بیابانی عەرەبی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
باشترکردنی سەرچاوەکان
ھێڵی ٩:
 
[[پەڕگە: Arabian Desert.png |وێنۆک|نەخشەی تۆپۆگرافی نیمچە دوورگەی عەرەبی]]
بیابانەکە بەزۆری لە [[عەرەبستانی سعوودی|سعودیەیە]] و زۆربەی وڵاتەکانی تریشی داپۆشیوە درێژدەبێتەوە بۆ بەشی باشووری عێراق و باشووری ئوردن و ناوەڕاستی [[قەتەر]] و زۆربەی میرنشینەکانی [[ئەبووزەبی|ئەبوزەبی]] لە [[میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان|ئیمارات]] و خۆرئاوای عوممانی و باکووری خۆرهەڵاتی [[یەمەن]] . هەروەها کاریگەریەکەی ڕوونە بەسەر زۆربەی نیمچە دوورگەی [[نیمچەدوورگەی سینا|سینای]] [[میسر]] و [[نەگڤ|بیابانی نەگڤ]] لە باشووری [[ئیسرائیل]] .<ref>{{Cite web|title=Arabian Desert and East Sahero-Arabian xeric shrublands {{!}} DOPA Explorer|url=https://dopa-explorer.jrc.ec.europa.eu/ecoregion/81303 |access-date=2021-02-21|website=dopa-explorer.jrc.ec.europa.eu}}</ref>.
 
=== تایبەتمەندیەکان ===
 
* بیابانی ڕوبع ئەلخەلی، کە لە باشوری ڕۆژئاواوە درێژبووەتەوە بۆ تەوەری باکوری ڕۆژهەڵات لە سەر شۆستەی عەرەبی. لە بەرزاییەکی هەزار مەتر (٣٣٠٠ پێ)ەوە دەست پێ دەکات.<ref>{{Cite web|title=Sanaa, Marib, Hadramaout, Wadi Daw'an, Al-Mukalla, Habban, Aden, Taez, Jiblah|url=http://mobilewww.alovelyworld.com/webyemen/index.html |access-date=2021-02-21|website=www.alovelyworld.com}}</ref>. لەم بەرزاییانەوە بەردە شاخەکان کۆتاییان دێت و دەبن بە لمی بیابانی عەرەبی کە ئەوپەڕی خاڵی باشووری لە ناوەندی خاکی یەمەنی ئەمڕۆ دەپەڕێتەوە بۆ سعوودیا . لمەکان لەشێوەی دەشتایی گەچ و تەپۆلکە خۆیان نیشان دەدەن بەرزایی ئەم تەپۆلکانە دەگاتە ٢٥٠ م (٨٢٠ پێ). لمەکان بە زۆری سیلیکەکانن، لە ٨٠ بۆ ٩٠ ٪ کوارتز و فەلدسپاری پاشماوەی ئۆکسیدی ئاسنن، کە دەنکە ئۆکسیدییە ئاسنینەکانی ئەم ڕەنگەیان بەبیابانەکە بەخشیوە لمەکان بە پرتەقاڵ و ئەرخەوانی و سوور دەردەکەون.
* ڕاڕەوەی ناوچەی لمی ناسراو بە بیابانی ئەد - داهنا بیابانی گەورەی عەن - نەفود ( ٦٥٠٠٠ کم 2 یان ٤٠٣٨٩ میل چوارگۆشە ) لە باکووری سعودیە بە ڕوبع ئەلخالی لە باشووری ڕۆژهەڵات دەبەستێتەوە .
* کەوانەی تووایق ( Tuwaiq escarpment ) هەرێمێکە بە ٨٠٠ کم ( ٥٠٠ میل ) کەوانەیەکە پرە لە بەردی فلسی و خاکێکی ڕەقی هەیە بەمەش چەندین دۆڵ و کەندەڵان و دەربەندی درووست کردووە .
* دەشتی خوێی براکیش، بە ناوچەی سوێری ئوم ئەل سەمیم ناسراوە.
* لمی وەهیبەی عومان دەریایەکی لمی دابڕاوە و هاوسنورن لەگەڵ کەناری ڕۆژهەڵات.<ref>{{Cite web|title=South from Muscat: the inland route|url=https://www.roughguides.com/oman/sharqiya/south|access-muscatdate=2021-inland02-route/21|website=Rough Guides|language=en}}</ref>.
 
== کەش و هەوا ==
ھێڵی ٢٨:
 
== گیانلەبەرەکان ==
بیابانی عەرەبی ١٠٢ جۆری ڕەسەنی ئاسکی هەیە. مامزی ڕەسەنی عەرەبی ( Oryx leucoryx ) ، مارمیلکەی لمی ( گازێلا ماریکا ) ، مارمیلکەی شاخ ( . gazella ) ،<ref> http://www.catsg.org/cheetah/05_library/5_3_publications/H/Harrison_1968_Mammals_of_Arabia_-_The_cheetah.pdf </ref> Nubian ibex ( Capra nubiana ) ، گورگی عەرەبی ( Canis lupus arabs ) ، کەمتیار ( هینا هیاناهینا ) ، کاراکل ( کاراکل ) ، پشیلەی لمی ( فلیس مارگاریتا ) ، ڕێوی سوور ( Vulpes vulpes vulpes ) و ( Lepus capensis ) .<ref>{{Cite httpsbook|last=Geptner|first=V. G. (Vladimir Georgievich)|url=http://archive.org/streamdetails/mammalsofsov221992gept#page/81/mode/1up|title=Mammals of the Soviet Union|last2=Nasimovich|first2=A. A.|last3=Bannikov|first3=Andrei Grigorevich|last4=Hoffmann|first4=Robert S.|date=1988|publisher=Washington, D.C. : Smithsonian Institution Libraries and National Science Foundation|others=Smithsonian Libraries}}</ref>.
 
پێشتر چیتاوی ئاسیایی و شێری لێ بینراوە .