کۆئەندامی ھەناسە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
بەسەرداچوونەوە+زیادکردنی تاگ
ھێڵی ١:
{{بێسەرچاوە}}
{{Infobox anatomy
| Latin = systema respiratorium
| Name = کۆئه‌ندامیکۆئەندامی ھەناسە
| Image = Respiratory system complete en.svg|lang=ckb
| Caption = هێڵکاریھێڵکاری پێکھاتەی کۆندامی ھەناسە
| Width = 200px
| Image2 =
| Caption2 =
| Precursor =
| System =
| Artery =
| Vein =
| Nerve =
| Lymph =
}}
 
'''کۆئه‌ندامیکۆئەندامی ھەناسە''' (بە [[ئینگلیزی]]: Respiratory System) کۆمەڵە ئەندامێکە فەرمانی سەرەکی: دابین کردنی [[ئۆکسجین]]ی خانە‌کانی لە‌ش و دەرکردنی دوئۆکسیدی کاربۆنی به‌رهه‌مهاتووبەرھەمھاتوو له‌لە پرۆسه‌یپرۆسەی میتابولیسمه‌میتابولیسمە.
 
هه‌مووھەموو گیانداره‌گیاندارە فره‌خانه‌کان،فرەخانەکان، به‌بە جۆرێک، کۆئه‌ندامیکۆئەندامی هه‌ناسه‌یانھەناسەیان هه‌یه‌ھەیە. ئه‌ندامیئەندامی ئاڵوگۆڕپێکردنی هه‌واھەوا له‌لە گیاندارانی ئاوژیدا به‌بە ناوی [[ئاوسی]] و له‌لە گوانداران و په‌له‌وه‌راندا،پەلەوەراندا، به‌بە [[سی (ئەندام)|سی]] ده‌یناسین دەیناسین. ئه‌مئەم وتاره‌وتارە ته‌نیاتەنیا ده‌په‌رژێته‌دەپەرژێتە سه‌رسەر کۆئه‌ندامیکۆئەندامی هه‌ناسه‌یھەناسەی مرۆڤ که‌کە هاوشێوه‌یھاوشێوەی گواندارانه‌گواندارانە.
 
ئە‌ندامە‌کانی ئە‌م کۆئه‌ندامەکۆئەندامە بریتین لە: [[لووت (ئەندام)|لووت]]، [[گەروو]]، [[تراشە|نای]]، [[سی (ئەندام)|سی]]
 
== توێکاری کۆئه‌ندامیکۆئەندامی ھەناسە هه‌ناسه‌==
[[لووت (ئەندام)|لووت]]: لووت لە کۆمەڵیک ئێسک و کرۆژنە پێکھاتووە. چاڵەکانی ناو بۆشایی لووت بە ناوپۆش و وردەڕەگ داپۆشراوە و دەبێتە ھۆی گەرم و شێدار بوونی ھەوا پێش لەوەی بگاتە سییەکان. موو و مژۆڵەکانی ناولووت تەپوتۆزی ھەوا دەگرن تا ھەوایەکی پاکژ بۆ سییەکان بەڕێ بکرێت.
 
[[قوڕگ]]: پاژێکی بۆری ھەناسەیە کە دەکەوێتە بەشی خوارووی قوڕگ (ئەوک) (لە ئاستی سێھەمین تا شەشەمین مۆرەی مل) و بەرھەمھێنانی دەنگیشی لە ئەستۆیە، لە چەن ماسوولکە و کرۆژنە پێکھاتووە.
 
[[نای]]: بەشێکە لە بۆری ھەناسە کە دەکەوێتە پاش کشکشێ و لە کۆمەڵێک کرۆژنەی (Ω) شکل پێکھاتووە.
[[لووت (ئەندام)|لووت]] : لووت له‌ کۆمه‌ڵیک ئێسک و کرۆژنه‌ پێکهاتووه‌. چاڵه‌کانی ناو بۆشایی لووت به‌ ناوپۆش و ورده‌ڕه‌گ داپۆشراوه‌ و ده‌بێته‌ هۆی گه‌رم و شێدار بوونی هه‌وا پێش له‌وه‌ی بگاته‌ سییه‌کان. موو و مژۆڵه‌کانی ناولووت ته‌پوتۆزی هه‌وا ده‌گرن تا هه‌وایه‌کی پاکژ بۆ سییه‌کان به‌ڕێ بکرێت.
درێژایییەکەی ١٠–١٢ سانتی میترە و لە ئاستی شەشەمین مۆرەی ملەوە دەست پێدەکات و بۆ خوارەوە دادەکشێ و دەبێتە دوو لقی ڕاست و چەپ کە بە [[برۆنش]] یا نایچە دەناسرێت. برۆنشەکان لە ناو سییەکاندا لق و پۆی زۆریان لێ دەبێتەوە بە ناوی [[برۆنشیۆل]].
 
[[سی (ئەندام)|سی]]: سییەکان وەک دوو قوچکە، ئەملاولای سینگ پڕ دەکەنەوە، بنکی سییەکان لەسەر [[گلێجھ]] یا [[دیافراگم]]ە و لووتکەشیان لە ئاستی یەکەمین مۆرەی بڕبڕاگەی پشتە. برۆنشیۆلەکان لە ناو سییەکاندا بە ئالوێئۆلەکان کۆتاییان دێت و بەھۆی کۆمەڵێک وردەرەگی خوێنی باشەوە، ئاڵوگۆڕی ئوکسیجنی ھەوا و دوئوکسیدی کاربۆن جێبەجێ دەکەن.
 
[[پەردەسی (ئەندام)|پەردەسی]]: پەردەیەکی دوو تۆی دەور سییەکانە کە بەجیاواز سییەکان دادەپۆشێ. لە نێوان دوو تۆی ئەم پەردەدا، شلەیەک ھەیە کە دەبێتە ھۆی خزبوون و نەرمی بزاوەکانی سی.
[[قوڕگ]] : پاژێکی بۆری هه‌ناسه‌یه‌ که‌ ده‌که‌وێته‌ به‌شی خوارووی قوڕگ ( ئه‌وک ) ( له‌ ئاستی سێهه‌مین تا شه‌شه‌مین مۆره‌ی مل ) و به‌رهه‌مهێنانی ده‌نگیشی له‌ ئه‌ستۆیه‌،له‌ چه‌ن ماسوولکه‌ و کرۆژنه‌ پێکهاتووه‌.
 
 
[[نای]] : به‌شێکه‌ له‌ بۆری هه‌ناسه‌ که‌ ده‌که‌وێته‌ پاش کشکشێ و له‌ کۆمه‌ڵێک کرۆژنه‌ی (Ω) شکل پێکهاتووه‌.
درێژاییه‌که‌ی ١٠-١٢ سانتی میتره‌ و له‌ ئاستی شه‌شه‌مین مۆره‌ی مله‌وه‌ ده‌ست پێده‌کات و بۆ خواره‌وه‌ داده‌کشێ و ده‌بێته‌ دوو لقی راست و چه‌پ که‌ به‌ [[برۆنش]] یا نایچه‌ ده‌ناسرێت. برۆنشه‌کان له‌ ناو سییه‌کاندا لق و پۆی زۆریان لێ ده‌بێته‌وه‌ به‌ ناوی [[برۆنشیۆل]].
 
 
[[سی (ئەندام)|سی]] : سییه‌کان وه‌ک دوو قوچکه‌، ئه‌ملاولای سینگ پڕ ده‌که‌نه‌وه‌، بنکی سییه‌کان له‌ سه‌ر [[گلێجه‌]] یا [[دیافراگم]]ه‌ و لووتکه‌شیان له‌ ئاستی یه‌که‌مین مۆره‌ی بڕبڕاگه‌ی پشته‌. برۆنشیۆله‌کان له‌ ناو سییه‌کاندا به‌ ئالوێئۆله‌کان کۆتاییان دێت و به‌ هۆی کۆمه‌ڵێک ورده‌ره‌گی خوێنی باشه‌وه‌، ئاڵوگۆڕی ئوکسیجنی هه‌وا و دوئوکسیدی کاربۆن جێبه‌جێ ده‌که‌ن.
 
[[په‌رده‌سی (ئەندام)|پەردەسی]] : په‌رده‌یه‌کی دوو تۆی ده‌ور سییه‌کانه‌ که‌ به‌جیاواز سییه‌کان داده‌پۆشێ . له‌ نێوان دوو تۆی ئه‌م په‌رده‌دا، شله‌یه‌ک هه‌یه‌ که‌ ده‌بێته‌ هۆی خزبوون و نه‌رمی بزاوه‌کانی سی.
 
سییه‌کان وازیان له‌ سه‌ریه‌ک خه‌وتنه‌، به‌ڵام به‌هۆی ته‌وژمی نه‌رێنی دوو تۆی په‌رده‌سییه‌وه‌، ده‌کرێنه‌وه‌ و هه‌ناسه‌ یان تێده‌چێت.
 
 
سییەکان وازیان لە سەرییەک خەوتنە، بەڵام بەھۆی تەوژمی نەرێنی دوو تۆی پەردەسییەوە، دەکرێنەوە و ھەناسە یان تێدەچێت.
 
{{کۆئەندام و ئەندامەکانی مرۆڤ}}