نیویۆرک: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب نوێکردنەوەی پارامەترەکان
چاککردنەوەی ھەڵەی ڕێنووس/ڕێزمان بەسەرداچوونەوە
ھێڵی ٨:
| زمانی ناوی خۆماڵی =ئینگلیزی
| ناوەکانی دیکە =
| جۆری نیشتنگە =
<!-- transliteration(s) -------->
| translit_lang1 =
ھێڵی ٥٤:
| جێگری نەخشە =
| شرۆڤەی نەخشە =
| وێنەی نەخشە1نەخشە١ = Map of New York Highlighting New York City.svg
| قەبارەی نەخشە1نەخشە١ =
| جێگری نەخشە1نەخشە١ =
| شرۆڤەی نەخشە1نەخشە١ =شوێنی نیویۆرک سیتی بە گوێرەی [[ویلایەتی نیویۆرک سیتی]]
| وێنەی خاڵ نەخشە =
| قەبارەی خاڵ نەخشە =
ھێڵی ٦٥:
| خاڵ_x =
| خاڵ_y =
| دەرزی نەخشە =
| شوێنی ناونیشانی دەرزی نەخشە =
| جێگری دەرزی نەخشە =
ھێڵی ٧٥:
| قەبارە دەرزی نەخشە١ =
| شرۆڤەی دەرزی نەخشە١ =
| latd = |latm = |lats = |latNS =
| longd = |longm = |longs = |longEW =
| تەوەرەی جوگرافیایی =
| جۆری تەوەرە =
ھێڵی ١١٧:
| سەرناوی سەرۆک١ =
| ناوی سەرۆک١ =
<!-- display settings --------->
| جۆری سەرجەم =
| یەکەکان =
ھێڵی ١٧٦:
| ئاگاداریی دانیشتووان =
<!-- demographics (section 1) --> =
| جۆری دانیشتوواناسی 1١ =
| پەراوێزەکانی دانیشتوواناسی1دانیشتوواناسی١ =
| سەردێڕی١ دانیشتوواناسی1دانیشتوواناسی١ =
| زانیاری١ دانیشتوواناسی1دانیشتوواناسی١ =
<!-- demographics (section 2) -->
| جۆری دانیشتوواناسی 2٢ =
| پەراوێزەکانی دانیشتوواناسی2دانیشتوواناسی٢ =
| سەردێڕی١ دانیشتوواناسی2دانیشتوواناسی٢ =
| زانیاری١ دانیشتوواناسی2دانیشتوواناسی٢ =
<!-- time zone(s) -------------->
| کاتناوچە١ =
ھێڵی ١٩١:
| جیاوازی لە١_DST =
| کاتناوچە٢ =
| جیاوازی لە2لە٢ =
| کاتناوچە٢_DST =
| جیاوازی لە٢_DST =
ھێڵی ٢٢٤:
| پەراوێزەکان =}}
{{تێک نەچێ|نیویۆرک (ویلایەت)}}
'''نیویۆرک ستی''' ({{ئینگ|New York}}) گەورەترین شاری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکایە لە ڕووی دانیشتوانەوە،دانیشتووانەوە، وەو گەورەترین شاری ویلایەتی [[نیویۆرک (ویلایەت)|نیویۆرکە]]، دانیشتوانیدانیشتووانی شارەکە زۆرترە لە ھەشت میلیۆن و دوسەد و چل و چوار ھەزار کەس، [[پەیکەری]] ئازادی کە یەکێکە لە ناوبانگترین پەیکەری جیھانی لە شارەکە ھەیە و سەردانیکەران یان گەشتیارانی شارەکە ھەمیشە سەردانی پەیکەرەکە دەکەن وەو بەپێێ سەرژمێریەوەسەرژمێرییەوە ساڵانە ٥٠ میلیۆن کەس سەردانی شارەکە دەکەن، لە مێژووشدا شارەکە پایتەختی [[ویلایەتە یەکگرتووەکان|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] بووە لەنێوان ساڵانی [[١٧٨٥]] تاوەکوو [[١٧٩٠]].
 
نیویۆرک، بەپایتەختی ئابووریی ئەمریکا دادەنرێت‌و ژمارەی دانیشتووانەکەشی لەھەموو شارەکانی تری ئەمریکا زیاترەو چەندین ناوەندو تاوەری بازرگانی‌و دارایی گەورەی لێیە کە جێگای سەرنجی ھەموو دونیایەو تەنانەت بارەگای سەرەکی نەتەوە یەکگرتووەکانیش (UN)و بازاڕی دراوی جیھانیش لەوێیە، ھەروەک گەورەترین دام‌ودەزگای دەوڵەت‌و پیشەسازیی لەئەمریکا لەوێیە بەشێوەیەک کە ٧ میلیۆن کەس کاردەکەن لەو شارە کە تەنیا ١٧ ھەزار کارگەی بەرھەمھێنانی جلوبەرگی ھەیە، ھەروەک زیاتر لە ٦٠ کەناڵی ئاسمانی‌و تەلەفزیۆنی لێیە لەگەڵ چەندین ھەلی کار لەکەناری رووبارەکانی‌وڕووبارەکانی‌و کارگە جیاجیاکانی بواری پیشەسازیی خۆراک‌و چاپ‌و مۆبیلیات‌و بازاڕی دراو.. ھتد. ئەوە جگە لەو مۆزەخانەو ھۆڵانەی بۆ چالاکی ھونەریی‌و رووناکبیرییڕووناکبیریی بەکاردێن بەتایبەت کە زۆرینەیان دەکەونە سەر شەقامێکی ناسراوی شارەکە بەناوی (برۆدوای).
 
== سەوزایی زۆر و بینای بەرز ==
لە نیویۆرک، زیاتر لە ١١٠کم باخچە ھەیە، بەڵام لەھەموویان ناودارترو گەورەتر (سەنترەل پارکە)، کە دەکەوێتە سەروو تایم سکوێرو ھەموو ئەمانەش لەناوچەیەکن پێی دەوترێت (مانھاتن). لەڕووی سەردانکردنی گەشتیاران بەپلەی یەکەم دێت لەھەموو ئەمریکا کە زۆرترین گەشتیار سەردانی دەکەن، ئەم پارکە ئەوەندە گەورەیە کە تێیدا ئەسپ‌و عەرەبانە ھەیە بەکرێ دەتوانیت سەربکەویت‌و تێیدا ھاتوچۆ بکەیت، بەشێکی ئاوو نافورەیە، بەشێکی تری بۆ یاری گۆڵف‌و بێسبۆڵ‌و تێنس‌و یاری تر تەرخانکراوە، بەشێکی تری بۆ یاری‌و پشووی منداڵانە، لەگەڵ چەندین بەشی تر کە ھەموویان یەک کوتلە سەوزایی پێکدێنن. دیارە ئەمە تەنیا باخچە یان پارک نییە، بەڵکو چەندینی تریش ھەیە وەکو: بروسبکێت پارک‌و فلچنگ مادۆز‌ومادۆزو کۆرۆنا پارک‌و فورست پارک...پارک… ھتد.
ئەم نیویۆرکە خۆشە، کە خەونێکی گەورەی ھەموو ھاووڵاتییەکی ئەم سەر زەویەیە بیبینێت، چەندین کێشەشی تێدایە بەتایبەت لەڕووی دانیشتووان‌و کێشەی مادەی بێھۆشکەرو تاوانی کوشتن‌و جیاوازی رەگەزیی،ڕەگەزیی، چونکە لەئێستادا زیاتر لە ٦٥%ی٦٥٪ی دانیشتووانەکەی لەشوقەو ئوتێلەکان بەکرێ دەژین، کە ئەمەش لەھیچ ویلایەتێکی تری ئەمریکا ئەمە رووینەداوەوڕووینەداوەو بوونی نییە، ھەروەک لەڕووی کێشەی مادەی بێھۆشکەرەوە، بەشێوەیەک کە تەنیا لەنیویۆرک ٥٠%ی٥٠٪ی ئالودەبووانی مادەی بێشھۆشکەر ھەیەو ٥٠%ی٥٠٪ی تریش دابەشبوون بەسەر ھەموو ویلایەتەکانی ئەمریکا، واتە نیوەی ئالودەبووانی ئەمریکا لەنیویۆرک دەژین، ئەمەش بێگومان کێشەیەکی گەورەیە بۆ حکومەتیحکوومەتی ئەم ویلایەتە گەورەیە.
 
=== ئەمپایەر ستێت و ٤٥٠ مەترەکە ===
لەڕووی بیناو دیزاینەوە سەرنجڕاکێشترین شارە، چونکە دیزاینی کۆنترین‌و تازەترین بینای تێدایە لەھەموو دونیا، زۆربەی بیناکانی دروستکردنیان بۆ پێش ساڵی ١٩٤٠ دەگەڕێتەوە، ھەروەک بەرزترین بینا لەئەمریکا لەو شارەیە، کە پێشتر بینای ژووری بازرگانی جیھانی بوو کە لە ١١ی سێپتێمبەرئەیلوول تەقێنرایەوە، بەڵام لەئێستادا بینای (ئەمپایەر ستێت) ە کە بەرزییەکەی (٤٥٠ مەترە) بەیەکەم دێت لەنیویۆرک کە بینایەکی کۆنەو لەساڵیلە ساڵی ١٩٣١ەوە کراوەتەوە، بەھۆی بەرزییەکەیەوە پەخشی چەندین کەناڵی تەلەفزیۆنی لەسەرە، (ئەمپایەر ستێت) لەھەموو لایەکی نیویۆرکەوە دیارەو لە ١٠٢ نھۆم پێکھاتووەو تائێستا لەچەندین فیلمی سینەمایی دەرکەوتووەو بەپێی قسەی وتەبێژی تاوەرەکە تائێستا ٣١ کەس لەبەرزی بیناکەوە خۆیان ھەڵداوەتە خوارەوە (خۆیان کوشتووە)، ھەرچەندە بینای ژووری بارزگانی جیھانی لەو بەرزتربوو، بەڵام بەھۆی تەقینەوەی، ئەم پلەی یەکەمی وەرگرتەوە. ھەرچەندە دروستکردنەوەی (تاوەری ژووری بارزگانی جیھانی یەک) بەشێوازو دیزاینێکی نوێوە زۆری نەماوە کە بەدڵنیایی لەو بەرزترە، کە ناوی نراوە تاوەری ئازادی.
 
=== پەیکەری ئازادی (خاتوونی سەربەخۆیی) ===
پەیکەری ئازادی کە بە (ئینگلیزی: Statue of Liberty) بەبایەخترین شوێن دادەنرێت لەنیویۆرک، چونکە ئەم پەیکەرە رەمزیڕەمزی سەرەکییەو رۆژانەڕۆژانە ھەزاران گەشتیار سەردانی دەکەن کە دەکەوێتە نیمچە دوورگەیەکی لەنیویۆرک بە ناوی (نیمچە دوورگەی ئازادی)، کە پەیکەرەکە وێنەی خاتوونێکە مەشخەڵێکی بەدەستەوەیەوەو بەدەستەکەی تریشی کتێبێکی پێیە کە لێی نووسراوە (٤ی یولیو ١٧٧٦) کە رۆژیڕۆژی سەربەخۆیی ئەمریکایەو بەگشتیی پەیکەرەکە تەعبیرە بۆ رزگاربوونیڕزگاربوونی ژن لەدەست داگیرکەرو [[چەوساندنەوە]].
سەردانی ئەم پەیکەرە بەنرخەو بینینی نیمچە دوورگەکە ئەوەندە ئاسان نییە، بەتایبەت کە گەشتیارێکی زۆر نۆرەیان گرتووە بۆ ئەوەی بەو بەلەمانە بپەڕنەوە بۆ نیمچە دوورگەکە بۆیە دەبێت نۆرەیەکی زیاتر لە ٣ سەعاتی بگریت تا بەرت دەکەوێت، رۆژیشڕۆژیش ھەیە بە ٦ سەعات بەرت ناکەوێت، بەرلەوەی سەریش بکەویت دەبێت بلیتێک ببڕیت بە ١٨ دۆلار، بەمەش بۆت ھەیە بچیتە ناو بەلەماەکەوە ئاشنابیت بەم پەیکەرە مەزنەی دونیا کە بەرزییەکەی زیاتر لە ٤٧ مەترەو لەساڵیلە ساڵی ١٨٨٦ لەلایەن فەڕەنسییەکانەوە دروستکراوەو بەدیاری دراوە بەئەمریکا.
ئەگەرچی من لەساڵیلە ساڵی ٢٠١٠ش سەردانی ئەمریکام کردووە، بەتایبەت بۆ نیویۆرک، بەڵام ئەوەی ئەمجارە بینیم لەکاتی سەردانکردنم بۆ دوو تەلارە رووخاوەکەیڕووخاوەکەی ١١ی سێپتێمبەر،ئەیلوول، دروستکردنی مۆنۆمێنتی شەھیدانی ١١ی سێپتێمبەربوو لەشوێنی دوو تەلارە رووخاوەکە،ڕووخاوەکە، ئەگەرچی زۆر سادەبوون، بەڵام تا بڵێی جوان‌و سەرنجڕاکێشن، چونکە ئەو دوو مۆنۆمێنتە، لەشێوەی تەلارێکە کە رۆچۆتەڕۆچووەتە زەوییەوەو لەھەر چوار لاکەشییەوە ئاو دەچێتە خوارەوە بەخوڕەییەکیبەخوڕەیییەکی بەھێزو زۆرەوە کە دەنگێکی خۆشی ھەیە لەناویشیدا لەشێوەی نافورەیەکی جوانە کە لەچوارچێوەی دیوارەکانیشی ناوی شەھیدانی دوو تاوەرەکە ھەڵکەندراوەو بەڕەش نووسراون، بۆیە ھەر کە دەگەیتە ئەوێ پێکەنینت دەوەستێت‌و جۆرێک لەماتەم داتدەگرێت.
لەتەنیشت ئەم دوو بینایەشەوە دیسانەوە دوو بینای نوێ دروستدەکرێت لەجیاتی دوو تاوەرە رووخاوەکەڕووخاوەکە بۆ ئەوەی ببنە تاوەری بازرگانی جیھانی کە یەکێکیان دەبێتە بەرزترین تاوەر لەھەموو نیویۆرک تەنانەت لەتاوەری (ئەمپایەر ستێت) یش بەرزتر دەبێت‌و ھەمووی لەشووشەو بەشێوەیەکی ئەندازیاری تازە دروستکراوە، کە پێدەچێت ٩٠%ی٩٠٪ی کارەکانی تەواوبووبێت، بەڵام ھێشتا کاری تێدا دەکرێت.
 
== سەرچاوەکان ==