جۆ بایدن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری |
No edit summary تاگەکان: nowiki زیاد کرا بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری |
||
ھێڵی ١:
{{ئامادەکردن}}{{Infobox officeholder
| name =
| image = Joe Biden official portrait 2013.jpg
| caption = پۆرترەیتی فەرمی لە ساڵی ٢٠١٣
ھێڵی ٥٤:
| death_place =
| party = [[حیزبی دیموکرات]]
| spouse = {{marriage|[[نیلا ھەنتەر]]|August 27, 1966|December 18, 1972|end=died}}<br/>{{marriage|[[
| children = {{hlist|بەو بایدن|ھەنتەر بایدن|ناومی بایدن|ئاشڵی بایدن}}
| parents = {{plainlist|
ھێڵی ٦٣:
| awards = خەڵاتی ئازادی سەرۆکایەتی (٢٠١٧)
| signature = Joe Biden signature.svg
| website = {{url|joebiden.com|
}}
'''جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر''' ({{ئینگ|Joe Biden}}) (لەدایکبووی ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢) ناسراو بە '''جۆو بایدن''' سیاسەتمەدارێکی [[ئەمریکی]]یە. وەک ٤٧ەمین [[جێگری سەرۆکی ئەمەریکا]] خزمەتی کردووە لە کابینەکەی [[باراک ئۆباما]] لەنێوان ساڵانی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١٧دا وەک ئەندامێکی [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|حیزبی دیموکرات]]. بایدن وەک ئەندامی ئەنجوومەنی پیران سەر بە ویلایەتی [[دێلاوێر]] خزمەتی کردووە لەنێوان ساڵانی ١٩٧٣ بۆ ٢٠٠٩. دوای ئەوەی وەک کاندیدی [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|دیموکراتەکان]] ھەڵبژێردرا وەک ڕکابەری [[دۆناڵد ترامپ]] بۆ پۆستی سەرۆکایەتیی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا]]، ڕۆژی ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ وەک براوەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و ٤٦ھەمین [[سەرۆک کۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکان|سەرۆکی ئەمریکا]] دانرا.<ref>{{Cite web|last=|first=|datNovember 07, 2020e=|title=Biden defeats Trump in an election he made about character of the nation and the President|url=https://amp.cnn.com/cnn/2020/11/07/politics/joe-biden-wins-us-presidential-election/index.html?__twitter_impression=true|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=|website=CNN}}</ref>
بایدن لە هەریەک لە [[پێنسیلڤانیا|سکرانتن،پێنسیلڤانیا]] و [[دێلاوێر|نیوکاسڵ کاونتی،دێلاوێر]] ژیاوە<ref name="witcover">{{cite book|last=Witcover|first=Jules|url=https://archive.org/details/isbn_9780061791987|title=Joe Biden: A Life of Trial and Redemption|publisher=William Morrow|year=2010|isbn=978-0-06-179198-7|location=New York City|authorlink=Jules Witcover}}</ref> و لە [[زانکۆی دێلاوێر]] خوێندوویەتی تا دواتر چووە بڕوانامەی بەکالۆرۆیۆسی لە [[زانکۆی سیراکەس]] هێناوەتەوە لەساڵی ١٩٦٨.<ref name="nyt-father">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html |title=Father's Tough Life an Inspiration for Biden |last=Broder |first=John M. |newspaper=The New York Times |date=October 23, 2008 |accessdate=October 24, 2008}}</ref><ref>{{cite news|url=https://thecaucus.blogs.nytimes.com/2008/09/16/riding-the-rails-with-amtrak-joe/|title=Riding the Rails With Amtrak Joe|last=Leibovich|first=Mark|newspaper=The New York Times|date=September 16, 2008|accessdate=September 17, 2008}}</ref> لەساڵی ١٩٧٠، وەک ئەندامی ئەنجومەنی نیوکاسڵ کاونتی هەڵبژێرا و بووە شەشەمین لاوترین ئەندامی ئەنجومەنی پیران کاتێک توانی ببێتە نوێنەری ویلایەتی دیلاوێر لەساڵی ١٩٧٢ـدا. بایدن ئەندامیش لە کۆمیتەی ئەنجومەنی پیران بۆ بڕیارەکانی دەرەوە و دواتر بووە بەڕێوبەری کۆمیتەکەش. بایدن دژی [[شەڕی کەنداو]] بووە، بەڵام پشتگیری لە زیادکردنی ژمارەی سەربازانی [[ناتۆ]] کرد لەکاتی [[شەڕی یوگسلاڤ|شەڕی یوگوسلاڤ]] لە ١٩٩٠ەکاندا. هەروەها پشتگیری لە [[جەنگی عێراق|بڕیاری داگیرکردنی عێڕاق]] کرد لەساڵی ٢٠٠٢، بەڵام دژی زیادکردنی ژمارەی سەربازانیان وەستایەوە لەساڵی ٢٠٠٧.
بایدن شەش جار بەدوای یەک لە ئەنجومەنی پیران هەڵبژێردرایەوە تا دواتر وازی لەم پۆستەی هێنا تا ببێتە جێگری سەرۆک ئۆباما؛ دواتر لەساڵی ٢٠١٢شدا دووبارە هەڵبژاردنەکەیان بردەوە. وەک جێگری سەرۆک، بایدن بەرپرس بوو لە بودجەی چاکسازی و گەڕاندنەوەی ئابووری بۆ سەر دۆخی جاران دوای داڕمانی ئابووری لە ئەمەریکا. ڕێکەوتنی بایدن لەگەڵ ئەندامانی حیزبی کۆماری لە ئەنجومەن وایکرد چەندین پڕۆژەیاسای جۆراوجۆر پەسەند بکرێت. لەساڵی ٢٠٠٧ــدا، ئۆباما [[مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی]] بەخشیە بایدن.
ھێڵی ٨٦:
== یەکەم هاوسەرگیری، کۆلێژی یاسا، سەرەتای ژیانی پیشەگەری (١٩٦٦-١٩٧٢) ==
[[پەڕگە:Joe Biden in 1965 Edition of Blue Hen Yearbook.jpg|وێنۆک|بایدن لە وێنەی دەرچووانی زانکۆی دێلەوەیردا، ساڵی ١٩٦٥.|ڕاست|
لە ٢٧ی ئابی ١٩٦٦ـدا، بایدن هاوسەرگیری لەگەڵ [[نیێیڵا هەنتەر]] کرد کەوا قوتابیەکی [[زانکۆی سیرەکس]] بوو.<ref name="ap-timeline">{{cite news|url=http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/n/a/2008/08/22/politics/p222636D16.DTL|title=A timeline of U.S. Sen. Joe Biden's life and career|agency=[[Associated Press]]|newspaper=[[San Francisco Chronicle]]|date=August 23, 2008|accessdate=September 6, 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080925021142/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fn%2Fa%2F2008%2F08%2F22%2Fpolitics%2Fp222636D16.DTL|archivedate=September 25, 2008|url-status=dead}}</ref> هاوسەرگیریەکەیان دوای مشتومڕێکی زۆر هات لەنێوان بایدن و خێزانی هاوسەرەکەی بەوپێیەی بایدن کاسۆلیکی ڕۆمانی بوول ئاهەنگی هاوسەرگیریەکەیان لە کڵێسایەکی سکانیتڵس،نیویۆرک سازکرد.<ref>Biden, ''Promises to Keep'', pp. 32, 36–37.</ref> بەیەکەوە سێ منداڵیان بوو کە بریتین لە [[بۆو بایدن]] (٣ی فێبرایەری ١٩٦٩-٣٠ی مایۆی ٢٠١٥)، [[هەنتەر بایدن]] (لەدایکبووی ١٩٧٠)، و [[نایۆمی کریستینا بایدن]] (٨ی تشرینی دووەمی١٩٧١-١٨ی کانوونی یەکەمی ١٩٧٢).
لەساڵێ ١٩٦٨ـدا ،بایدن کۆلێژی یاسای زانکۆی سیرەکسی تەواوکرد و ٧٦ەمین قوتابی بوو لەسەر ئاستی ٨٥ قوتابی پۆلەکەی<ref name="wpbclina" /><ref name="ctbadmerr" /> و لە نووسینگەی یاسایی دێلەوەیر دەستبەکاربووە وەک پارێزەر لەساڵی ١٩٦٩. لەوکاتەی دەیخوێند، بایدن بانگهێشتنامەی خزمەتی سەربازی پێگەیشتبوو، بەڵام بەهۆی [[ئاسم|تەنگە نەفەسی]]<nowiki/>ەوە خزمەتی نەکردووە.<ref name="ap-draft" /><ref name="wapo-romano87">{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/archive/lifestyle/1987/06/09/joe-biden-the-politics-of-belief/c19fd9f1-3c4a-44c2-97e2-fd30cbdb22bc/|title=Joe Biden & the Politics of Belief|last=Romano|first=Lois|newspaper=The Washington Post|date=June 9, 1987}}</ref>
[[پەڕگە:Joe_Biden_first_official_photo.jpg|link=https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%95%DA%95%DA%AF%DB%95:Joe_Biden_first_official_photo.jpg|ڕاست|وێنۆک|
لەساڵی ١٩٦٨دا، بایدن لە نووسینگەی دادوەری ویلیمینگتن دەستبەکار بوو کە لەوکاتەی لەلایەن ویلیەم پریکێتەوە بەڕێوە دەبردرا کەوا لەوێشەوە بایدن خۆی وەک کۆماریەک دەهاتە بەرچاو،<ref name="dmn-872">{{cite news|last=Leubsdorf|first=Carl P.|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_text_direct-0=0ED3CF5858543A33&p_field_direct-0=document_id|title=Biden Keeps Sights Set On White House|date=September 6, 1987|newspaper=[[The Dallas Morning News]]}} Reprinted in {{cite news|url=http://www.dallasnews.com/sharedcontent/dws/news/washington/cleubsdorf/stories/082308dnpolbiden87profile.4d6e19b.html|title=Lifelong ambition led Joe Biden to Senate, White House aspirations|date=August 23, 2008|newspaper=[[The Dallas Morning News]]|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080919060037/http://www.dallasnews.com/sharedcontent/dws/news/washington/cleubsdorf/stories/082308dnpolbiden87profile.4d6e19b.html|archivedate=September 19, 2008}}</ref> بەوپێیەی ڕقی لە پارێزگارە دیموکراتەکەی دێلەوەیر چارلس ئێڵ. تێری دەبوویەوە، بەڵام لە ناسنامە حیزبیەکەی خۆی وەک سەربەخۆ ناساندبوو بەهۆی ئەوەی ڕقی لە کاندیدی کۆماریەکانی بۆ سەرۆکایەتی [[ڕیچارد نیکسۆن|ڕیچارد نیکسن]] دەبوویەوە.[[پەڕگە:Delaware Senate Election Results by County, 1972.svg|وێنۆک|
▲[[پەڕگە:Joe_Biden_first_official_photo.jpg|link=https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%DB%95%DA%95%DA%AF%DB%95:Joe_Biden_first_official_photo.jpg|ڕاست|وێنۆک|148x148پیکسڵ|بایدن لەساڵی ١٩٧٣.]]
▲لەساڵی ١٩٦٨دا، بایدن لە نووسینگەی دادوەری ویلیمینگتن دەستبەکار بوو کە لەوکاتەی لەلایەن ویلیەم پریکێتەوە بەڕێوە دەبردرا کەوا لەوێشەوە بایدن خۆی وەک کۆماریەک دەهاتە بەرچاو،<ref name="dmn-872">{{cite news|last=Leubsdorf|first=Carl P.|url=http://nl.newsbank.com/nl-search/we/Archives?p_text_direct-0=0ED3CF5858543A33&p_field_direct-0=document_id|title=Biden Keeps Sights Set On White House|date=September 6, 1987|newspaper=[[The Dallas Morning News]]}} Reprinted in {{cite news|url=http://www.dallasnews.com/sharedcontent/dws/news/washington/cleubsdorf/stories/082308dnpolbiden87profile.4d6e19b.html|title=Lifelong ambition led Joe Biden to Senate, White House aspirations|date=August 23, 2008|newspaper=[[The Dallas Morning News]]|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080919060037/http://www.dallasnews.com/sharedcontent/dws/news/washington/cleubsdorf/stories/082308dnpolbiden87profile.4d6e19b.html|archivedate=September 19, 2008}}</ref> بەوپێیەی ڕقی لە پارێزگارە دیموکراتەکەی دێلەوەیر چارلس ئێڵ. تێری دەبوویەوە، بەڵام لە ناسنامە حیزبیەکەی خۆی وەک سەربەخۆ ناساندبوو بەهۆی ئەوەی ڕقی لە کاندیدی کۆماریەکانی بۆ سەرۆکایەتی [[ڕیچارد نیکسۆن|ڕیچارد نیکسن]] دەبوویەوە.[[پەڕگە:Delaware Senate Election Results by County, 1972.svg|وێنۆک|221x221px|ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پیرانی ساڵی ١٩٧٢ی ویلایەتی دێلەوەیر، کە تیایدا بایدن دوو لەسەر سێی ویلایەتەکەی بردەوە.|ڕاست]]لەساڵی ١٩٦٩دا، بایدن وەک پارێزەرێکی گشتی هاوشانی هەندێک ئەندامی حیزبی دیموکرات کاری کردووە کە لەوێشەوە بیرۆکەکانی زیاتر بەرەو دیموکراتەکان چوو و خۆی وەک دیموکراتێک ناساند. بایدن لە ئەنجومەنی ناوخۆی ویلایەتی دێلەوەیریش کاری کردووە. بەڵام بایدن هەر زوو بۆی دەرکەوت کە ناتوانێت لەڕێگەی کاری پارێزەریەوە بژێوی خۆی و خێزانەکەی دابین بکات، بۆیە کاری لە بواری فرۆشتن و کڕینی موڵک کردووە بۆ ماوەیەک.<ref name="watn020109">{{cite news|last=Palmer|first=Nancy Doyle|url=https://www.washingtonian.com/2009/02/01/joe-biden-everyone-calls-me-joe/|accessdate=February 4, 2009|title=Joe Biden: 'Everyone Calls Me Joe'|magazine=[[Washingtonian (magazine)|Washingtonian]]|date=February 1, 2009}}</ref><ref name="cby-43">''Current Biography Yearbook 1987'', p. 43.</ref>
=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ١٩٧٢ بۆ ئەنجومەنی پیران ===
Line ١١٥ ⟶ ١١٣:
=== چالاکیە سەرەتاییەکانی لە ئەنجومەنی پیران ===
لە ساڵانی سەرەتایدا وەک ئەندامی ئەنجومەنی پیران، بایدن تەرکیزی لەسەر کێشەکانی ژینگە دەکرد و داواکاربوو حکومەت زیاتر هەست بە بەرپرسیارەتی بکات لە بەرامبەر ژینگەدا. لەساڵی ١٩٧٤دا، گۆڤاری [[تایم (کۆوار)|تایم]] ناوی بایدنی لە لیستی ٢٠٠ کەسایەتیە دووربینەکان دانابوو. لە هەمان ساڵ و لە چاوپێکەوتنێکدا، ڤایدن خۆی وەک لیبراڵێک پێناس کرد لە بوارەکانی مافە مەدەنیەکان و خانەنشینان و تەندروستی، بەڵام وەک بیرورایەکی کۆنەخوازانەی هەیە بەرامبەر بابەتەکانی لەباربردنی منداڵ و بانگهێشتکردنی هاوڵاتیان بۆ خزمەتی سەربازی.▼
[[پەڕگە:Joe Biden and Jimmy Carter.jpg|وێنۆک|بایدن لەگەڵ سەرۆک جیمی کارتەر لە کۆشکی سپی.]]
▲لە ساڵانی سەرەتایدا وەک ئەندامی ئەنجومەنی پیران، بایدن تەرکیزی لەسەر کێشەکانی ژینگە دەکرد و داواکاربوو حکومەت زیاتر هەست بە بەرپرسیارەتی بکات لە بەرامبەر ژینگەدا. لەساڵی ١٩٧٤دا، گۆڤاری [[تایم (کۆوار)|تایم]] ناوی بایدنی لە لیستی ٢٠٠ کەسایەتیە دووربینەکان دانابوو. لە هەمان ساڵ و لە چاوپێکەوتنێکدا، ڤایدن خۆی وەک لیبراڵێک پێناس کرد لە بوارەکانی مافە مەدەنیەکان و خانەنشینان و تەندروستی، بەڵام وەک بیرورایەکی کۆنەخوازانەی هەیە بەرامبەر بابەتەکانی لەباربردنی منداڵ و بانگهێشتکردنی هاوڵاتیان بۆ خزمەتی سەربازی.
بایدن بووە ئەندامی کەمینەی کۆمیسیۆنی دادوەری ئەنجومەنی پیران لە ساڵی ١٩٨١دا. لەساڵی ١٩٨٤، بایدن بەرپرس بوو لە کۆکردنەوەی دەنگ بۆ پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای "Comprehensive Crime Control Act - پڕۆژەیاسایی کۆنترۆڵکردنی گشتگیری تاوان"، کە بە تێپەڕبوونی ساڵەکان پڕۆژەیاساکە بووە جێگای مشتومڕێکی زۆر بەهۆی سزا توندەکانی بەرامبەر تاوان و تەنانەت خودی بایدنیش لە ساڵی ٢٠١٩دا ڕایگەیاند کە پەسەندکردنی ئەو پڕۆژەیاسایە "هەڵەیەکی گەورە" بوو. لایەنگرانی ستایشێکی بێ وێنەیان دەکرد بەهۆی ئەوەی یاساکە بووە یەکێک لە مەزنترین دەستکەوتە یاساییەکانی ئەو سەردەمە. بایدن لەو ساڵەدا زیاتر و زیاتر بەناوبانگ بوو لەڕێگەی وتارە جۆراوجۆرەکانی کە بەشێکیان ڕەخنەئامێز و بەشێکیان هاندەر بوو بەرامبەر بە ئەندامانی حیزبەکەی.
[[پەڕگە:Reagan Contact Sheet C20355 (cropped).jpg|وێنۆک|بایدن لەکاتی تەوقەکردنی لەگەڵ سەرۆک [[ڕۆناڵد ڕێیگن]]، ساڵی ١٩٨٥.]]لەساڵی ١٩٩٣، بایدن دەنگی بە پڕۆژەیاسایەک دا کەوا تیایدا هاتبوو کەسانی [[ھاوڕەگەزخوازی|هاوڕەگەزخواز]] بۆ ئەرکی سەربازی شیاو نین، بەمشێوەیەش هاوڕەگەزخوازانی بێبەش کرد لە خزمەتی سەربای لە ڕیزەکانی سوپای ئەمەریکا. لەساڵی ١٩٩٦دا، دەنگی بە پڕۆژەیاسای " Defense of Marriage Act - پارێزگاری هاوسەرگیری" دا کەوا ڕێگری لەوە دەکرد حکومەتی فیدراڵێ دان بە [[ھاوسەرگیریی ھاوڕەگەز|هاوسەرگیری هاوڕەگەزخوازان]]<nowiki/>دا بنێت، هەربۆیەش هاوڕەگەزخوازانی بێبەشکرد لە پارێزگاریکردنیان لەلایەن یاساوە. لەساڵی ٢٠١٥، دوای پێداچوونەوەیەکی وورد دەرکەوت پڕۆژە یاساکە نادەستووری بووە بەپێی دۆسیەی ''Obergefell v. Hodges'' کەوا لەلایەن دادگای باڵای ویلایەتە یەکگرتووکانەوە بڕیاری لەسەر درابوو.
لە دە ساڵی سەرەتای لە ئەنجومەنی پیران، بایدن بەردەوام تیشکی دەخستە سەر کۆنترۆڵکردنی چەک. دوای ئەوەی کۆنگرێسی ئەمەریکا ڕەزامەندی لەسەر پەیماننامەی "ساڵت ٢ - گفتوگۆ ستراتیجیەکانی سنووردارکردنی چەک" دەرنەبڕی کەوا لەساڵی ١٩٧٩ لەلایەن سەرۆکی [[یەکێتیی سۆڤیەت]] [[لیۆنید برێژنێڤ]] و سەرۆک [[جیمی کارتەر]] ئیمزا کرا، بایدن لەگەڵ وەزیری دەرەوەی سۆڤیەت [[ئاندرێی گرۆمیکۆ]] کۆبوویەوە تاکو نیگەرانیەکانی ئەمەریکای پێ بگەینێت و ڕازیکردن هەندێک گۆڕانکاری لە پەیماننامەکە بکەن تاکو کۆنگرێس ڕازی بکەن. کاتێک ئیدارەی سەرۆک ڕێیگن هەوڵیاندا پێگەی پەیممانەکە لاواز بکەن، بایدن داوایکرد کە پابەندی پەیماننامەکە بکەن. بایدن سەرنجێکی زۆری میدیاکانی بۆخۆی ڕاکێشا کاتێک لە دانیشتنێکی ئەنجومەن بە توندی ڕەخنەی لە وەزیری دەرەوە [[جۆرج شولتز]] گرت بەهۆی پشتگیری کابینەکەی ڕێیگن بۆ حکومەتی ئەوکاتی [[ئەفریقای باشوور]] کە لە وڵاتەکەدا [[ئەپارتاید]] و چەوساندنەوەی ڕەشپێستان بەردەوامی هەبوو.
=== وەستانەوە دژی یاسای جیاکاری لەنێو پاسەکاندا ===
=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ١٩٨٨ی بۆ سەرۆکایەتی ===
[[پەڕگە:Joe Biden in 1987 at White House.png|وێنۆک|بایدن لە کۆشکی سپی، ساڵی ١٩٨٧.|231x231پیکسڵ]]
=== نەشتەرگەری مێشک ===
لە فێبرایەری ١٩٨٨، دوای زیادبوونی ئازارێکی زۆر لە مل، بایدن لەڕێگەی ئەمبوڵانسەوە گوازرایەوە نەخۆشخانەی واڵتەر ڕیدی سەربازی بۆ نەشتەرگەری بەهۆی خوێنئاوسانی مێشکەوە. لەوێشەوە بایدن تووشی بەرگیرانی دەمار هات، کەوا مەترسیەکی زۆری لەسەر ژیانی درووستکرد و دۆخی تەندروستی ئاڵۆزتر کرد.
دوای ئەوە دووەم خوێنئاوسانی لە مایۆی هەمان ساڵدا بە نەشتەرگەری چارەسەرکرا، بایدن بۆ ماوەی چەندین مانگ لە ئەنجومەن دابڕا.
=== سەرۆکی کۆمیسیۆنی دادوەری ئەنجومەنی پیران ===
[[پەڕگە:Biden Crime Bill.jpg|alt=|وێنۆک|بایدن لەکاتی وتاردان لەبارەی ئیمزاکردنی پڕۆژەیاسای کۆنترۆڵکردنی تاوان لەساڵی ١٩٩٤.|309x309پیکسڵ]]
=== سەرۆکی کۆمیسیۆنی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی ئەنجومەنی پیران ===
| |||