مێژووی کورد: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

 

=== ئێران ===

لە ڕەھەندی مێژوویییەوە ناوچە کوردییەکان ھەموویان بەشێک بوونە لە [[سەفەوییەکان|ئیمپراتۆری سەفەوی]]/ئێرانی بەڵام دواتر بەشی ڕۆژاوای ئەو ناوچەیە لە شەڕی بەرامبەر [[دەوڵەتی عوسمانی]] لەدەست درا.<ref>{{Cite encyclopedia |last=McLachlan |first=Keith |title=Boundaries i. With the Ottoman Empire |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |publisher=Columbia University |location=New York |url=http://www.iranicaonline.org/articles/boundaries-i |date=15 December 1989 |accessdate=16 August 2013}}</ref> لەدوای ھەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتی عوسمانی، [[ئێران]] لە [[پەیمانی ڤێرسای]] داوای چەند ناوچەیەکی لە [[باکووری کوردستان]] بە [[ئامەد|ئامەدیشەوە]] ھەروەھا [[مووسڵ]]ی دەکرد کە بگەڕێتەوە سەر خاکی ئەوان بەڵام ئەو داواکارییە لەلایەن وڵاتە زلھێزەکانی ڕۆژاوا ڕەتکرایەوە.<ref name="schofield">{{Cite encyclopedia |last=Schofield |first=Richard N. |title=Boundaries v. With Turkey |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |publisher=Columbia University |location=New York |url=http://www.iranicaonline.org/articles/boundaries-v |date=15 December 1989 |accessdate=17 August 2013}}</ref> لەبڕی ئەوە، ناوچە کوردییەکان دابەشکران بەسەر وڵاتانی [[ئێران]]، [[عێراق]]، [[سووریا]] و [[تورکیا]].<ref name="kreyenbroekKWL">{{Cite encyclopedia |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |title=Kurdish Written Literature |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |publisher=Columbia University |location=New York |url=http://www.iranicaonline.org/articles/boundaries-i |date=20 July 2005 |accessdate=17 August 2013}}</ref> لە ئەمڕۆدا، کوردەکانی ئێران زیاتر لە باکووری ڕۆژاوای ئەو وڵاتە لەگەڵ ناوچەی خۆراسان نیشتەجێن و ٧٪ بۆ ١٠٪ ئێران پێکدەھێنن.<ref name="kreyenbroek1719">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/17 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/17 17–19] |oclc=24247652}}</ref> ژمارەی دانیشتووانی کوردەکان ٦٫٥ بۆ ٧٫٩ ملیۆن دادەنرێت، نزیکەی ١٠٫٦٪ (٢ ملیۆن کەس) بووە لە ساڵی ١٩٦٥ ھەروەھا ٨٪ (٨٠٠ ھەزار کەس) بووە لە ساڵی ١٨٥٠.<ref>{{Cite book |last=Abrahamian |first=Ervand |title=Iran Between Two Revolutions |publisher=[[Princeton University Press]] |year=1982 |isbn=978-0-691-05342-4 |location=Princeton, New Jersey |page=12 |oclc=7975938 |author-link=Ervand Abrahamian}}</ref>

 

 

ھەمیشە دەسەڵاتدار و حکوومەتی ئێرانی لەدژی ھەر نیشانەیەک، بیرۆکە و بزاڤێک بوونە بۆ سەربەخۆیی کوردەکانی ئێران.<ref name="kreyenbroek17194">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/17 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/17 17–19] |oclc=24247652}}</ref> لەکاتی جەنگی جیھانیی دووەم و ماوەیەکی کورت دوای جەنگەکە، حکوومەتی ئێران چالاکی و ھێزی بەسەر چەند ناوچەیەکی کوردی و ھۆزە کوردییەکان نەما، ئەمەش وایکرد سەرۆک ھۆزەکان بتوانن دەسەڵاتی ناوچەکەیان بگرنە دەست و ناوچەیەکی گەورە بخەنە ژێر کۆنتڕۆلی خۆیان.<ref name="kreyenbroek1381412">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 138–141] |oclc=24247652}}</ref> لە ھەمان کاتدا شەپۆڵێکی نەتەوەیی بەھۆی جیابوونەوەیان لە دەوڵەتی عوسمانی بەشێوەیەک کاریگەریان لەسەر ھۆز و ناوچەکانی سەر سنوور ھەبوو، ئەم ڕەوتە خۆیان وەک ڕێبەری نەتەوەیی کوردی دەبینی.<ref name="kreyenbroek1381414">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 138–141] |oclc=24247652}}</ref> لەو سەردەمە جیاوازی و ناکۆکی مەزھەبی شیعە و سووننە لە دەوڵەتی ئێران و عوسمانی زاڵبوو، ئێران وەک دەوڵەتێکی زۆرینە شیعە ناسراوبوو،<ref name="banuaziziweiner2">{{Cite book |last=Banuazizi |first=Ali |url=https://archive.org/details/statereligioneth0000unse/page/186 |title=The State, Religion, and Ethnic Politics: Afghanistan, Iran, and Pakistan |last2=Weiner |first2=Myron |publisher=[[Syracuse University Press]] |year=1986 |isbn=978-0-8156-2385-4 |location=Syracuse, N.Y. |pages=[https://archive.org/details/statereligioneth0000unse/page/186 186–187] |oclc=13762196 |author-link2=Myron Weiner}}</ref><ref name="ashraf">{{Cite encyclopedia |last=Ashraf |first=Ahmad |title=Iranian Identity iv. 19th–20th Centuries |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |publisher=Columbia University |location=New York |url=http://www.iranicaonline.org/articles/iranian-identity-iv-19th-20th-centuries |date=15 December 2006 |accessdate=17 August 2013}}</ref> لەبەرامبەردا کورد وەک [[ستوونی پێنجەم|ستوونێکی پێنجەمی]] عوسمانی بە موسڵمانێکی سوننە مەزھەب لەناوچەکە سەیر دەکرا.<ref>{{Cite book |last=Abrahamian |first=Ervand |title=Iran Between Two Revolutions |publisher=[[Princeton University Press]] |year=1982 |isbn=978-0-691-05342-4 |location=Princeton, New Jersey |page=32 |oclc=7975938 |author-link=Ervand Abrahamian}}</ref>

 

لەکۆتایی دەیەی ١٩١٠ و سەرەتای دەیەی ١٩٢٠، شۆڕشگێکی ھۆزگەرایی بە سەرکردایەتی [[سمکۆی شکاک]] کوردستانی ئێرانی گرتەوە. وێڕای ئەوەی توخمەکانی کوردایەتی لەناو بزووتنەوەکەی سمکۆدا ھەبوو، بەڵام مێژوونووسان لەسەر ئەوە کۆکن کە سمکۆ و بزووتنەوەکەی تەواو پشتیان بەھۆز و خێلەکان دەبەست.<ref name="kreyenbroek1381413">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 138–141] |oclc=24247652}}</ref> لەوکاتەدا نەک تەنیا ھێزەکانی حکوومەت و دانیشتووانە ناکوردەکان ھێرشیان دەکرایە سەر، بەڵکوو ھێرش و دزی دەکرایە سەر کوردەکانیش.<ref name="kreyenbroek1381415">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 138–141] |oclc=24247652}}</ref><ref name="entessar">{{Cite book |last=Entessar |first=Nader |title=Kurdish Politics in the Middle East |publisher=[[Lexington Books]] |year=2010 |isbn=978-0-7391-4039-0 |location=Lanham |page=17 |oclc=430736528}}</ref> شەڕکەرەکان ھیچ ھەست و بیرکردنەوەکەیان لەبارەی یەکێتیی کوردبوون و بەیەکەوە جەنگانی کوردەکانیان نەبوو.<ref name="kreyenbroek1381416">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 138–141] |oclc=24247652}}</ref> دوای ناکۆکییەکی زۆر لە نێوان تەھران و ئەنقەرە، شەڕ و پێکدادانی سەربازی لەناوچە سنوورییەکانی ھەردوو وڵات ڕوویدا.<ref name="schofield2">{{Cite encyclopedia |last=Schofield |first=Richard N. |title=Boundaries v. With Turkey |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |publisher=Columbia University |location=New York |url=http://www.iranicaonline.org/articles/boundaries-v |date=15 December 1989 |accessdate=17 August 2013}}</ref> ھەردوو دەوڵەت، ھۆزە کوردەکانییان وەک ئامرازێکی سیاسیی بەکاردەھێنا: تورکیا یارمەتی سەربازی بەخشییە بزووتنەوە دژە ئێرانییەکان لەناویاندا یارمەتی بزووتنەوەکەی سمکۆیان دا لە ساڵانی ١٩١٨ بۆ ١٩٢٢،<ref>{{Cite book |last=Allen |first=William Edward David |title=Caucasian battlefields: A History of the Wars on the Turco-Caucasian border, 1828–1921 |last2=Muratoff |first2=Paul |publisher=[[Cambridge University Press]] |year=1953 |location=Cambridge |pages=296 |oclc=1102813}}</ref> ھاوکات ئێرانیش ھەمان کاری کردەوە بەیارمەتیدانی شۆڕشی ئارارات لە ساڵی ١٩٣٠. لە دەرەنجامی سیستەمی زۆرداری حکوومەتی ئێرانی لە پڕۆسەی لەناوبردنی شوناسی خێلەکان و دەسەڵاتی خۆجێی لە ناوچەکە ئەوا بووە ھۆی دروست بوونی چەندین شۆڕش لە دەیەکانی ١٩٢٠ و ١٩٣٠ لە ناوچەکانی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|کوردستان]]، ئازەربایجانی ئێران و [[پارێزگای لوڕستان|لورستان]].<ref>{{Cite book |last=Bayat |first=Kaveh |title=The Making of Modern Iran: State and Society Under Riza Shah 1921–1941 |publisher=[[Routledge Taylor & Francis Group]] |year=2003 |isbn=978-0-203-42314-1 |editor-last=Cronin |editor-first=Stephanie |series=BIPS Persian Studies Series |location=London; New York |pages=224–230 |chapter=Chapter 12: Riza Shah and the Tribes |oclc=54059369}}</ref> ئەم ڕێکارانەی حکوومەت بەدیاریکراوی وایکرد کە کورد چەند شۆڕشێکی خێلەکی ڕێکبخات.<ref name="kreyenbroek1381417">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 138–141] |oclc=24247652}}</ref>

[[پەڕگە:Mustafa Barzani in Mahabad Kurdish Republic.jpg|وێنۆک|وێنەی [[قازی محەممەد]] و کۆمەڵێک سەکردەی تری کۆماری [[مەھاباد]] لەوانە مەلا [[مستەفا بارزانی]] کە لە پێشەوە وەستاوە.]]

لە ئەنجامەکانی گەشەسەندنی [[پان تورکیزم]] و [[پان عەرەبی]] کە وەک ھەڕەشەیەکیش دەبینرا لەسەر قەوارەی ئێران، ئەوا لە سەرەتاکانی دەیەی ١٩٢٠، بزاڤی [[پان ئێرانیزم]] دروست بوو.<ref name="ashraf2">{{Cite encyclopedia |last=Ashraf |first=Ahmad |title=Iranian Identity iv. 19th–20th Centuries |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |publisher=Columbia University |location=New York |url=http://www.iranicaonline.org/articles/iranian-identity-iv-19th-20th-centuries |date=15 December 2006 |accessdate=17 August 2013}}</ref> بەشێک لە گرووپ و میدیا ئێرانییەکان بە ئاشکرا پشتیوانییان لە کوردانی بەرھەڵستیکار دەکرد لەدژی تورکیا.<ref>{{Cite encyclopedia |last=Parvin |first=Nassereddin |title=Iran-e Kabir |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |publisher=Columbia University |location=New York |url=http://www.iranicaonline.org/articles/iran-e-kabir |date=15 December 2006 |accessdate=17 August 2013}}</ref> خانەوادەی پەھلەوییەکان سیستمی ناسیۆنالیزمی ئێرانیان چەسپاند.<ref name="ashraf3">{{Cite encyclopedia |last=Ashraf |first=Ahmad |title=Iranian Identity iv. 19th–20th Centuries |encyclopedia=[[Encyclopædia Iranica]] |publisher=Columbia University |location=New York |url=http://www.iranicaonline.org/articles/iranian-identity-iv-19th-20th-centuries |date=15 December 2006 |accessdate=17 August 2013}}</ref> کە تێیدا کوردیان وەک بەشێک لە نەتەوەی ئێران دەبینی.<ref name="banuaziziweiner3">{{Cite book |last=Banuazizi |first=Ali |url=https://archive.org/details/statereligioneth0000unse/page/186 |title=The State, Religion, and Ethnic Politics: Afghanistan, Iran, and Pakistan |last2=Weiner |first2=Myron |publisher=[[Syracuse University Press]] |year=1986 |isbn=978-0-8156-2385-4 |location=Syracuse, N.Y. |pages=[https://archive.org/details/statereligioneth0000unse/page/186 186–187] |oclc=13762196 |author-link2=Myron Weiner}}</ref> [[محەممەدڕەزا پەھلەوی|محەممەد ڕەزا پەھلەوی]] بەسەر کوردی ھەڵدەدا و بە ئێرانییەکی بنەڕەتی دایدەنان یانیش بە یەکێک لە ڕێزلێگیراوترین نەتەوەکانی ئێرانی دادەنا.<ref name="Izady 1992 198">{{Cite book |last=Izady |first=Mehrdad |url=https://archive.org/details/kurdsconcisehan00izad |title=The Kurds: A Concise Handbook |publisher=Crane Russak |year=1992 |isbn=978-0-8448-1729-3 |location=Washington |page=[https://archive.org/details/kurdsconcisehan00izad/page/198 198] |oclc=25409394 |url-access=registration}}</ref> لەلایەکی دیکەشەوە لەو سەردەمە بیرووباوەڕی مارکسیزم و [[کۆمۆنیزم]] لە ناوچەکە و ناو کوردستان لەژێر کاریگەری [[یەکێتیی سۆڤیەت]] گەشەی کردبوو، ئەمەش لەکاتی قەیرانی ئێرانی ١٩٤٦ قووڵ بوویەوە کاتێک کوردەکان لە [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران|حیزبی دێموکراتی کوردستان]] و کۆمۆنیستەکان ھەوڵیاندا بۆ دامەزراندنی حکوومەتێکی ئۆتۆنۆمی،<ref>Zabih, Sepehr (15 December 1992). [http://www.iranicaonline.org/articles/communism-ii Communism ii.]. in ''[[Encyclopædia Iranica]]''. New York: Columbia University</ref> لە ئەنجامدا [[کۆماری کوردستان]] بە ڕێبەرایەتی [[قازی محەممەد]] دامەزرا. ئەم دەسەڵاتە کوردییە بە حکوومەتێکی بووکەڵەی یەکێتیی سۆڤیەت دەبینرا.<ref>{{Cite book |last=Romano |first=David |url=https://archive.org/details/kurdishnationali00roma |title=The Kurdish Nationalist Movement: Opportunity, Mobilization and Identity |publisher=[[Cambridge University Press]] |year=2006 |isbn=978-0-521-85041-4 |series=Cambridge Middle East studies, 22. |location=Cambridge, UK; New York |page=[https://archive.org/details/kurdishnationali00roma/page/n239 227] |oclc=61425259 |url-access=limited}}</ref><ref>{{Cite book |last=Chelkowski |first=Peter J. |url=https://archive.org/details/ideologypowerinm0000unse/page/399 |title=Ideology and Power in the Middle East: Studies in Honor of George Lenczowski |last2=Pranger |first2=Robert J. |publisher=Duke University Press |year=1988 |isbn=978-0-8223-0781-5 |location=Durham |page=[https://archive.org/details/ideologypowerinm0000unse/page/399 399] |oclc=16923212}}</ref><ref>{{Cite book |last=Abrahamian |first=Ervand |title=Iran Between Two Revolutions |publisher=[[Princeton University Press]] |year=1982 |isbn=978-0-691-05342-4 |location=Princeton, N.J. |pages=217–218 |oclc=7975938 |author-link=Ervand Abrahamian}}</ref> ھاوکات لەپاڵ کۆماری کوردستان ئەوا حکوومەتی خۆسەری ئازەربایجانیش دامەزرا، ئەویش بەھەمان شێوە بە بووکەڵەیەکی دیکەی سۆڤیەت دادەنرا.<ref name="kreyenbroek17195">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/17 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/17 17–19] |oclc=24247652}}</ref><ref>{{Cite book |last=Chubin |first=Shahram |url=https://archive.org/details/foreignrelations0000chub/page/39 |title=The Foreign Relations of Iran: A Developing State in a Zone of Great-Power Conflict |last2=Zabih |first2=Sepehr |publisher=[[University of California Press]] |year=1974 |isbn=978-0-520-02683-4 |location=Berkeley |pages=[https://archive.org/details/foreignrelations0000chub/page/39 39–41, 178] |oclc=1219525 |author-link=Shahram Chubin}}</ref> ئەو دەوڵەتە کوردییە تەنیا چەند شارێکی کەمی لە خۆ دەگرت، نەیانتوانی لەگەڵ شارەکانی دیکەی باشووری ڕۆژھەڵاتی کوردستان یەکبگرن، بەھۆی ئەوەی نەیانتوانی ھۆز و خێلەکانی دەرەوەی مەھاباد ڕازی بکەن.<ref name="kreyenbroek17196">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/17 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/17 17–19] |oclc=24247652}}</ref> لە ئەنجامی ھاتنە دەرەوەی سۆڤیەت لە ئێران لە کانوونی یەکەمی ١٩٤٦، حکوومەتی ئێرانی توانی دەسەڵاتەکانی بێنێتەوە سەر مەھاباد بەبێ ھیچ ڕووبەڕووبوونەوەیەک بەھۆی خیانەت و ھەڵگەڕانەوەی ھۆز و خێلەکان لە پشتیوانی کۆماری مەھاباد.<ref name="kreyenbroek17195"/>

 

لە ساڵانی ١٩٦٧، ١٩٧٩، ١٩٨٩–١٩٩٦ چەند جووڵەیەک و شۆڕشی مارکسییانە لە [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران|حیزبی دێموکراتی کوردستان]] و [[کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران|کۆمەڵە]] لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان ئەنجامدران، بەڵام کاریگەری ئەم ھێزە چەکدارییانە بەقەد کاریگەری [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پەکەکە]] نەبووە لە [[تورکیا]]، ھەروەھا لەو سەردەمە بەقەد ئەوان سوور نەبوون لەسەر دەوڵەتی کوردی.<ref name="kreyenbroek1381418">{{Cite book |last=Kreyenbroek |first=Philip G. |url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 |title=The Kurds: A Contemporary Overview |last2=Sperl |first2=Stefan |publisher=[[Routledge]] |year=1992 |isbn=978-0-415-07265-6 |location=London; New York |pages=[https://archive.org/details/kurds00pkre/page/138 138–141] |oclc=24247652}}</ref><ref name="romano240">{{Cite book |last=Romano |first=David |url=https://archive.org/details/kurdishnationali00roma |title=The Kurdish Nationalist Movement: Opportunity, Mobilization and Identity |publisher=[[Cambridge University Press]] |year=2006 |isbn=978-0-521-85041-4 |series=Cambridge Middle East studies, 22. |location=Cambridge, UK; New York |page=[https://archive.org/details/kurdishnationali00roma/page/n252 240] |oclc=61425259 |url-access=limited}}</ref><ref>{{Cite book |last=Abrahamian |first=Ervand |title=Iran Between Two Revolutions |publisher=[[Princeton University Press]] |year=1982 |isbn=978-0-691-05342-4 |location=Princeton, New Jersey |page=453 |oclc=7975938 |author-link=Ervand Abrahamian}}</ref><ref>{{Cite book |last=Yodfat |first=Aryeh |url=https://archive.org/details/sovietunionarabi0000yodf |title=The Soviet Union and Revolutionary Iran |publisher=[[St. Martin's Press]] |year=1984 |isbn=978-0-312-74910-1 |location=New York |oclc=9282694 |url-access=registration}}</ref> سەرباری ئەوانەش، سەکردە دیارەکانی وەک [[قازی محەممەد]] و [[عەبدولڕەحمان قاسملوو|عەبدولڕەحمان قاسملو]] لەسێدارە و تیرۆرکران لەلایەن دەوڵەتی ئێرانەوە.<ref name="kreyenbroek17195"/> لەکاتی [[شەڕی ئێران و عێراق]]، حکوومەتی ئێرانی ھاوکاری پشتگیری کوردەکانی عێراقی دەکرد، لە نێویاندا حیزبەکانی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] و [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان|یەکێتیی نیشتیمانی کوردستان]]، ئەمەش لە پێناو زیان گەیاندن بوو بە دەوڵەتی عێراقی ھەروەھا ئێران ١٫٤ ملیۆن کوردی عێراقی وەک پەنابەر لە خۆیگرت کە لە ترسی ھێرشەکانی [[سەددام حوسێن]] ماڵ و شوێنی خۆیان جێھیشت بوو. وێڕای ئەوەی کە گرووپ و حیزبە مارکسییەکانی کورد لە ئێران قەدەغە و پەرتەوازەکران لەدوای ھەڵوەشتاندنەوەی سۆڤیەت، ئەوا لە ساڵی ٢٠٠٤ حیزبێکی نوێ دامەزرا بەناوی [[پارتی ژیانی ئازادی کوردستان|پژاک]]، کە وەک ھاوپەیمانێکی سەربەخۆی پەکەکە لەناوچەکە دەستی بە چالاکی سەربازی کرد.<ref name="katzman2">{{Cite book |last=Katzman |first=Kenneth |title=Iraq: Post-Saddam Governance and Security |publisher=[[Nova Science Publishers]] |year=2009 |isbn=978-1-61470-116-3 |location=New York |page=32 |oclc=756496931}}</ref> پژاک لەلایەن ئێران، تورکیا و ئەمریکا بە گرووپێکی تیرۆریستی تۆمارکراوە.<ref name="katzman2"/> ھەندێ لە شیکەرەوەکان پژاک وەک مەترسی دانانێن بۆ حکوومەتی ئێران.<ref>{{Cite book |last=Habeeb |first=William Mark |title=The Middle East in Turmoil: Conflict, Revolution, and Change |last2=Frankel |first2=Rafael D. |last3=Al-Oraibi |first3=Mina |publisher=[[Greenwood Publishing Group]] |year=2012 |isbn=978-0-313-33914-1 |location=Santa Barbara |page=46 |oclc=753913763}}</ref> لە ئەیلوولی ٢٠١١، ئاگربەستێک لەنێوان پژاک و ئێران دروست بوو، بەڵام چەند جارێکیش گرژی و ڕووبەڕووبوونەوە کەوتووەتە نێوان پژاک و [[سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]].<ref name="elling2">{{Cite book |last=Elling |first=Rasmus Christian |title=Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini |publisher=Palgrave Macmillan |year=2013 |isbn=978-0-230-11584-2 |location=New York |page=312 |oclc=714725127}}</ref>