شێرپەنجەی مەمک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''شێرپەنجەی مەمک''' ({{بە ئینگلیزی|Breast cancer}}) شێرپەنجەیەکە کە گەشە دەسەنێ لە شانەکانی مەمکدا.<ref>{{cite web |title = Breast Cancer |url = http://www.cancer.gov/cancertopics/types/breast |website = NCI |access-date = 29 June 2014 |url-status = live |archive-url = https://web.archive.org/web/20140625232947/http://www.cancer.gov/cancertopics/types/breast |archive-date = 25 June 2014 |df = dmy-all |date = January 1980}}</ref> ھەندێ کات نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک پێکھاتووە لە لوویەک لەناو مەمکدا، گۆرانی شێوەی مەمک، چالیەکچالییەک لە پێستدا، ھاتنە دەروەی شلە لە گۆی مەمکەوە، ھەلگەرانەوەی گۆیەکان، یان سورسوور ھەڵگەرانوو زبر بوونی پارچەیەکی پێستی مەمک.<ref name=NCI2014Pt>{{cite web |title = Breast Cancer Treatment (PDQ®) |url = http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/breast/Patient/page1/AllPages |website = NCI |access-date = 29 June 2014 |date = 23 May 2014 |url-status = live |archive-url = https://web.archive.org/web/20140705110404/http://www.cancer.gov/cancertopics/pdq/treatment/breast/Patient/page1/AllPages |archive-date = 5 July 2014 |df = dmy-all}}</ref> لەو شوێنانەی کە نیشانەکانی تێدا دەرکەوتووە، دەشێببێتە ھۆی ئازاری ئێسکەکان، ھەوکردنی لیمفە گرێکان، ھەناسە کورتی، ڕەنگ زەردی.<ref>{{cite book |last1 = Saunders |first1 = Christobel |last2 = Jassal |first2 = Sunil | name-list-format = vanc |title = Breast cancer |date = 2009 |publisher = Oxford University Press |location = Oxford |isbn = 978-0-19-955869-8 |page = Chapter 13 |edition = 1. |url = https://books.google.com/books?id=as46WowY_usC&pg=PT123 |url-status = live |archive-url = https://web.archive.org/web/20151025013217/https://books.google.com/books?id=as46WowY_usC&pg=PT123 |archive-date = 25 October 2015 |df = dmy-all}}</ref>

ھۆکارە مەترسیدارەکانی گەشەسەندنی ئەم نەخۆشییە لە ئافرەتاندا بریتییە لە، قەڵەوی، کەمی راھێنانیڕاھێنانی فیزیای، خواردنەوە کھولیکان، تیشکی ئێکس، ئەو ھۆرمۆنانەی کە چارەسەرن بۆ تەمەنی بێئومێدی، زوو کەوتنە سەر خوێن، منداڵبوون ی درەنگ یان ھەر نەبوونی، ھۆکاری بۆماوەی.<ref name=NCI2014Pt/><ref name="WCR2014">{{cite book |title = World Cancer Report 2014 |date = 2014 |publisher = World Health Organization |isbn = 978-92-832-0429-9 |pages = Chapter 5.2}}</ref> نزیکەی ٥–١٠٪‏ ئەم بارودۆخە ھۆکارەکی جیناتە کە ئەمێنێتەوەدەمێنێتەوە لە باوانەوە.<ref name=NCI2014Pt/> باوترین جۆری شێرپەنجەی مەمک ئەوەیە کە گەشە ئەسێنێدەسێنێ لەو بۆریچکە خانانەی کە شیری تێدا بەرھەم دێت.<ref name=NCI2014Pt/> زیاتر لە ھەژدە جۆری کەی شێرپەنجەی مەمک ھەیە.<ref name=WCR2014/>

یەکێک لە گرنگترین نیشانەکانی شێرپەنجەی مەمک ھەبوونی لووە کە جیاوازە لە شانەکانی تری مەمک.<ref name="merck">{{cite web |author = Merck Manual of Diagnosis and Therapy |date = February 2003 |title = Breast Disorders: Breast Cancer |url = http://www.merckmanuals.com/home/womens_health_issues/breast_disorders/breast_cancer.html |access-date = 5 February 2008 |url-status = live |archive-url = https://web.archive.org/web/20111002141649/http://www.merckmanuals.com/home/womens_health_issues/breast_disorders/breast_cancer.html |archive-date = 2 October 2011 |df = dmy-all |author-link = Merck Manual of Diagnosis and Therapy}}</ref> ھەروەھا چربوونەوەی شانەکانیش ھۆکارێکی ئەم نەخۆشییەیە، یەکێک لە مەمکەکان کە قەبارەکەی گەورەتر یان بچوکتربچووکتر ئەبێ،دەبێ، سەر گۆیەکان شوێن و شێوەیان ئەگۆرێت و ھەڵئەگەڕێتەوە، پێستەکەی وشک ئەبێتەوەو ھەڵدەقڵیشێت، برین لە دەوری گۆی مەمک، ئازار لە بەشەکانی سنگ و بنباڵدا وەو ھەڵئاوسان لە بەشی خواروی بنباڵو ئێسکی چەڵەمەدا.<ref>{{cite journal |author = Watson M |title = Assessment of suspected cancer |journal = InnoAiT |volume = 1 |issue = 2 |pages = 94–107 |year = 2008 |pmid = |doi = 10.1093/innovait/inn001}}</ref> ھەرچەندە ئازار لە سنگدا بۆ دیاری کردنی شێرپەنجەی مەمک پشتپێبەستراو نییە، بەڵام ئەتوانرێت بەسود بێت بۆ دیاری کردنی کێشە تەندروستیەکانیتەندروستییەکانی تری مەمک.<ref name="merck"/><ref name="acs cancer facts 2007">{{cite web |author = American Cancer Society |year = 2007 |title = Cancer Facts & Figures 2007 |url = http://www.cancer.org/downloads/STT/CAFF2007PWSecured.pdf |access-date = 26 April 2007 |archive-url = https://web.archive.org/web/20070410025934/http://www.cancer.org/downloads/STT/CAFF2007PWSecured.pdf |archive-date = 10 April 2007}}</ref><ref name="eMed">{{Cite web|website= eMedicine|date=23 August 2006|title=Breast Cancer Evaluation|url= http://www.emedicine.com/med/TOPIC3287.HTM|access-date=5 February 2008|url-status=live|archive-url= https://web.archive.org/web/20080212070431/http://www.emedicine.com/med/TOPIC3287.HTM|archive-date=12 February 2008}}</ref>

ئافرەتان ئەتوانندەتوانن مەترسیەکانیمەترسییەکانی تووشبوون بە شێرپەنجەی مەمک کەمبکەنەوە بە بەردەوام بوون لە راھێنانیڕاھێنانی وەرزشی وەو کێشی تەندروست، وەو کەم کردنەوەی خواردنوەوە ئەلکھولییەکان، وەو شیردان،<ref name="WCRF2007">{{Cite web|url=https://www.cancer.org/cancer/breast-cancer/risk-and-prevention/lifestyle-related-breast-cancer-risk-factors.html|title=Lifestyle-related Breast Cancer Risk Factors|website=www.cancer.org|access-date=2018-04-18}}</ref>بەم ڕێگایانە ئەتوانیندەتوانین ٣٨٪‏ توشبوون بەم نەخۆشییە کەم بکەینەوە.<ref name=WCRF2007/>

بە لابردنی ھەردوو مەمک پێش ئەوەی نەخۆشیەکەنەخۆشییەکە دیاری بکرێت یان لوو تێیدا دەربکەوێت.<ref>{{cite journal | vauthors = Hartmann LC, Schaid DJ, Woods JE, Crotty TP, Myers JL, Arnold PG, Petty PM, Sellers TA, Johnson JL, McDonnell SK, Frost MH, Jenkins RB | display-authors = 6 | title = Efficacy of bilateral prophylactic mastectomy in women with a family history of breast cancer | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 340 | issue = 2 | pages = 77–84 | date = January 1999 | pmid = 9887158 | doi = 10.1056/NEJM199901143400201}}</ref><ref>{{cite journal | vauthors = Meijers-Heijboer H, van Geel B, van Putten WL, Henzen-Logmans SC, Seynaeve C, Menke-Pluymers MB, Bartels CC, Verhoog LC, van den Ouweland AM, Niermeijer MF, Brekelmans CT, Klijn JG | display-authors = 6 | title = Breast cancer after prophylactic bilateral mastectomy in women with a BRCA1 or BRCA2 mutation | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 345 | issue = 3 | pages = 159–64 | date = July 2001 | pmid = 11463009 | doi = 10.1056/NEJM200107193450301}}</ref>

[[پەڕگە:Angelina Jolie by Gage Skidmore 2.jpg|170px|وێنۆک|[[ئەنجەلینائەنجلینا جۆلیجۆولی]] لە ساڵی ٢٠١٠ پێش لە نەشتەرگەری مەمکی]]

زۆر جار لە خانمەکاندا دوای نەشتەرگەری ھەست بە لە دەست چوونی ژنایەتی دەکرێت لە بەر ئەوەی کە ئەم ھەستە لاواز و ناخۆشە لە کۆڵی خانمەکان بکرێتەوە، نەشتەرگەریێکی تریان بۆ دەکرێت کە بۆ جوانکارییە ئەم نەشتەرگەرییە ئاوایە کە لە جێی ئەو مەمک (یان ھەردوو مەمک) کە ھەڵ دەگیرێت دوو دانە مەمکی دەستکرد کە بە ڕوواڵەت، شکڵ و جنس دەقاودەق وەکوو مەمکی بەڕاستینەیە، دادەنرێت. بۆ وێنە ئەم نەشتەرگەرییە لە ساڵی ٢٠١٣ لە ٣ ھەنگاودا لە سەرلەسەر ئەکتەری سینمای [[ئەنجەلینائەنجلینا جۆلیجۆولی]] ئەنجام درا و دوای نەشتەرگەرییەکە گەڕاوە سەر ژیانی ئاسایی خۆی و بێ ھیچ گرفتێک درێژەی بە ژیانی دا.<ref>[http://www.cbsnews.com/8301-207_162-57584318/angelina-jolie-i-had-preventive-double-mastectomy/ "Angelina Jolie: I had preventive double mastectomy"]. CBS News. Retrieved 14 May 2013.</ref><ref>Dr. Kristi Funk (May 14, 2013). [http://www.pinklotusbreastcenter.com/breast-cancer-101/2013/05/a-patients-journey-angelina-jolie/ "A Patient’s Journey: Angelina Jolie"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170730012948/http://pinklotusbreastcenter.com/breast-cancer-101/2013/05/a-patients-journey-angelina-jolie/ |date=٣٠ی تەممووزی ٢٠١٧}}. Pink Lotus Breast Center. Retrieved 15 May 2013.</ref><ref>{{Cite web |url=http://xendan.org/drejaWtar.aspx?NusarID=974&Jmara=5037 |title=نامەی ئەنجەلینائەنجلینا جۆلیجۆولی بۆ نیۆیۆرک تایمز بە کوردی |access-date=١٥ی ئایاری ٢٠١٣ |archive-url=https://web.archive.org/web/20150421004251/http://xendan.org/drejaWtar.aspx?NusarID=974&Jmara=5037 |archive-date=٢١ی نیسانی ٢٠١٥ |dead-url=yes }}</ref>

* ژیانی ناچالاک و دانیشتن لە سەرلەسەر جێگە بۆ ماوەی زۆر