ویکیپیدیا

جۆ بایدن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
No edit summary
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
No edit summary
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری
ھێڵی ٦٧:
'''جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر''' ({{ئینگ|Joe Biden}}) (لەدایکبووی ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢) ناسراو بە '''جۆو بایدن''' سیاسەتمەدارێکی [[ئەمریکی]]یە. وەک ٤٧ەمین [[جێگری سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکان]] خزمەتی کردووە لە کابینەکەی [[باراک ئۆباما]] لەنێوان ساڵانی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١٧دا وەک ئەندامێکی [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|حیزبی دیموکرات]]. بایدن وەک سیناتۆرێک لە [[ئەنجومەنی پیرانی ئەمەریکا|ئەنجوومەنی پیران]] سەر بە ویلایەتی [[دێلەوەیر]] خزمەتی کردووە لەنێوان ساڵانی ١٩٧٣ بۆ ٢٠٠٩. دوای ئەوەی وەک کاندیدی [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|دیموکراتەکان]] ھەڵبژێردرا وەک ڕکابەری [[دۆناڵد ترامپ]] بۆ پۆستی سەرۆکایەتیی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا]]، ڕۆژی ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ وەک براوەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و ٤٦ھەمین [[سەرۆک کۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکان|سەرۆکی ئەمریکا]] دانرا.<ref>{{Cite web|last=|first=|datNovember 07, 2020e=|title=Biden defeats Trump in an election he made about character of the nation and the President|url=https://amp.cnn.com/cnn/2020/11/07/politics/joe-biden-wins-us-presidential-election/index.html?__twitter_impression=true|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=CNN}}</ref>
 
بایدن لە هەریەک لە [[پێنسیلڤانیاسکرانتن، پەنسلڤەینیا|سکرانتن،پێنسیلڤانیا]] و [[دێلاوێر|نیوکاسڵنیوکاسڵ، کاونتی،دێلاوێردێلەوەیر|نیوکاسڵ،دێلەوەیر]] ژیاوە<ref name="witcover">{{cite book|last=Witcover|first=Jules|url=https://archive.org/details/isbn_9780061791987|title=Joe Biden: A Life of Trial and Redemption|publisher=William Morrow|year=2010|isbn=978-0-06-179198-7|location=New York City|authorlink=Jules Witcover}}</ref> و لە [[زانکۆی دێلاوەیر|زانکۆی دێلەوەیر]] خوێندوویەتی تا دواتر چووە بڕوانامەی بەکالۆرۆیۆسی لە [[زانکۆی سیراکیوز]] هێناوەتەوە لەساڵی ١٩٦٨.<ref name="nyt-father">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html |title=Father's Tough Life an Inspiration for Biden |last=Broder |first=John M. |newspaper=The New York Times |date=October 23, 2008 |accessdate=October 24, 2008}}</ref><ref>{{cite news|url=https://thecaucus.blogs.nytimes.com/2008/09/16/riding-the-rails-with-amtrak-joe/|title=Riding the Rails With Amtrak Joe|last=Leibovich|first=Mark|newspaper=The New York Times|date=September 16, 2008|accessdate=September 17, 2008}}</ref> لەساڵی ١٩٧٠، وەک ئەندامی ئەنجومەنی نیوکاسڵشاری کاونتینیوکاسڵ هەڵبژێرا و بووە شەشەمین لاوترین ئەندامی ئەنجومەنی پیران کاتێک توانی ببێتە نوێنەری ویلایەتی دیلاوێر لەساڵی ١٩٧٢ـدا. بایدن ئەندامیش لە کۆمیتەیکۆمیسیۆنی ئەنجومەنی پیران بۆ بڕیارەکانی دەرەوە و دواتر بووە بەڕێوبەری کۆمیتەکەشکۆمیسیۆنیەکەش. بایدن دژی [[شەڕی کەنداو]] بووە، بەڵام پشتگیری لە زیادکردنی ژمارەی سەربازانی [[ناتۆ]] کرد لەکاتی [[شەڕی یوگسلاڤ|شەڕی یوگوسلاڤ]] لە ١٩٩٠ەکاندا. هەروەها پشتگیری لە [[جەنگی عێراق|بڕیاری داگیرکردنی عێڕاق]] کرد لەساڵی ٢٠٠٢، بەڵام دژی زیادکردنی ژمارەی سەربازانیان وەستایەوە لەساڵی ٢٠٠٧. هەربەدەر لەمەش سەرۆکی کۆمیسیۆنی دادوەری ئەنجومەن بووە لە ساڵی ١٩٨٧ تاکو ١٩٩٥، و بەرپرس بووە لە چەندین پڕۆژەیاسای تایبەت ماددە هۆشبەرەکان، کەمکردنەوەی تاوان، ئازادیە مەدەنییەکان. بایدن سەرکردایەتی کۆمەڵێک هەوڵی کرد بۆ پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای تایبەت بە کۆنترۆڵکردنی تاوان و توندوتیژی دژی ئافرەتان و بەشداربووە لە دامەزراندنی شەش دادوەر لە [[دادگای باڵای ویلایەتە یەکگرتووەکان]]<nowiki/>دا. هەروەها لەساڵانی ١٩٨٨ و ٢٠٠٨ خۆی بۆ سەرۆکایەتی ئەمەریکا کاندید کرد، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو.
 
بایدن شەش جار بەدوای یەک لە ئەنجومەنی پیران هەڵبژێردرایەوە تا دواتر وازی لەم پۆستەی هێنا تا ببێتە جێگری سەرۆک ئۆباما؛ دواتر لەساڵی ٢٠١٢شدا دووبارە هەڵبژاردنەکەیان بردەوە. وەک جێگری سەرۆک، بایدن بەرپرس بوو لە بودجەی چاکسازی و گەڕاندنەوەی ئابووری بۆ سەر دۆخی جاران دوای داڕمانی ئابووری لە ئەمەریکا. ڕێکەوتنی بایدن لەگەڵ ئەندامانی حیزبی کۆماری لە ئەنجومەن وایکرد چەندین پڕۆژەیاسای جۆراوجۆر پەسەند بکرێت. لەساڵی ٢٠٠٧ــدا، ئۆباما [[مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی]] بەخشیە بایدن.
ھێڵی ١٤٠:
 
=== سەرۆکی کۆمیسیۆنی دادوەری ئەنجومەنی پیران ===
[[پەڕگە:Biden Crime Bill.jpg|alt=|وێنۆک|بایدن لەکاتی وتاردان لەبارەی ئیمزاکردنی پڕۆژەیاسای کۆنترۆڵکردنی تاوان لەساڵی ١٩٩٤.|220x220px]][[پەڕگە:Bill Clinton and officials on Air Force One.jpg|وێنۆک|سیناتۆر بایدن یاوەری شاندێکی سەرۆک [[بیڵ کڵینتن|بیڵ کلینتن]] دەکات لەوکاتەی بەرەو [[بۆسنیا و ھەرزەگۆڤینا|بۆسنە]] دەڕۆن لە کانوونی یەکەمی ١٩٩٧.]]
 
=== سەرۆکی کۆمیسیۆنی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی ئەنجومەنی پیران ===
[[پەڕگە:Bill Clinton and officials on Air Force One.jpg|وێنۆک|سیناتۆر بایدن یاوەری شاندێکی سەرۆک [[بیڵ کڵینتن|بیڵ کلینتن]] دەکات لەوکاتەی بەرەو [[بۆسنیا و ھەرزەگۆڤینا|بۆسنە]] دەڕۆن لە کانوونی یەکەمی ١٩٩٧.]]
[[پەڕگە:Colin Powell, Joe Biden, and Jesse Helms.gif|وێنۆک|بایدن لەگەڵ وەزیری بەرگری کۆڵن پاوڵ و جێسی هێڵمز لە تشرینی یەکەمی ٢٠٠١ـدا.]]
[[پەڕگە:Joe Biden addresses the press after having a brief meeting with Iraq's interim Prime Minister lyad Allawi.jpg|alt=|وێنۆک|بایدن لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا دوابەدوای کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی عێڕاق [[ئەیاد عەلاوی]]، [[بەغدا]]، ساڵی ٢٠٠٤.]]
 
=== کارەکانی دیکەی ===
Line ١٥٧ ⟶ ١٥٥:
 
=== ناوبانگ ===
[[پەڕگە:Joe Biden, official photo portrait 2.jpg|وێنۆک|پۆرترەیتی فەرمی بایدن بۆ ئەنجومەنی پیران، ساڵی ٢٠٠٥.|278x278پیکسڵ]]دوابەدوای دەرچوونی لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی ١٩٧٢ی ئەنجومەنی پیران، بایدن شەش جاری دیکە وەک نوێنەر هەڵژێردرایەوە لە هەڵبژاردنەکانی ١٩٧٨،١٩٨٤،١٩٩٠،١٩٩٦،٢٠٠٢ و ٢٠٠٨ و زۆربەی کاتەکانیش ٪٦٠ی دەنگەکانی دەهێنا. بایدن تا ٢٠١٨ش، ریکۆردی زۆرترین ساڵ خزمەتی لە ئەنجومەن بەناویەوە بوو.
 
بایدن بەزۆری لە لیستی ئەو ئەندامانی ئەنجومەنە کەوا دەوڵەمەند نین، کە بە گوتەی خۆی بەهۆی ئەوە بووە لە تەمەنێکی زووەوە بۆتە ئەندامی ئەنجومەن. کاتێک بایدن هەستیکرد کە دەکرێت ئەندامانی ئەنجومەن لە بەرامبەر لایەنگری پارە وەرگرن، پێشنیاری چاکسازیەکی گەورەی بۆ باشترکردنی گوزەرانی ئەندامانی ئەنجومەن. بایدن ١٥.٦ ملیۆن دۆلاری کۆکردەوە لەنێوان ساڵانی ٢٠١٧ بۆ ٢٠١٨. لەساڵی ٢٠١٩دا، بایدن و هاوسەرەکەی لەڕێگەی ووتاردان و بڵاوکردنەوەی کتێب توانیان ٨ ملیۆن دۆلار کۆبکەنەوە.
Line ١٦٣ ⟶ ١٦١:
نووسەری سیاسی هاوەرد فاینمان لەبارەی بایدنەوە دەڵێت، "بایدن کەسێکی ئەکادیمی یان بیرکەرەوەیەکی بیردۆزی نییە، بەڵکو کەسێکی بلیمەتی شەقامەکانە. ئەو لە خێزانێکی کاسبکاری سکرانتنەوە هاتووە کە کاریان چاککردنەوە و فرۆشتی ئۆتۆمبێل بووە. بایدن ئەو بەهرەیەی هەیە کەوا ئێرلەندیەکان پێی ناسراون. هەروەها دەیڤد ئێس برۆدەریش نووسیویەتی کە بایدن بە تێپەڕبوونی کات کەسایەتی گۆڕاوە، "بایدن وەڵامی پێیە بۆ قسەکانی خەڵک لەم ڕووەوەش جێگیر بووە. توانای تێگەیشتنی لە خۆی و دەوروبەرەکەی بە تێپەڕبوونی ساڵەکان باشتر بووە". جەیمس تراوبیش نووسیویەتی، "بایدن کەسێکی بەختەوەر و ڕووخۆشە و دەکرێت چۆن بۆ خێزانەکەی بەخشندەیە، ئاواش بۆ خەڵکی بەخشندە بێت. لەساڵی ٢٠١٦دا، ڕۆژنامەنووس هاری ئێف. سیماڵ نووسی، "بایدن کڕۆکی ئامانجەکانی حیزبی دیموکراتی هەیە و لە کردارەکانی ڕەنگ دەدەنەوە".
 
بایدن بەوە ناسراوە کە زۆر قسە دەکات؛ لە هەمان کاتدا کەسێکە کەوا لە مشتومڕەکاندا کاریگەرە و مەبەستەکانی خۆی بەڕوونی بە بەرامبەر دەگەینێت. هەروەها زۆرجار هەندێک لێدوان دەدات کەوا بەبێ ئەوەی مەبەستی بێت بەرامبەرەکەی دڵگران دەکات. نیویۆرک تایمز لەمبارەیەوە نووسیویەتی، "ئەگەر ڕێگە بدەیت، بایدن ئەوەی دێتە سەر زاری دەریدەبرێت".[[پەڕگە:Joe Biden, official photo portrait 2.jpg|وێنۆک|پۆرترەیتی فەرمی بایدن بۆ ئەنجومەنی پیران، ساڵی ٢٠٠٥.]]
 
=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ٢٠٠٨ی بۆ سەرۆکایەتی ===
{{Main|بانگەشەی هەڵبژاردنی جۆ بایدن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکان ٢٠٠٨}}
[[پەڕگە:Sen. Joe Biden attends a Creston house party (cropped).jpg|alt=|وێنۆک|بایدن لەکاتی بانگەشەکردنی بۆ سەرۆکایەتی لە [[کرێستن، ئایۆوا]]، حوزەیرانی ٢٠٠٧.]]
[[پەڕگە:Sen. Joe Biden attends a Creston house party (cropped).jpg|alt=|وێنۆک|بایدن لەکاتی بانگەشەکردنی بۆ سەرۆکایەتی لە [[کرێستن، ئایۆوا]]، حوزەیرانی ٢٠٠٧.]]بایدن لەساڵی ١٩٩٢ بڕیاریدا خۆی بۆ سەرۆکایەتی کاندید نەکات بەوپێیەی لەوکاتەدا دژی جەنگی کەنداو دەنگی دابوو و پشتگیری بەشێک لە هاوەڵانی لەدەستدابوو، و لە ٢٠٠٤یش خۆی کاندید نەکرد بەوپێیەی هەلی بردنەوەی کەمبوو و بە مانەوەی لە ئەنجومەن پێیوابوو دەتوانێت زیاتر خزمەت بکات. لە کانوونی دووەمی ٢٠٠٧، ڕایگەیاند کە خۆی بۆ سەرۆکایەتی کاندید دەکات.
 
لەکاتی بانگەشەی هەڵبژاردنەکەیدا، بایدن تەرکیزی لەسەر جەنگی عێڕاق بوو، لەپاڵ کارەکانی لە کۆمیسیۆنەکانی ئەنجومەنی پیران و ئەزموونی لە سیاسەتی دەرەوە. بایدن ڕەتیکردەوە کە بەنیازی بوونی بە وەزیری دەرەوە هەبێت و دووپاتی کردەوە کە چاوی لەسەر سەرۆکایەتیە. لە نێوەندی ٢٠٠٧دا، بایدن لەبارەی ئۆباماوە ڕایگەیاند، "پێموایە ئەو ئامادە دەبێت، بەڵام لە ئێستادا ئەزموونی پێویستی نییە". بایدن تەنانەت ڕاگەیاندبوو کە ئۆباما بەشێک لە سیاسەتەکانی دەرەوەی ئەوی بردووە. یەکێکی دیکە لە توانجەکانی بایدن لەدژی ڕودی جولیانی بوو کەوا لەکاتی ١١ی سێپتێمبەر پارێزگاری نیویۆرک بوو و خۆی کاندید کردبوو بۆ سەرۆکایەتی، بایدن لەبارەی رودیەوە گوتی، "ئەو تەنها دەزانێت سێ ووشە دەربرێت لە ڕستەیەکدا: ناوێک، کارێک لەگەڵ ١١ی سێپتێمبەر." بەشێوەیەکی گشتیش لە دیبەیتەکانی سەرۆکایەتی، بایدن تێکەڵەیەک لە توانجی پێکەنیناوی و ووتەی بەهێزی بەکاردەهێنا لەکاتی دیبەیتەکاندا
== بانگەشەکردن وەک جێگری سەرۆکی ئۆباما (٢٠٠٨) ==▼
 
بایدن کێشەی هەبوو لەگەڵ کۆکردنەوەی پشتگیری دارایی، کێشەی هەبوو لە کۆکردنەوەی خەڵک لە مەراسیمەکانی و هاوشێوەی ئۆباما و [[ھیلاری کلینتۆن|هیلاری کلینتن]] نەیتوانی وەک پێویست هەوادار کۆبکاتەوە. بایدن هەرگیز لە ئەنجامە بەراییەکان نەگەیشتە ژمارەیەکی بەرچاو. لە یەکەمین هەڵبژاردن بۆ هەڵبژاردنی کاندیدی دیموکراتەکان لە ئایۆوا لە ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨، بایدن لە ڕیزبەندی پێنجەمدا هات، هەر هەمان ڕۆژ کشانەوەی خۆی لە ڕکابەریەکە ڕاگەیاند.
 
سەرەڕای شکستهێنانی بانگەشەکەی، بایدن توانی بەجۆرێکی دیکە لە جیهانی سیاسەت دەرکەوێت. هەڵبژاردنەکە پەیوەندی نێوان بایدن و ئۆبامای پتەوکرد. هەرچەندە بەیەکەوە لە کۆمیسیۆنی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی ئەنجومەنی پیرانی خزمەتیان کردبوو، هاوڕێیەتیەکی پتەویان نەبوو، لەسەرەتای هەڵبژاردنیشدا بایدن دەرکەوتنی تازەی ئۆبامای لە جیهانی سیاسەت بەلاوە پەسەند نەبوو، لەوکاتەی ئۆباما پێیوابوو بایدن کەسێکی خۆبەزلزانە. لەگەڵ پتەوبوونی هاوڕێیەتیان، ئۆباما ستایشی بانگەشەکانی بایدنی کرد بەتایبەت هەوڵەکانی بایدن بۆ بەدەستهێنانی دەنگی کاسبکاران، لەوکاتەی بایدن بە گوتەی خۆی تێگەیشت کە ئۆباما "کەسێکی تایبەت"ــە.
 
▲== بانگەشەکردن وەک جێگری سەرۆکی ئۆباما (٢٠٠٨) ==
{{Main|بانگەشەی هەڵبژاردنی باڕاک ئۆباما بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکان ٢٠٠٨}}
== بوون بە جێگری سەرۆک باراک ئۆباما (٢٠٠٩-٢٠١٧) ==
 
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/جۆ_بایدن»