڕازی نەبوو ئامێەی هەناسەدانیھەناسەدانی دەستکرد بە حکومەتیحکوومەتی مەکسیک بفرۆشێت ،بفرۆشێت، هەرھەر لە هەمانھەمان ڕۆژدا کونسولخانەی مەکسیک لە ویلایەتە ئەکگرتووەکانی ئەمریکا ڕایگەیاند کە ١٨١ کەسی بە ڕەگەز مەکسیکی بە پەتای کۆرۆنا گیانیان لەدەست داوە.

لە ١٣ ی نیسان ،نیسان، ژمارەی توشبوان بە کۆڤید ١٩ لە ووڵاتەکەداوڵاتەکەدا ٥٠٠٠ کەسی تێپەڕاند و مردنیش گەیشتە ٣٣٢ کەس، هێزیھێزی دەریاوانی مەکسیک ڕایگەیاند کە ١٠ یەکەی خۆبەخشی هێزیھێزی دەریاوانی خۆبەخشانە تەرمی ٤٠٠٠ قوربانی کۆڤید ١٩ لە خۆیان دەگرن لە شارەکانی (مەکسیکۆ ، گوێرێرۆ ، یالیسکۆ ، میچۆواکانمەکسیکۆ، ،گوێرێرۆ، سینالوایالیسکۆ، ،میچۆواکان، تاماولیپاسسینالوا، ،تاماولیپاس، ڤێراکروز) هەروەهاھەروەھا ویلایەتی (سۆنۆرا) یەکەم ویلایەت بوو قەدەغەی هاتوچۆیھاتوچۆی ڕاگەیاند...

لە ٢١ ی نیساندا  ژمارەی توشبوانی ڤایرۆسی کۆرۆنا گەیشتە ١٠،٥٤٤١٠٬٥٤٤ کەیس و مردنیش گەیشتە ٩٧٠ کەیس ،کەیس، لە ٢٣ ی نیسان ژمارەی مردوو زیاتر لە ١،٠٠٠١٬٠٠٠ کەیس (تیوانا) پێشبینی پڕبوونی تەواوی نەخۆشخانەکانی دەکرد بە گەیشتن بە کۆتایی هەفتە....ھەفتە

لە ١ی ئایار ژمارەی توشبوان گەیشتە ٢٠،٠٠٠٢٠٬٠٠٠ توشبوو ،توشبوو، دەزگای دژە گەندەڵی مەکسیک ڕایگەیاند کە (لیۆن مانوێل بارلێت) کە کوڕی (مانوێل بارلێت) کە بەڕێوەبەری گشتی (کۆمسیۆنی کارەبای فێدراڵی) ووڵاتیوڵاتی مەکسیکە ویستویەتی بە شێوەیەکی قۆرخکاری ئامێری هەناسەدانیھەناسەدانی دەستکرد بە (پەیمانگای ئاسایشی کۆمەلایەتی) مەکسیک بفرۆشێت لە (هایدالگۆھایدالگۆ) ، لە ٢ی ئایار ژمارەی قوربانیان گەیشتە ٢،٠٠٠٢٬٠٠٠ کەیس ،کەیس، بە لایەنی کەمەوە چل کرێکاری بە ڕەگەز مەکسیکی گواتیمالی لە کەنەدا تووشی ڤایرۆسی کۆرۆنا بوون بەپێی زانیاریەکانیزانیارییەکانی ڕێكخراویڕێکخراوی (یەکێتی کرێکارانی خواردن )..

لە ٨ی ئایار بڵاوکراوەیەک لە رۆژنامەیڕۆژنامەی (نیۆیۆرک تایمس) بڵاو کرایەوە کە تێدا دڵنیایی لەسەر ئەوەی کە حکومەتیحکوومەتی مەکسیک و سەرجەم حکومەتەحکوومەتە خۆجێیەکانی ویلایەتەکان ئەو شەپۆلی مردنەی کە بەهۆیبەھۆی ڤایرۆسی کۆرۆناوە لە پایتەخت ڕودەدات پشت گوێ خراوەخراوە، ، هەروەهاھەروەھا ڕەخنە لە سەرۆک (ئاندرێس مانوێل لۆپێس ئۆبرادۆر) گیراوە بە هۆیبەھۆی کەمیی ئەنجامدانی پشکنینی کۆرۆناو شاردنەوەی ژمارەی ڕاستەقینەی مردن بە پەتاکە ،پەتاکە، هەرھەر لەو بڵاوکراوەیەدا هاتووەھاتووە بریکاری وەزیر (هیوگۆھیوگۆ لۆپێز گاتێل) ووتویەتیوتویەتی لە ووڵاتیوڵاتی مەکسیک تەنها تەنھا %٥ ی توشبوان نیشانەکانیان پێوە دیارە و تەنهاتەنھا %٥ی ئەوانەی کە نیشانەیان هەیەھەیە پێویست دەکات بچن بۆ نەخۆشخانە و شارەزایان دەڵێن کە ئەو مۆدێلە هەڵەیەھەڵەیە و هاودەنگیھاودەنگی هەیەھەیە لەسەر ئەوە..

زیاتر لە ١٠٠ کارمەندی تەندروستی (دکتۆر و پەرستار و هتدھتد) لەنێو ئەو ٣،٥٧٣٣٬٥٧٣ قوربانییەی پەتاکەن لە ١٢ ی ئایار ...

لە نێوان ٩ بۆ ١٥ ی ئایار ١٣،٠٠٠١٣٬٠٠٠ کەیسی نوێ پشت ڕاست کراونەتەوە کە کۆی گشتی دەکاتە ٤٢،٥٩٥٤٢٬٥٩٥ توشبوو لە نێوانیاندا ٤،٤٧٧٤٬٤٧٧ کەیسی گیان لەدەستدان هەبووەھەبووە لە ١٥ ی ئایار..

لە ٢٢ ی ئایار ژمارەی توشبوون تەنهاتەنھا لە ٢٤ کاتژمێردا گەیشتە ٢٩٧٣ کەیس...

=== مانگەکانی حوزەیران و تەموزیتەممووزی ٢٠٢٠ ===

لە ٢ ی حوزەیراندا ڕیژەی توشبوون بە پەتاکە ببە ڕێژەی % ٤.٢٤٫٢٪ زیادی کرد وئافرەتانیش ڕێژەی %٥٧ ی ٩٧،٣٢٦٩٧٬٣٢٦ توشبووە پێک دێنن لەو کاتەدا لە ووڵاتیوڵاتی مەکسیک..

%٥١.٢ ی٥١٫٢٪ی کەیسی توشبوون لە نێوان ١٨ ی ئایار بۆ ٢٣ی حوزەیران