عەلی مەردان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب زیادکردنی بەستەر بۆ مەقامی بەیات
تاگ: بەستەردەری خێرا
شائەمراز، + سندووقی زانیاریدان، تاگی بێلایەنی، تاگی یەک سەرچاوە
ھێڵی ١:
{{یەک سەرچاوە}}
'''عەلی مەردان'''، ھونەرمەندی پایەبەرز، مامۆستای [[مەقام|مەقامات]] و [[گۆرانی]] [[کوردی]]، ساڵی[[١٩٠٤]]<ref>بەوتەی خۆی لە وتووێژ لەگەڵ ڕادیۆی بەغدا</ref> لە شاری [[کەرکووک]] لە گەڕەکی تەکیەی شێخ عەلی لە دایک بووە.
{{بێلایەنی}}
مامۆستا، خوێندنی لە تەکیەی کەرکووک و لە لای ماموستا ساڵەح دەست پێکردوە و ھەر لەوێشەوە لە لای مامۆستای دەنگ خۆش [[مەلا ڕەووف]] فێری تەجویدی [[قورئان]] و ھەندێ [[مەقام|مەقاماتی]] کوردی و [[قۆڕیاتی تورکمانی]] بووە.
 
{{Infobox musical artist
عەلی مەردان پاش ھەشت ساڵ تەکیە، شاری کەرکووکی بە جێھێشتووە و بە ماڵەوە چووە بۆ [[گوندی لەیلان]]. لەو گوندەدا [[تەموورە]] ژەنێکی بە توانا بە ناوی [[خدر بارام]] ناسیوە کە سوودێکی زۆری لێ وەرگرتوە بۆ مەقاماتی [[کوردی]]، بەڵام لە دوایدا کە دەچێت بۆ بەغدا، مەقاماتی [[کوردی]] و [[فارسی]] و [[عەرەبی]] لە مامۆستایانی تری [[فارس]] و [[عەرەب]] و [[کورد]]ەوە فێر دەبێت و وەک شارەزایەک لە بواری مەقاماتی ناوچەکەدا جێگای خۆی ئەبینێتەوە.
| name = عەلی مەردان
| image =
| caption =
| image_size = 250
| background = solo_singer
| birth_name =
| birth_date = ١٩٠٤
|birth_place = [[کەرکووک]]، [[عێراق]]
| death_date = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٨١|٠٧|٢٤|١٩٠٤|٠١|٠١}}
|death_place = [[بەغدا]]، [[عێراق]]
| origin = [[کورد]]
| instrument =
| genre = [[مۆسیقای کوردی|کوردیی کلاسیکی]]
| occupation =
| years_active = ؟ – ١٩٨١
| associated_acts =
| website =
}}
 
'''عەلی مەردان''' (١٩٠٤ لە [[کەرکووک]]، [[عێراق]] – ٢٤ی تەممووزی ١٩٨١ لە [[بەغدا]]، [[عێراق]]) گۆرانیبێژ و [[مەقام]]بێژێکی کورد بوو.
ھەر لەم بارەوە مامۆستا دەڵێت: [[مەقام|مەقاماتی]] کوردی سەرچاوەیەکی کوردی دەوڵەمەندن بۆ [[ھونەر]]ی [[موزیک]] و [[گۆرانی]] گەلانی ناوچەکە. مامۆستا عەلی مەردان جگە لە دەنگە بەسۆز و ڕەسەنەکەی شارەزای ژەنینی چەن ئامێری مۆسیقا بووە کە خۆی ئامێری [[عود]]ی زیاتر لا پەسەند بووە. ھەروەھا شارەزای زمان و ئەدەبی کوردی، عەرەبی، فارسی و [[تورکمانی]] بووە. شیعری زۆربەی شاعیرەکانی لە دەیان [[بەستە]]و [[مەقام|مەقامات]] دا خوێندووەتەوە. عەلی مەردان [[مەقام زان]] و داھێنەری کورد، پاش نیو سەدە خزمەتی بێووچان بۆ [[ئاواز]] و گۆرانی کوردی، لە ڕۆژی ھەینی ساڵی ١٩٨١کۆچی دوای کردووە لەگۆرستانی شێخ محێدین نێژراوە لە دوا وتەیدا داوا دەکات لە [[گردی سەیوان]] لە لای [[شاعیر]]ان و [[ھونەرمەند]]ان بینێژن تا ھیچ کات و زەمەنێک لە ھونەر و ھونەرمەندان دوور نەبێت.
 
== ژیانی سەرەتا ==
'''عەلی مەردان'''، ھونەرمەندیلە پایەبەرز، مامۆستای [[مەقام|مەقامات]] و [[گۆرانی]] [[کوردی]]، ساڵی[[١٩٠٤]]<ref>بەوتەی خۆی لە وتووێژ لەگەڵ ڕادیۆی بەغدا</ref> لە شاری [[کەرکووک]] لە گەڕەکی تەکیەی شێخ عەلی لە دایک بووە.
مامۆستا، خوێندنی لە تەکیەی کەرکووک و لە لای ماموستا ساڵەح دەست پێکردوە و ھەر لەوێشەوە لە لای مامۆستای دەنگ خۆش [[مەلا ڕەووف]] فێری تەجویدی [[قورئان]] و ھەندێ [[مەقام|مەقاماتی]]اتی کوردی و [[قۆڕیاتی تورکمانی]] بووە.
 
عەلی مەردان پاش ھەشت ساڵ تەکیە، شاری کەرکووکی بە جێھێشتووە و بە ماڵەوە چووە بۆ [[گوندی لەیلان]]. لەو گوندەدا [[تەموورە]] ژەنێکی بە توانا بە ناوی [[خدر بارام]] ناسیوە کە سوودێکی زۆری لێ وەرگرتوە بۆ مەقاماتی [[کوردی]]، بەڵام لە دوایدا کە دەچێت بۆ بەغدا، مەقاماتی [[کوردی]] و [[فارسی]] و [[عەرەبی]] لە مامۆستایانی تری [[فارس]] و [[عەرەب]] و [[کورد]]ەوە فێر دەبێت و وەک شارەزایەک لە بواری مەقاماتی ناوچەکەدا جێگای خۆی ئەبینێتەوەدەبینێتەوە.
 
ھەر لەم بارەوە مامۆستا دەڵێت: [[مەقام|مەقاماتی]]اتی کوردی سەرچاوەیەکی کوردی دەوڵەمەندن بۆ [[ھونەر]]ی [[موزیک]] و [[گۆرانی]] گەلانی ناوچەکە. مامۆستا عەلی مەردان جگە لە دەنگە بەسۆز و ڕەسەنەکەی شارەزای ژەنینی چەن ئامێری مۆسیقا بووە کە خۆی ئامێری [[عود]]ی زیاتر لا پەسەند بووە. ھەروەھا شارەزای زمان و ئەدەبی کوردی، عەرەبی، فارسی و [[تورکمانی]] بووە. شیعری زۆربەی شاعیرەکانی لە دەیان [[بەستە]] و [[مەقام|مەقامات]]ات دا خوێندووەتەوە. عەلی مەردان [[مەقام زان]] و داھێنەری کورد، پاش نیو سەدە خزمەتی بێووچان بۆ [[ئاواز]] و گۆرانی کوردی، لە ڕۆژی ھەینی ساڵی ١٩٨١کۆچی دوای کردووە لەگۆرستانی شێخ محێدین نێژراوە لە دوا وتەیدا داوا دەکات لە [[گردی سەیوان]] لە لای [[شاعیر]]ان و [[ھونەرمەند]]ان بینێژن تا ھیچ کات و زەمەنێک لە ھونەر و ھونەرمەندان دوور نەبێت.
 
مامۆستا عەلی مەردان (١٩٠٤ – ١٩٧٢) لە ماوەی ژیانیدا گەلێ [[گۆرانی]] و [[مەقامی]] ڕەسەنی تۆمارکردووە، ئاوازی ھەندێک لە گۆرانییەکانیشی ھێندە بەرزن، بەچەند زمانێکی دی وتراونەتەوە.
Line ١٣ ⟶ ٣٩:
== ژیاننامە ==
مامۆستا عەلی مەردان لە ساڵی ١٩٠٤ لە شاری [[کەرکووک]] لەدایک بووە و لە چاوپێکەوتنێکدا سەبارەت بە ژیانی تایبەتی خۆی دەڵێت:
"بۆ گوزەرانی ژیانم، بەپای پەتی و سەری کۆتەوە، جوتیاری و شوانی و گاوانیم کردووە. لە شاری بەغداد بووم بە ھاوڕێی [[مورتەزاخانی ئیسفەھانی]] و [[ئەسغەری ھەمەدانی]] و [[محەمەد سەعیدی سابڵاغی]] و زۆر شت لەوانەوە فێربووم، چل شەویش لەگەڵ [[سەید عەلی ئەسغەری کوردستانی]] یەکمان گرت و زۆر ھونەرمەندانە پێکەوە ژیاین. مامۆستا لە درێژەی قسەکانیدا دەڵێت: "یەکەم مەقامم، [[مەقامی ئای ئای]] بوو، ئەوەی لە ساڵی ١٩٣٩ ـدا لە ئێستگەی کوردی بە زمانی کوردی [[باجەڵانی]] بۆم تۆمارکرا. (ئەم قسەیە درۆیەکی شاخدارە جونکە عەلی مەردان لە ١٩٤١دا تێکەلی ڕادیۆی کوردیی بەغداد بووەو ڕادیۆکە لە ١٩٤٨دا دەستی بە تۆمارکردنی مووسیقاو گۆرانیی کرد/ بنۆرە؛ کەمال ڕەئووف محەممەد- مێژووی ڕادیۆی کوردیی بەغداد- بەرگ ١، جزمی ١-٣،١–٣، ھەولیر ٢٠١٤).. مامۆستای گۆرانی [[مەقامی]] کوردی لە ساڵی ١٩٦٥ ـدا لە ئێستگەی ڕادیۆی [[تاران]] و [[کرماشان]]دا چەندین [[مەقام]] و گۆرانی تۆمارکردووە. دوا گۆرانی عەلی مەردان بەستەیەک بووە، ئەوەی لە ساڵی ١٩٧٢ ـدا لە ئێستگەی کوردی بەغداد تۆماری کردووە.
مامۆستا لە تەمەنی ٧٧ ساڵیدا و لە ٢٤ ـی تەمموزیتەممووزی ساڵی ١٩٨١ [[کۆچی دوایی]] کردووە و لە شاری [[کەرکووک]] لە گۆڕستانی شێخ محێدین بە خاکی پیرۆزی کوردستان سپێردراوە.
 
== گۆرانییە بەناوبانگەکانیبەناوبانگەکان ==
[[پەڕگە:EliMerdan.Fatima.ogg|وێنۆک|بەشێکی گۆرانیی فاتمە بە دەنگی عەلی مەردانەوە]]
شیرین کەلامە، گیانە بەسییەتی، یاریکە ڕاکە پێکەنە، خۆم و عودەکەم، کەتان کەتانە، مێوڵێ و دێلێژە، ئەسمەر، وەرە قوربان، ھۆ برای جووتیار،جوتیار، لەیلێ، ڕەنجی بێوەرم، ھەوری لە قەدی ئاڵاوە، ە دەنگی خۆش بمھێنە جۆش، کە ئەو جوانە، ئەڕۆی ئۆغر، ە دایم دڵ تۆی ئەوێ، مامە، کەی دێتەوە، لە خرنە خرنە، ھەتا مردن، ئەڵوەن ناوت شیرینە، ئای چەندم خۆش دەوێ، ھەر تۆم ئەوێ تۆ، مینا گیان، لە کەلە دەنگی ساز دێ، شەو ڕۆژ، گۆڵە باخ، دەھەستە، کراس کودەری ئاوریشم، سەد جار بەو مانگە، ھەستە با بچین بکەین تەماشا، کۆڵان بە کۆڵان، ئەم پەرچەم و ئەگیجە، ئاخ چی بکە نیمە چارە، ئەو چاو جوانە، ھۆ کاکەی شوان، وەرە قوربان، فاتمە، برای شیرینم، خاڵۆ خاڵۆ، شەو و ڕۆژ لە خایاڵ و لە بەرچاوی.
 
== [[مەقام|مەقامە]] بەناوبانگەکانی ==
 
== [[مەقام|مەقامە]]ە بەناوبانگەکانی ==
* لەبەر چاوی بەد (مەقامی ماھوور)
* چەند جارم ووتوت (مەقامی ھەمایۆن)
* با یادم کا فریادم کە (مەقامی ھیجران)
* ڕەنجی بێوەرم (مەقامی بەیاتی شور)
Line ٣٧ ⟶ ٦٢:
* بە غەمزەی چاوی مەخموری (مەقامی نەوا)
 
== پەراوێزسەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
{{reflist}}
 
== سەرچاوەسەرچاوەکان ==
[http://radionawa.com/NewsDetailN.aspx?id=48310&LinkID=134 مامۆستای مەقامی کوردی، عەلی مەردان]
{{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا}}