ورمێ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

* بەپێی ڕۆژنامە ناوجەییەکان [[تەیمووری لەنگ]]، ورمێی بەبێ باج داوەتە '''گرگین بێگی ئەفشار'''، کە ئەإشارەکان نیشتەجێ بوون لە قەلای [[تۆپراق قەڵا]] کە چارەکە میلەک لە شاری ورمێ وە دوورە، ھەرجەندە لە '''زەفەرنامە'''دا ھاتووە کە ساڵی (١٣٠٧ز) تەیمووری لەنگ دەسەڵاتی سەپاندووە بەسەر ورمێدا، لەساڵی (١٤٢٣ز)دا ئەمیر تەیموور خێڵی (ئەوسانلو)ی ئەفشاری ھێنا بەمەبەستی سەرکوتکردنی [[کورد]]ەکان و خێلە ڕاپەڕیووەکانی ورمێ و دیاری کردنی '''گرگین بێگی ئەوسانلو''' بۆ حکومداری ورمێ، دوای مردنی کوڕەکەی '''عەلامە سوڵتان''' چووە جێی باوکی بۆماوەی سێ ساڵ. لە شورای دادگای شاری ورمێدا فەرمانیان دا بە دەسەڵات گرتنە دەستی براگەورەکەی بەناوی '''یادگار سوڵتان''' کە دەسەڵاتی شار بگرێتە دەست. [[باسیل نیکیتین]] دەڵێت حکومداری ئەوسانلوی ئەفشار لەو کاتەدا (٦) حکومداریەیان کردووە.<ref>{{Cite web |url=http://lib.eshia.ir/23022/9/3588 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=٢٧ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6P9ZVNtNE?url=http://lib.eshia.ir/23022/9/3588 |بەستەری شکاو=yes }}</ref>

* ڕاپۆرتێکی باشی '''ئەولیا چەلەبی''' ھەیە لەسەر ئەم شارە، بەڵام بەشی خۆی کەموکورتی تیادایە، ئەو قەڵا و دیوارە پتەوانەی دەوری شاری باس کردووە و وتوویەتی (وەکو ھێزێکی سپین)، وە بە وتەی ئەو پانتای شار (١٠ھەزار) ھەنگاوە و بەرزی دیوارەکەی (٧٠ زراعە) و وەپانی (٣٠ زراعە)، شەوانە چواردەوری دیوارەکان بە مەشخەڵ ڕووناک دەکرێنەوە، ھەزی ناوەندی شار پێکھاتووە لە (٤ھەزار)[[پیاو]] و (٣١٠ چەک)، خان (١٥ھەزار) چەکدار و (٢٠ھەزار) خزمەتکاری ھەبوو، لەشاردا (٦٠) کۆڵان و (٦ھەزار) خانوو و (٨)مزگەوتی ھەبووە، لەمزگەوتەکانی (ئۆزون حەسەن و ئاق قۆینلو) و کە تەواوکرابوون لەلایەن کوڕەکەی یەعقوبەوە. بێجگە لە ناوشار خەڵکەکە دەژیان لە (٣٠٠) گوندا کە (١٥٠) گوندیان دەکەوتە دەشتی ورمێوە. ئەولیا جەلەبی وەسفی شارەکە دەکات بە (جوانی لەڕادەبەدەر) و وەبەشوێنەکی پیرۆزی دەژمێرێت، وەباسی خویندنگە و قاوەخانەکانی دەکات.<ref>{{Cite web |url=http://www.ensani.ir/storage/Files/20131026151706-9560-64.pdf |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6P3ZJlDoq?url=http://www.ensani.ir/storage/Files/20131026151706-9560-64.pdf |بەستەری شکاو=no }}</ref>لەسەدەی ھەژدەدا چارەنوسی ورمێ بەسترابوو بەچارەنوسی ئەفشارەوە کە لەدەشتی ورمێدا دەژیان، سەرۆکەکانیان شەڕیان لەگەڵ دراوسێکانیان دەکرد و ھەندێ جار دەچوونە ڕۆژھەڵاتی [[دەریاچەی ورمێ]].

ئاوھەوای ورمێ مامناوەندە بە پلەی (٩،٨س) و ھاوینی نیمچە گەرمە و زستانی ساردە. وەرزی باران بارینی لە کۆتای مانگی تیشرینی یەکەم و سەرەتای تیشرینی دووەم دەستپێدەکات تاوەکو مانگی حوزەیران.<ref>{{Cite web |url=http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=7852 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6MKSmqcVe?url=http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=7852 |بەستەری شکاو=no }}</ref> نێوەندی دابارینی (٩٣) رۆژە و ڕێژەی (٣٦٠)مللی لیترە و زۆرترین نێوەندی دابارین (٢٣٨،٢) مللیمەتر بووە. رۆژە بەستەڵەکەکان ورمێ لە تشرینی دووەم (١٩ڕۆژ)، لە کانونی یەکەم (٢٧ڕۆژ)، لە کانونی دووەم (٣٠ڕۆژ)، لە شوبات (٢٨ڕۆژ)، لە ئازار (١٤ڕۆژ)، لە مارت (٦ڕۆژ) کە کۆی گشتی ڕۆژەکانی بەستەڵەک(سەھۆڵبەندان) لە ساڵێکدا لە ورمێ دەکاتە (١٢٠ڕۆژ). ڕێژەی نەوەندی خێرای با لە ورمێ دەگاتە (١٠،٥مەتر بۆ چرکە)، لەمانگەکانی (٣ بۆ ٥) خێرای با دەگاتە (١٦م\چرکە) و نزمترین خێرای با لەمانگەکانی (١ بۆ ٢) دەگاتە (٧م\چرکە).<ref>http://urmia.5rah.com/ostan/</ref>

[[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|پارێزگای ورمێ]] یەکێکە لەو پارێزگایانەی کە لەسەر ھێڵی [[بوومەلەرزە]]یە،<ref>http://nedayeurmia.ir/index.aspx?siteid=8&pageid=265&newsview=108313</ref> ھەرجەندە تاوەکو ئێستا بوومەلەرزەی بەھێز تیایدا ڕووی نەداوە.<ref>{{Cite web |url=http://www.asriran.com/fa/news/40017/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D9%87-4-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%AF |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6OfxM1EF7?url=http://www.asriran.com/fa/news/40017/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D9%87-4-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%AF |بەستەری شکاو=no }}</ref> کۆتا بوومەلەرزە ڕوویدابێت لە ورمێ لە ساڵی (١٨٨٣ز)دا بووە و بومەلەرزەی ساڵی (١٩٨٧ز) بە ھێزی (٤)پلەی ڕێختەر لە [[سلیڤانا]]ی داوە، بومەلەرزەی ساڵی (٢٠١٢ز) کە لە ناوچەکانی ئاھر و ورزقان ڕویدا کە ماوەی (١٠)خولەکیان بەین بوو، لەساڵی (٢٠١٣ز)دا زەمین لەرزە لە ناوەندی [[سلیڤانا]]ی دا بە ھێزی (٤،٦)پلەی ڕێختەر، لە ئەیلولی (٢٠١٥)ە کۆتا بومەلەرزە لە ناوچەکەیدا بە ھێزی(٤،٢)پلەی رێختەر لە [[سێرۆ]].<ref>{{Cite web |url=http://www.tabnak.ir/fa/news/264800/%D8%B2%D9%84%D8%B2%D9%84%D9%87-%DB%B6%DB%B2-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%BA%D8%B1%D8%A8-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%AF |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6Lt5v9WXx?url=http://www.tabnak.ir/fa/news/264800/%D8%B2%D9%84%D8%B2%D9%84%D9%87-%DB%B6%DB%B2-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%BA%D8%B1%D8%A8-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D9%84%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86%D8%AF |بەستەری شکاو=no }}</ref>

ئەم شارە پێکھاتەیەکی ئاڵۆزی دانیشتوانی ھەیە کە لەچەند نەتەوەیەک پێکھاتوون و ھەر نەتەوە بە زمانی دایکی خۆی دەدوێت بەڵام زمانی کارو باری میری و خوێندن بەفەرمی [[زمانی فارسی]]ە، ھەرچەندە زۆرینەی دانیشتوانی ئەم شارە بە [[زمانی کوردی]] شێوەزاری [[کوردیی باکووری|کرمانجی]] و کەمێک [[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] دەدوێن.<ref>http://kurdtoday.ir/component/content/article/84-مقاله/365-زبان-کردی،تنها-یادگار-تمدن-ماد-کاوه-امجدی</ref> [[ئازەربایجانی|ئازەری]]ەکان بە [[زمانی ئازەربایجانی]] شێوەزاری تەورێزی دەدوێن. [[ئاشوورییەکان]] کە بەزمانی سریانی یان ئاشووری دەدوێن.<ref>{{Cite web |url=http://lib.eshia.ir/23022/1/211/%D8%A2%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=٢٧ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6P9ZbJBUD?url=http://lib.eshia.ir/23022/1/211/%D8%A2%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86 |بەستەری شکاو=no }}</ref> ئەرمەنییەکان بە [[زمانی ئەرمەنی]] دەدوێن.

لە کۆندا ورمێ، سەرەڕێی بازرگانی قەوقاس و میزۆپۆتامیا و ئاسیای بچوک بووە، بووەتە شارێکی بازرگانی چاک. لەڕاستیدا ورمێ کەوتووەتە سەر ڕێگای بازرگانی ھەناردەکردنی شتومەک و ھاوردەکردنی شتومەک. ھەروەھا بازرگانی کردن بە بەرھەمی کشتوکاڵی و بەرھەمی ناوچەیی دەورووبەری.<ref>{{Cite web |url=http://www.ensani.ir/storage/Files/20131026151706-9560-64.pdf |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6P3ZJlDoq?url=http://www.ensani.ir/storage/Files/20131026151706-9560-64.pdf |بەستەری شکاو=no }}</ref>

ورمێ لە سەرژمێری دانیشتوانی ساڵی (٢٠١١ز)دا (٦٦٧٤٩٩)کەس بووە لەو ژمارەیە (٣٣٤١٣٤)نێر و (٣٣٣٣٦٣)مێ بووە لە (١٩٧٧٤٩)خێزان پێکھاتووە. دووەمین شاری [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]ە پاش شاری [[کرماشان]] لە ڕووی ئاپۆڕای دانیشتوانەوە،<ref>{{Cite web |url=http://www.parsine.com/fa/news/120717/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%B4%D9%85%D8%A7-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%AC%D8%AF%D9%88%D9%84 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6P3Yp8Fgm?url=http://www.parsine.com/fa/news/120717/%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%B4%D9%85%D8%A7-%DA%86%D9%82%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%AC%D8%AF%D9%88%D9%84 |بەستەری شکاو=no }}</ref> وە دەیەمین شاری ئێرانە. ورمێ ھەرە شاری قەرەباڵەغی [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]یە.<ref>{{Cite web |url=http://www.aftabir.com/travel/iran/westazarbayjan/geography/human3.php |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6MKTE6MFY?url=http://www.aftabir.com/travel/iran/westazarbayjan/geography/human3.php |بەستەری شکاو=no }}</ref>

* ماڵی خۆشحاڵی،<ref>http://ir-a.ir/مطالعات-مجموعھ-تفریحی-فرھنگی-ارومیھ/</ref> پاریسی ئێران،<ref>{{Cite web |url=http://www.aftabir.com/news/view/2007/sep/14/c4c1189762465_social_urban_oroomiyeh.php/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6MKSVL2BY?url=http://www.aftabir.com/news/view/2007/sep/14/c4c1189762465_social_urban_oroomiyeh.php/%D8%A7%DB%8C%D9%86%D8%AC%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 |بەستەری شکاو=no }}</ref> شاری ئاو،<ref>http://www.khabarkhani.com/اخبار+علمی+و+پزشکی/165322/ایران-شھر-دریاچھ-دریاچھ+ارومیھ</ref> شاری ئاینەکان و ئاینزاکان و کەمایەتیەکان، بەناوبانگە.<ref>http://iranshahr.org/?p=13481</ref>

سەرەتای سینەما کە ھاتە ورمێ دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی (٤٠)ەکان،<ref>{{Cite web |url=http://khabarfarsi.com/ext/836044 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6Ofxc000v?url=http://khabarfarsi.com/ext/836044 |بەستەری شکاو=no }}</ref> لەئێستادا لە ورمێ (٥) سینەما و (٣) ھۆڵ ھەیە، بەردەوامیان ھەیە بەشێوەیەکی نا چالاک، سینەمای ئازادی کە لە پێشدا ناسرابوو بە پەرسیپۆلیس سینەما دامەزراوە لە ساڵی (١٩٤٠ز)، سینەما ئێران و سینەما ئینقلاب دامەزراوە لە ساڵ (١٩٦٥ز). ئێستا تەنھا یەک سینەما کاردەکات لە ورمێ.<ref>{{Cite web |url=http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/1672085 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6OfxlMzAE?url=http://www.mehrnews.com/TextVersionDetail/1672085 |بەستەری شکاو=no }}</ref>

پێش سەردەمی پەھلەوی، خوێندن بە شێوەیەکی گشتی دەچوو بەڕێوە لە خوێندنگاکاندا، خوێندنگاکان لە گەڕەکە گەورەکاندا ھەبوو، شارەکە قەرەباڵەغ بوو، زۆرینەی لە مزگەوت و تەکییەکان و ماڵەکاندا دەیان خوێند. یەکەم شێوازی تازەی خوێندنگە دامەزرا لە ورمێ لە ساڵی (١٩٣٢ز)دا و (١٧) شاڵ لەدوای ئەو بەروارە ئەکادیمیای ھونەریش دامەزرا.<ref>{{Cite web |url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920609000540 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6MKTNKRTa?url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13920609000540 |بەستەری شکاو=no }}</ref>

یەکەم خوێندنگەی ئاینی دامەزراوە لە ساڵی (١٧٦٣ز) لە ورمێ، لە ئێستادا ئەم خوێندنگەیە ناسراوە بە خوێندنگەی ئیمام خومێنی لە ورمێ و (١٥٠) خوێندکار تیایدا دەخوێنن، وە خوێندنگەی ئاینی سەلاحەدینی ئەیوبی لە ورمێ، خوێندنگەی ئاینی زەینەبی کوبرا کە تازە دامەزراوە تایبەتە بە ژنان لە ورمێ کە زانستە ئاینییەکانی تیادا دەخوێندرێت.<ref>{{Cite web |url=http://www.islahweb.org/content/2012/6/6091/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AD%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7-%D9%88-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%8 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6Ofxy0Hkm?url=http://www.islahweb.org/content/2012/6/6091/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C-%D8%AA%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%AD%DB%8C-%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7-%D9%88-%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%258 |بەستەری شکاو=no }}</ref>

ورمێ بەھۆی زۆری ھاتوچۆ، بووەتە ھۆی بەرز بوونەوەی ڕێژەی دوانە ئۆکسیدی کاربۆن، بەھۆی پشت گوێ خستنی دروستکردن و بەرھەم ھێنانی یەکە پیشەسازیەکان شوێنەکەی بووەتە یەکێک لە شارە پیسبووەکانی وڵات. نیشانەی پیسبوون لە ورمێ بەھۆی ھاتنی خۆڵبارین لە [[عێراق]]ەوە و بووەتە دیاردەی کەش و ھەوا کە (٩٠) ڕۆژ لە ساڵێکدا دەردەکەوێت. یەکێک لەو شتانەی کە لە داھاتوودا مەترسی دروست دەکات لە سەر ژینگەی ورمێ و ناوچەکە وشک بوونی [[دەریاچەی ورمێ]]یە کە دەبێتە ھۆی دورست بوونی گەردەلولی خوێی. بەدروست کردنی کەمەربەندی سەوزی و زیادکردنی سەوزای لە ورمێدا یەکێکە لە چارەسەرەکانی ڕێگریکردن لە پیسبوونی کەش و ھەوای ورمێ.<ref>{{Cite web |url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13911206000585 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6Lt6Ox6Z2?url=http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13911206000585 |بەستەری شکاو=no }}</ref>

لە ورمێدا بۆھەر (١٠٠٠) کەس (٨٠) ئۆتۆمبێل ھەیە، کە ئەمە زیاترە لە شاری [[تاران]] کە بۆ ھەر (١٠٠٠) کەسێک (٦٢) ئۆتۆمبێل ھەیە، دووەمین شاری قەرەباڵەغە لە ھاتوچۆدا دوای [[تاران]] لە [[ئێران]]دا. ڕۆژانە زیاتر لە (٢٥٠٠٠٠) ئۆتۆمبێل لە شاردا ڕێدەکەن کە ئەم ژمارە زۆرە کوچە و کۆڵان و شەقامی شار ھەڵیناگرێت، زۆری ئاستەنگی ھاتوچۆ لە ناوەندی شار ڕوودەدات بەتایبەتی لە شەقامەکانی ئیمام و باکری و کاشانی و مەدەنی و مونتەزیری و مەتەری و تاڵقانی. زۆرترین ئاستەنگ بەھۆی ئەوەیە کە ئۆتۆمبێلی فەردی بەکاردەھێنرێت لەلایەن ھاوڵاتیانەوە، وە وەستانی دووبەرامبەری ئۆتۆمبێل ئەو ئاستەنگە دروست دەکات. وە زۆری دروست بوونی ئەو ئاستەنگە بەھۆی ئەوەیە کە فەرمانگەکان و شوێنە بازرگانی و پزیشکیەکان دەکەونە مەڵبەندی شارەوە. بۆ چارەسەری ئەم کێشەیە شارەوانی ھەستاوە بە دانانی پلانێک کە لە چەند شەقامێکدا کە ئۆتۆمبێل بە تاک و جووت بچنە ناوەوە، وە دروست کردنی ڕێگای پیادە ڕێ، دروستکردنی پشتێنەیەک بەدەوری شاردا تاوەکو ئەوەی دەچێتە دەرەوەی شار بە ناو شاردا تێپەڕنەبێت، وە چارەسەری ئەم ئاستەنگە بەھۆی دانانی میترۆ و پاسەوە دەبێت تاوەکو زۆر ئۆتۆمبێل نەبرێتە ناو شار و دابەشکردنی خوێندنگە و کۆلیژەکان بە ھەموولایەکی شاردا، و دروست کردنی پرد و بەرزە پرد و ڕێگا یەکتر بڕەکان.<ref>{{Cite web |url=http://uromnews.ir/?siteid=1 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6MKTiqdWo?url=http://uromnews.ir/?siteid=1 |بەستەری شکاو=no }}</ref>

پەراوێزنشینەکان یەکێکن لە دژوارییەکانی ورمێ، کە ئیسلاماوا و زوراوایان بەناو کردون، ھەتا ئێستا (٢٥٠٠٠) کەسیان رێکخستووە لە ورمێدا بەپێی ماستەرپلانی پێنجەمی ورمێ، تەنھا لە (٧) مانگی ساڵی (٢٠١٤ز)دا شاری ورمێ زیادی کردووە بە پانتایی (٧٥٠) ھێکتار، ناوچەکانی ئیسلاماوا و حوسێناوا و حاجی پێرلۆ و عەلیاوا و وەکیلاوا و کوی لالەسالار و قەرەباغ و گوندەکانی ئەلواج و دیگالە لە پەراوێزنشینی ورمێن، لە باکووری ڕۆژاوای شاردا پەراوێزنشینەکان نزیکەی (١٥٠٠٠٠) کەس دەبن، ئەم پەراوێزنشینانە دەبنە ھۆی دروست بوونی پشێوی و کاری تاوانکاری لە شاردا و وێرانکردنی زەوییە کشتوکاڵییەکان، کۆچکردن بەرەو شاری ورمێ لە زیاد بووندایە.<ref>{{Cite web |url=http://www.uromnews.ir/?siteid=1 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6MKTliWjM?url=http://www.uromnews.ir/?siteid=1 |بەستەری شکاو=no }}</ref>

پێکھاتەی شاری ورمێ دابەشکرابوو بۆ سێ ناوچە لە کۆندا، چەقی شارەکە سەرەکیترین بەشی شارەکەیە، کە کۆنترین پێکھاتەی شارەکەیە، کۆنترین بازاڕ دەکەوێتە ئەم شوێنەی شارەوە. ھەرچەندە ئەم شارە تەمەنی چەند ھەزار ساڵێکە بەڵام تەمەنی گەڕەکە کۆنەکانی لە سەد ساڵ تێپەڕ ناکات. لە ھەمان کاتدا شاری ورمێ ناوەندی [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]یە، شەقامەکانی باکری و خیام و عەسکەرئاباد بە ناوەندی شارەکەدا تێپەڕ دەبن، پێکھاتەی ناوەندی شارەکە بووەتە ھۆی ئەوەی کە چڕی دانیشتوان زۆر بێت. پێکھاتەی ئەندازیاری و بیناسازی ناوەندی شار لە پێکھاتە کۆنەکان پێکھاتووە. شێوەو نیشانەی شەقام و کۆڵانەکانی ئەم بەشەی شار ئەوە ئەدا دەکەن کە ناوەندی شارن، پێکھاتەی بەشی سێیەمی شار ئەوە دەردەخات کە لەدوای شۆڕشی ئیسلامی ئێران فراوان بووە و کۆچکردن زیادی کردووە بۆ شارەکە. وە زۆرێک لە زەوییە کشتوکاڵییەکان گۆڕدراون بۆ شوێنی نیشتەجێ لە باکووری ڕۆژاوا و باشوری شاری ورمێ.<ref>{{Cite web |url=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/66913923206.pdf |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6P3ZLWCsE?url=http://www.sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/66913923206.pdf |بەستەری شکاو=no }}</ref>

(٧٠) پارک و باخچە لەم شارەدا ھەیە و کە (٦٥٠) ھێکتار لە زەوی ئەم شارە پێکدەھێنن. بۆ ھەر نەفەرێک (٨)مەتری چوارگۆشەی بەردەکەوێت لە سەوزای، بڕیاروایە کە ئەم ڕێژەیە بەرزبکرێتەوە بۆ (١٢)مەتری چوارگۆشە لە چوار ساڵی ئایندەدا.<ref>{{Cite web |url=http://www.asriran.com/fa/news/301505/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%D8%B2-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%DB%8C-8-%D9%88-%D9%86%DB%8C%D9%85-%D9%85%D8%AA%D8%B1-%D9%85% |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6Lt6cuSNG?url=http://www.asriran.com/fa/news/301505/%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A8%D8%B2-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87-%D8%A7%DB%8C-8-%D9%88-%D9%86%DB%8C%D9%85-%D9%85%D8%AA%D8%B1-%D9%85%25 |بەستەری شکاو=no }}</ref>

پڕۆژەی دروست کردنی ڕێگای ئاسنی نێوان [[میاندواو]] و [[مەراغە]] و [[مەھاباد]] و [[نەغەدە]] و [[ورمێ]] بە درێژی (١٨٤کم) لە ساڵی (٢٠٠١ز)دا دەستی پێکرد. بڕیار وەھابوو کە لە ساڵی (٢٠١٣ز)دا تەواو ببێت بەڵام تەواو نەکراوە. بەم پلانە شاری ورمێ دەبەسترایەوە بە تۆڕی ڕێگای ئاسانی نیشتمانییەوە.<ref>{{Cite web |url=http://www.tabnak.ir/fa/news/342067/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%87%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87%E2%80%93%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%BA%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%87%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%AC%D9%87-%D9%86%D9 |title=وەشانی ئەرشیڤکراو |access-date= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی نیسانی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/6Ofy4xATg?url=http://www.tabnak.ir/fa/news/342067/%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%87%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87%E2%80%93%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%BA%D9%87-%D8%A7%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D9%87%D9%85-%D8%A8%D9%87-%D9%86%D8%AA%DB%8C%D8%AC%D9%87-%D9%86%D9 |بەستەری شکاو=no }}</ref>