نەوت: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''نەوت''' ماددەیەکی سروشتییە لە چینەکانی خوارەوەی زەویدا هەیە و لەوێدا دەردەهێنرێت وە کاتێ لەو چینانەوە دەردەهێنرێت ناودەبرێت بە نەوتی خاو،کە دوای بە پڕۆسەی [[پاڵاوگەی نەوت|پاڵاوتندا]] دەڕوات کە پڕۆسەیەکی تەواو کیمیاویە و لێوەرگیراوەی هەمەجۆری لێوە دەردەهێنرێت.'''نەوت''' یان '''پێترۆل''' ([[ئینگلیزی]]: Petroleum) تێکەڵەیەکی ئاڵۆزە لە [[ھایدرۆکاربۆن|ھایدرۆکاربۆنی]]ی جیاواز، لە پێکھێنەکانیاندا جیاوازن، بە شێوەیەکی فراوان وەک سەرچاوەیەکی [[سووتەمەنی]] بەرکاردێت.

وەک پێشتر باسمان کرد نەوت لە چینەکانی خوارەوەی زەویدا هەنھەن و لەڕێی بیرە نەوتیەکانەوەنەوتییەکانەوە نەوت دێنینە سەر زەوی،کەزەوی، کە پێویستی بە پڕۆسەیەکی تەواو ووردەوردە بۆ دیاریکردنی شوێنی بیرەکە کە جیۆلۆجی زانەکان هەڵدەستنھەڵدەستن بەو کارە بۆ زانینی قوڵایی بیرەکەو بڕی نەوتەکە تێیدا.

نەوت سەرچاوەیەکی سەرەکیەسەرەکییە بۆ [[وزە|ووزە]]،بەهۆی، گرنگیەبەھۆی ئابوریەکەیەوەگرنگییە ئابورییەکەیەوە ناسراوە بە "«ئاڵتونی ڕەش"». بەشێوەیەکی گشتی نەوت لە کارەکانی ڕۆژانەماندا بەکاردێت ئەو ئۆتۆمبێلەی کارەکانمان بۆ ڕای دەکات،فڕۆکەدەکات، فڕۆکە کە دوورترین شوێنەکانمان بۆ نزیک دەکاتەوە،کەشتیەدەکاتەوە، بارهەڵگرەکان،کارگەکان،وێستگەکانیکەشتییە بارھەڵگرەکان، کارگەکان، وێستگەکانی دروستکردنی کارەبا،لەکارەبا، لە دروستکردنی زۆر شتی دیکەشدا بەکاردەهێنرێتبەکاردەھێنرێت بە شێوەیەکی سەرەکی کە گرنگترینیان جلوبەرگ و دەرمانە.

ناوچە عەرەبیەکانعەرەبییەکان وکوردستان یان ئەتوانیندەتوانین بڵێین ڕۆژهەڵاتیڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەوڵەمەندە بەم سەرچاوە سروشتییە،هەربۆیەسروشتییە، ھەربۆیە ناوچەکە ناسراوە بە شادەماری ووزەیوزەی جیهان،بۆجیھان، بۆ گواستنەوەش زیاتر پشت دەبەسترێت بە بۆری یاخود کەشتیەکەشتییە بارهەڵگرەکان،لەگەڵبارھەڵگرەکان، لەگەڵ بەرەوپێشچونی مرۆڤایەتی لە زۆربەی بوارەکاندا ئەوا مرۆڤایەتی زیاتر و زیاتر پێویستی بەم سەرچاوەیە هەیەھەیە تاوەکو کەلێنەکانی ووزەیوزەی پێپڕبکاتەوە،وەپێپڕبکاتەوە، و یاریکردنی نرخی نەوت جوڵەیەکی بازرگانی گەورەی لە جیهانداجیھاندا دروستکردووە کە لەگەڵ بەرزکردنەوە یان دابەزاندنی بڕی بەرهەمبەرھەم هێنانیھێنانی نەوت ئەوا نرخەکەشی کەم وزیاد دەکات.

زۆر بەکارهێنانیبەکارھێنانی سوتەمەنی بەبەردبوو بە گشتی و نەوت بەتایبەتی کاریگەری نەرێنی خستۆتەخستووەتە سەر ژینگەی زەوی،وەزەوی، سوتانیو سووتانی ئەم سوتەمەنیەسوتەمەنییە بەشێوەیەکی ڕاستەوخۆ کاردەکاتە سەر گەرمبونی زەوی،هەربۆیەزەوی، ھەربۆیە زانایان چەندین ووزەیوزەی دیکەیان بۆ شوێنگرەوەی نەوت دەستنیشان کردووە لەوانە "ووزەی«وزەی ئەتۆمی، با، تیشکی خۆر، گەرمی، ئەتۆمی،با،تیشکیکیمایی» خۆر،گەرمی،کیمایی"چەندانی دیکە.

== سەرچاوەی ووشەکەوشەکە ==

<nowiki>''نەوت'''</nowiki> وەک دیارە لە "«نەفط"» ی زمانی [[زمانی عەرەبی|عەرەبیەوەعەرەبییەوە]] وەرگیراوە،بۆیەوەرگیراوە، بۆیە بۆ زانینی مانای ڕاستەقینەی ووشەکەوشەکە ئەبێدەبێ بگەڕێینەوە مانا [[زمانی عەرەبی|عەرەبیەکەیعەرەبییەکەی]] کە وەک زانراوە ئەم ووشەیەوشەیە دەمێکەیە بەکاردێتبەکاردێت، ،بەڵامبەڵام پێشتر بەکارهاتووەبەکارھاتووە بۆ لێوەرگیراوە نەوتیەنەوتییە ڤیسکۆسەکان وەک قەتران (قیر) لە زمانی [[زمانی عەرەبی|عەرەبیدا]]،وەک، وەک دیارە ئەسڵی ووشەکەوشەکە لە [[ئەکەد|ئەکەدیەوەئەکەدییەوە]] کە" «نبتو"» یان پێوتووە یان ئارامیەکانئارامییەکان کە "«نفتا"بەکارهاتووە.وە» بەکارھاتووە؛ و لەمانەوە گواستراوەتەوە بۆ [[زمانی ئیغریقی|ئیغریقیەکانئیغریقییەکان]] (یۆنانیەکانیۆنانییەکان) کە ووشەیوشەی "«نفثا"بەکارهاتووە،کە» بەکارھاتووە، کە لە کۆتاییەکانیکۆتایییەکانی سەدەی ١٩دا وشەی "«نفثا"» وەک ئاماژەدان بە نەوت بەشێوەیەکی گشتی بەکارهاتووە،کەبەکارھاتووە، کە ئەمە ئەوە دەردەخات وشەی "«نفثا"» بەپێی کات گۆڕانی بەسەردا هاتووە،کەھاتووە، کە ئێستا ئەم وشەیە" «نفثا"» ئاماژە بۆ تێکەڵەیەکی خاوی هەڵگیراوھەڵگیراو دەکات کە بەهۆیبەھۆی [[پاڵاوگەی نەوت|پاڵاوتنی]] نەوتەوە دەستمان دەکەوێت.وەهەروەها وەھەروەھا وشەی" «بترالاون"» مان هەیەھەیە کە لای عەرەب بەمانای" «ڕۆنی بەرد"» دێت کە "«ئبن بیطار"» وتوویەتی "«بترالاون"» بە زمانی یۆنانی بەمانای "«ڕۆنی بەرد"» دێت کەئەوەش مەباست لێی نەوتە.

بەڵام ووشەیpetroleum،کەئێستاوشەیpetroleum، کەئێستا لەناوماندا ناسراوە بە "پتڕۆڵ"،لە، لە زمانی [[زمانی ئیغریقی|ئیغریقییەوە]] هاتووە،کەھاتووە، کە لەدوو بڕگە پێکدێت،بڕگەیپێکدێت، بڕگەی یەکەم πέτρα (بترا) بەمانای "بەرد" دێت،وەدێت، و بڕگەی دووەم ἔλαιον (ايلايونایلایون) بەمانای "ڕۆن" دێت.

"«جۆرجیوس ئگریکولا"» ووشەیوشەی "«پتڕۆڵیۆم"» ی بەکارهێناووەبەکارھێناووە لە کتێبەکەی بەناوی De Natura Fossilium کە لە ساڵی ١٥٤٦ز دا بڵاویکردەووە.

وشەی پەترۆلیۆم لە یۆنانییەوە ھاتووە: πέτρα (بەرد) و ἔλαιον (ڕۆن). ئەو وشەیە بە شێوازی petraoleum لە سەدەی دەیەمی زایینیدا لە سەرچاوە ئینگلیزییە کۆنەکاندا پەیدا بوو.

لە زمانی ئاڤێستاییدا نەپتا بە واتای ڕۆنی کانزاییەکانزایییە کە عەرەب و کەلدییەکان لە میدییەکانەوە وەریانگرتووە و نفط (نەفت) یان بەکار ھێناوە.

[[پۆل:نەوت| نەوت]]