ئێران: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ئێران''' ({{بە فارسی|ایران}}، بە [[زمانی پاڵەوی|پاڵەوی]]: ''Ērān''، ئێران<ref>فەرھەنگی پەھلەوی، ل١٩٢</ref>) وڵاتێکە لە باکووری ڕۆژاوای [[ئاسیا]] و لە ناوچەی [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]دا. ناوە فەرمییەکەی کۆماری ئیسلامیی ئێرانە و پایتەختەکەی [[تاران]]ە ({{بە فارسی|تهران}}). پانتایی ئەم وڵاتە ١٬٨٧٣٬٩٥٩ کیلۆمەتر دووجا(١٧ھەم لە دونیادا) یە و بەپێی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١ (١٣٩٠ی کۆچی ھەتاوی) ژمارەی دانیشتووانەکەی ٧٦٬٠٩١٬٠٠٠ کەسە و ھەر ساڵ یەک میلیۆن کەس لە دانیشتووانی وڵات زیاد دەبێت.

 

 

دەستەڵاتی سیاسی لە ئێراندا لە سەر بنەمای [[یاسای بنەڕەتی]]ی پەسندکراوی ساڵی ١٩٧٩ (١٣٥٨ی ک. ھ) و پێداچوونەوەی ساڵی ١٩٨٩ (١٣٦٨ی ک. ھ) داڕێژڕاوە. بەرزترین پلەی دەستەڵاتی ڕەسمیی ئێران لە دوای سەرکەوتنی شۆڕشی ١٩٧٩، ویلایەتی فەقیھە کە ئێستا لە دەستی [[سەید عەلی خامنەیی]] دایە. [[ئیسلام]] دینی ڕەسمی، [[شیعە]] مەزھەبی ڕەسمی و [[فارسی]] زمانی ڕەسمی ئێرانە. ئێران وەکو وڵاتێکی پێکھاتوو لە چەند نەتەوە، مێژوویەکی کۆنی ھەیە و یەکێک لە مێژووییترین وڵاتانی جیھانە.