جۆ بایدن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary |
No edit summary تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری |
||
ھێڵی ١:
{{ئامادەکردن}}{{Infobox officeholder
| name = جۆ بایدن
| image = Joe Biden official portrait 2013.jpg
ھێڵی ٦٥:
| website = {{url|joebiden.com|Campaign website}}
}}
'''جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر''' ({{ئینگ|Joe Biden}}) (لەدایکبووی ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٤٢) ناسراو بە '''جۆو بایدن''' سیاسەتوانێکی [[ئەمریکی]]یە. وەک ٤٧ەمین [[جێگری سەرۆکی ئەمەریکا]] خزمەتی کردووە لە کابینەکەی [[باراک ئۆباما]]
بایدن لە هەریەک لە [[پێنسیلڤانیا|سکرانتن،پێنسیلڤانیا]] و [[دێلاوێر|نیوکاسڵ کاونتی،دێلاوێر]] ژیاوە<ref name="witcover">{{cite book|last=Witcover|first=Jules|url=https://archive.org/details/isbn_9780061791987|title=Joe Biden: A Life of Trial and Redemption|publisher=William Morrow|year=2010|isbn=978-0-06-179198-7|location=New York City|authorlink=Jules Witcover}}</ref> و لە [[زانکۆی دێلاوێر]] خوێندوویەتی تا دواتر چووە بڕوانامەی بەکالۆرۆیۆسی لە [[زانکۆی سیراکەس]] هێناوەتەوە لەساڵی ١٩٦٨.<ref name="nyt-father">{{cite news |url=https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html |title=Father's Tough Life an Inspiration for Biden |last=Broder |first=John M. |newspaper=The New York Times |date=October 23, 2008 |accessdate=October 24, 2008}}</ref><ref>{{cite news|url=https://thecaucus.blogs.nytimes.com/2008/09/16/riding-the-rails-with-amtrak-joe/|title=Riding the Rails With Amtrak Joe|last=Leibovich|first=Mark|newspaper=The New York Times|date=September 16, 2008|accessdate=September 17, 2008}}</ref> لەساڵی ١٩٧٠، وەک ئەندامی ئەنجومەنی نیوکاسڵ کاونتی هەڵبژێرا و بووە شەشەمین لاوترین ئەندامی ئەنجومەنی پیران کاتێک توانی ببێتە نوێنەری ویلایەتی دیلاوێر لەساڵی ١٩٧٢ـدا. بایدن ئەندامیش لە کۆمیتەی ئەنجومەنی پیران بۆ بڕیارەکانی دەرەوە و دواتر بووە بەڕێوبەری کۆمیتەکەش. بایدن دژی [[شەڕی کەنداو]] بووە، بەڵام پشتگیری لە زیادکردنی ژمارەی سەربازانی [[ناتۆ]] کرد لەکاتی [[شەڕی یوگسلاڤ|شەڕی یوگوسلاڤ]] لە ١٩٩٠ەکاندا. هەروەها پشتگیری لە [[جەنگی عێراق|بڕیاری داگیرکردنی عێڕاق]] کرد لەساڵی ٢٠٠٢، بەڵام دژی زیادکردنی ژمارەی سەربازانیان وەستایەوە لەساڵی ٢٠٠٧. هەروەها بەڕێوبەری کۆمیتەی دادوەری ئەنجومەن کرد لەساڵی ١٩٨٧ تاکو ١٩٩٥، و بەرپرس بووە لە سیاسەتەکانی ماددە هۆشبەرەکان، کەمکردنەوەی تاوان، ئازادیە مەدەنییەکان: بایدن سەرکردایەتی کۆمەڵێک هەوڵی کرد بۆ پەسەندکردنی پڕۆژەیاسای تایبەت بە کۆنترۆڵکردنی تاوان و توندوتیژی دژی ئافرەتان و بەشداربووە لە دامەزراندنی شەش دادوەر لە دادگای باڵای ئەمەریکادا. هەروەها لەساڵانی ١٩٨٨ و ٢٠٠٨ خۆی بۆ سەرۆکایەتی ئەمەریکا کاندید کرد، بەڵام سەرکەوتوو نەبوو.
ھێڵی ٧١:
بایدن شەش جار بەدوای یەک لە ئەنجومەنی پیران هەڵبژێردرایەوە تا دواتر وازی لەم پۆستەی هێنا تا ببێتە جێگری سەرۆک ئۆباما؛ دواتر لەساڵی ٢٠١٢شدا دووبارە هەڵبژاردنەکەیان بردەوە. وەک جێگری سەرۆک، بایدن بەرپرس بوو لە بودجەی چاکسازی و گەڕاندنەوەی ئابووری بۆ سەر دۆخی جاران دوای داڕمانی ئابووری لە ئەمەریکا. ڕێکەوتنی بایدن لەگەڵ ئەندامانی حیزبی کۆماری لە ئەنجومەن وایکرد چەندین پڕۆژەیاسای جۆراوجۆر پەسەند بکرێت. لەساڵی ٢٠٠٧ــدا، ئۆباما [[مەدالیای ئازادی سەرۆکایەتی]] بەخشیە بایدن.
لە نیسانی ٢٠١٩ـدا، بایدن ڕایگەیاند کە خۆی کاندید دەکات بۆ [[ھەڵبژاردنی ٢٠٢٠ی سەرۆکایەتی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] و توانی کورسی پێویست بەدەستبهێنێت تاکو نوێنەرایەتی حیزبی دیموکرات بکات لە حوزەیرانی ٢٠٢٠ـدا. لە ١١ی ئابدا، ڕایگەیاند کە ئەندامی ئەنجومەن [[کامڵا ھاریس|کامڵا هاریس]]<nowiki/>ی [[کالیفۆرنیا]] دەبێتە جێگری. لە ٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠دا بایدن بەشێوەیەکی فەرمی وەک سەرۆکی هەڵبژێردراو دیاریکرا دوابەدوای بردنەوەی هەڵبژاردنەکە.
== ژیانی سەرەتایی (١٩٤٢-١٩٦٥) ==
[[پەڕگە:Joe Biden at Age 10.jpg|وێنۆک|بایدن لە تەمەنی ١٠ ساڵیدا.]]
جۆسێف ڕۆبینێت بایدن جونیەر لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٠٤٢ لە نەخۆشخانەی سەینت ماری لە سکرانتن<ref name="witcover2">{{cite book|last=Witcover|first=Jules|url=https://archive.org/details/isbn_9780061791987|title=Joe Biden: A Life of Trial and Redemption|publisher=William Morrow|year=2010|isbn=978-0-06-179198-7|location=New York City|authorlink=Jules Witcover}}</ref>، پەنسلڤەینیا لەدایکبووە. دایکی ناوی کاسرین یوجینا "جین" بایدن بووە (١٩١٧ بۆ ٢٠١٠ ژیاوە) و باوکیشی ناوی جۆسێف ڕۆبینێت بایدن سینیۆر بووە (١٩١٥ بۆ ٢٠٠٢ ژیاوە).<ref name="ap010810">{{cite news|url=https://www.witn.com/home/headlines/81062772.html|title=Vice President Biden's mother, Jean, dies at 92|last=Chase|first=Randall|agency=Associated Press|publisher=[[WITN-TV]]|date=January 9, 2010}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www.baltimoresun.com/news/bs-xpm-2002-09-03-0209030023-story.html|title=Joseph Biden Sr., 86, father of the senator|newspaper=[[The Baltimore Sun]]|date=September 3, 2002|accessdate=April 15, 2020}}</ref> بایدن گەورەترین منداڵی خێزانە کاسۆلیکیەکەی بووە، خوشکێکی بەناوی ڤالێتی و دوو برای بەناوەکانی فرانسیس و جەیمس هەبووە. جینی دایکی بە ڕەچەڵەک ئێرلەندی بووە، لەوکاتەی باوکی بە ڕەچەڵەک ئێرلەندی و فەڕەنسی بووە.<ref>{{cite news|url=https://irishamerica.com/2013/03/joey-from-scranton-vice-president-bidens-irish-roots/|title=Joey From Scranton—Vice President Biden's Irish Roots|magazine=[[Irish America (magazine)|Irish America]]|date=April–May 2013|accessdate=April 15, 2020|last=Smolenyak|first=Megan|authorlink=Megan Smolenyak}}</ref>
باوکی بایدن لەسەرەتا دەوڵەمەند بووە، بەڵام هەندێک زەرەری کردووە لە کارەکانی و تووشی دۆخێکی دارایی سەخت هاتووە بەر لە دایکبوونی بایدن؛ بۆ ماوەی چەندین ساڵ، بایدن و خانەوادەکەی لە خانووی داپیرەی دایکی ژیاوە.<ref name="nyt-father2">{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2008/10/24/us/politics/24biden.html|title=Father's Tough Life an Inspiration for Biden|last=Broder|first=John M.|newspaper=The New York Times|date=October 23, 2008|accessdate=October 24, 2008}}</ref> لەوکاتەی سکرانتن تووشی قەیرانی دارایی هەیە لە پەنجاکان و باوکی بایدنیش بێ کار مابوویەوە.<ref name="ap-scranton">{{cite news|url=https://www.foxnews.com/wires/2008Aug27/0,4670,CVNBidenapossScrantonRoots,00.html|title=Biden's Scranton childhood left lasting impression|last=Rubinkam|first=Michael|agency=[[Associated Press]]|publisher=[[Fox News Channel|Fox News]]|date=August 27, 2008|accessdate=September 7, 2008}}</ref> لە ساڵی ١٩٥٣ بەدواوە، خانەوادەی بایدن لە شوقەیەک ژیاون لە کلەیمنت، دێلاوێر دواتر گواستوویانەتەوە بۆ ویلمینگتن، دێلاوێر. باوکی جۆ بایدن دواتر کارێکی لە بواری فرۆشتنی ئۆتۆمبێل دەستکەوت و توانی بەسەر دۆخە ئابووری سەختیەکانی زاڵبێت.<ref name="nyt-father" /><ref name="ap-scranton" /><ref name="aap08-bio2">''Almanac of American Politics'' 2008, p. 364.</ref>
لە ئەکادیمیای تۆپی پێی ئارچمیر لە کلەیمنت، بایدن یاریزانێکی بەرگری ناوازەی لێدەرچوبوو لەکاتی ساڵانی دواناوەندیدا؛<ref name="witcover2" /> هەروەها یاری بەیسبۆڵیشی کردووە. هەرچەندە بایدن قوتابیەکی زیرەک نەبوو، بەڵام سەرکردەیەکی سروشتی بوو و نوێنەری پۆلەکەی بووە لە قۆناغی ناوەندی و دواناوەندیدا. بایدن لە ساڵی ١٩٦١ دواناوەندی تەواو کردووە.<ref name="witcover2" />
دوای ئەوەی دەچێتە زانکۆی دێلاوێر لە نیوارک، بایدن بۆ ماوەیەکی کەم وەک یاریزانێکی تۆپی پێی ئەمەریکی یاری کردووە<ref>Biden, ''Promises to Keep'', pp. 27, 32–33.</ref><ref>https://web.archive.org/web/20121221225751/http://firstread.nbcnews.com/_news/2012/10/16/14489712-fact-check-bidens-too-tall-football-tale</ref> و بەکالۆریۆیس لە ئاداب دەهێنێتەوە لە ساڵی ١٩٦٥، لەپاڵ ئادابیش بەکالۆریۆسەکەی بۆ هەریەک مێژوو و زانستی سیاسیش بووە لەگەڵ دبلۆمێکیش بۆ زمانی ئینگلیزی.<ref name="ap-timeline" /><ref name="See How They Run">{{cite book|last=Taylor|first=Paul|url=https://books.google.com/books?id=JMxWRDTR_sMC|title=See How They Run: Electing the President in an Age of Mediaocracy|publisher=[[Alfred A. Knopf]]|year=1990|isbn=0-394-57059-6}}</ref> بایدن بە نمرەی "سی - ناوەند" دەرچوو و ٥٠٦ەمین قوتابی بووە لەنێو ٦٨٨ قوتابیەکەی پۆلی زانکۆکەی.<ref name="wpbclina">{{cite news|url=https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1987/09/22/biden-academic-claims-inaccurate/932eaeed-9071-47a1-aeac-c94a51b668e1/|work=Washington Post|last=Dickenson|first=James R.|title=Biden academic claims 'inaccurate'|date=September 22, 1987|accessdate=September 21, 2020}}</ref><ref name="ctbadmerr">{{cite news|url=https://www.chicagotribune.com/news/ct-xpm-1987-09-22-8703110780-story.html|work=Chicago Tribune|last=Margolis|first=Jon|title=Biden admits errors in school claims|date=September 22, 1987|accessdate=September 21, 2020}}</ref>
بایدن زمانی زۆر دەیگرێت، بەڵام ئەم کێشەیەی کەمتر بووە کاتێک تەمەنی گەیشتە بیستەکان.<ref>{{cite web|last=Biden|first=Joseph R., Jr.|date=July 9, 2009|title=Letter to National Stuttering Association chairman|url=http://www.westutter.org/pdfs/Joe_Biden-PublicGreeting_NationalStutteringAssoc_7.1.09.pdf|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110728173845/http://www.westutter.org/pdfs/Joe_Biden-PublicGreeting_NationalStutteringAssoc_7.1.09.pdf|archivedate=July 28, 2011|accessdate=December 9, 2010|publisher=National Stuttering Association}}</ref> بە گوتەی خۆی ئەمە بەهۆی ڕاهێنانی بەردەوامی بووە کاتێک لەبەردەم ئاوێنەدا هۆنراوەی دەگوتەوە تا ئەم کێشەی نەما،<ref name="See How They Run" /><ref>{{Cite web|last=|first=|date=September 16, 2019|title=Joe Biden's childhood struggle with a stutter: How he overcame it and how it shaped him|url=https://www.latimes.com/politics/story/2019-09-15/joe-bidens-childhood-struggle-with-a-stutter|access-date=July 24, 2020|website=Los Angeles Times}}</ref> بەڵام بەپێی میدیاکان ئەم کێشەیەی هۆکاری ئاستە خراپەکەی بوو لە دیبەیتەکانی حیزبی دیموکرات بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ٢٠٢٠.<ref>{{cite web|last=Hendrickson|first=John|date=January–February 2020|title=What Joe Biden Can't Bring Himself to Say|url=https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2020/01/joe-biden-stutter-profile/602401/|access-date=November 24, 2019|work=[[The Atlantic]]}}</ref>
== یەکەم هاوسەرگیری، کۆلێژی یاسا، سەرەتای ژیانی پیشەگەری (١٩٦٦-١٩٧٢) ==
=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ١٩٧٢ بۆ ئەنجومەنی پیران ===
=== مردنی کچەکەی و هاوسەرەکەی ===
== ئەندامی ئەنجومەنی پیران (١٩٧٣-٢٠٠٩) ==
=== دووەمین هاوسەرگیری ===
=== چالاکیە سەرەتاییەکانی لە ئەنجومەنی پیران ===
=== وەستانەوە دژی یاسای جیاکاری لەنێو پاسەکاندا ===
=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ١٩٨٨ی بۆ سەرۆکایەتی ===
=== نەشتەرگەری مێشک ===
=== سەرۆکی کۆمیسیۆنی دادوەری ئەنجومەنی پیران ===
=== سەرۆکی کۆمیسیۆنی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکانی ئەنجومەنی پیران ===
=== کارەکانی دیکەی ===
=== ناوبانگ ===
=== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ٢٠٠٨ی بۆ سەرۆکایەتی ===
== بانگەشەکردن وەک جێگری سەرۆکی ئۆباما (٢٠٠) ==
== بوون بە جێگری سەرۆک باراک ئۆباما (٢٠٠٩-٢٠١٧) ==
=== دووبارە هەڵبژاردنەوەیان ===
=== خولی دووەم (٢٠١٣-٢٠١٧) ===
=== ڕۆڵی بایدن لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٦ی سەرۆکایەتی ئەمەریکا ===
== چالاکیەکانی دوای بەسەرچوونی ماوەی سەرۆکایەتی ئۆباما (٢٠١٧-٢٠٢١) ==
=== بیروڕاکانی سەبارەت بە دۆناڵد ترامپ ===
=== گەرمبوونی زەوی ===
=== تەندروستی ===
=== پەنابەران ===
=== مافی هاوڕەگەزخوازان ===
== بانگەشەی بۆ هەڵبژاردنی ٢٠٢٠ی بۆ سەرۆکایەتی ==
=== دەنگۆکانی خۆ کاندیدکردنەوەی ===
=== بانگەشەی هەڵبژاردن ===
=== تۆمەتی هەڵسوکەوتی نابەجێ ===
== بوونی بە سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمەریکا ==
بایدن بووە ٤٦ەمین سەرۆکی ئەمەریکا دوابەدوای بردنەوەی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی لە تشرینی دووەمی ٢٠٢٠دا دوای بەزاندنی دۆناڵد ترامپ، کە تیایدا ترامپ بووە یەکەمین سەرۆکی دەستبەکاربوو کە هەڵبژاردنەکەی بدۆڕێنێت دوابەدوای جۆرج ئێچ دەبڵیوو بوش لەساڵی ١٩٩٢، کاتێک بە بیڵ کلینتن دۆڕابوو. هەروەها بایدن بووە دووەمین جێگری سەرۆکی پێشوو کە ببێتە سەرۆک. بەدەر لەمانەش بایدن دەبێتە بە تەمەنترین سەرۆک لە مێژووی ئەمەریکادا کاتێک لە ٧٨ ساڵیدا دەستبەکار دەبێت و لە ٨٢ ساڵیدا خولی یەکەم تەواو دەکات. بایدن لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠دا سوێندی یاسایی بۆ گرتنەدەستی پۆستی سەرۆکایەتی دەخوات.
== بیروڕا سیاسیەکانی ==
== خەڵات و پێزانینەکانی ==
== ئەنجامەکانی بایدن لە هەڵبژاردن ==
== سەرچاوەکان ==
| |||