عەلائەدین (فیلمی ١٩٩٢): جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''عەلائەدین''' ({{بە ئینگلیزی|Aladdin}}) فیلمێکی ئەنیمەیشنی ئەمریکی، میوزیکاڵ و خەیاڵییە. فیلمەکە لە ستۆدیۆکانی ئەنیمەیشنی واڵت دیزنی لە ساڵی ١٩٩٢ بەرھەمھێنراوە، ھەروەھا لەلایەن کۆمپانیای [[واڵت دیزنی پیکچەرز]] بەسەر سینەماکان دابەشکراوە. فیلمەکە ٣١یەمین فیلمی ئەنیمەیشنی واڵت دیزنییە، ھەروەھا بە چوارەم ئەنیمەیشنی سەردەمی نوێببوونەوە یان ڕێنیسانسی دیزنی دادەنرێت. بنەمای فیلمەکە لەسەر کەلەپووری عەرەبی، چیرۆکی عەلائەدین و چرا جادوویەکە لەیەک ھەزار و یەک شەوە داڕێژراوە، زۆربەیزۆرینەی کەسێتیکاسەیەتی و پلانیچیڕۆکی ئەم فیلمە پێکھاتەکەیدەگەڕێتەوە لەسەرەتای ١٩٤٠ لەبۆ فیلمی ''[[دزەکەی بەغدا]]'' (١٩٤٠)،<ref>{{cite لەweb|title=Fantasy: زۆرThe لایەنەوەThief چیرۆکیof فیلمەکەیانBagdad|url=http://www.fosteronfilm.com/fantasy/thiefbagdad.htm|accessdate=May گۆڕیووە31, بۆنمونە2009|publisher=Foster On Film}}</ref><ref>{{cite book|author=Bernstein, Matthew|url=https://books.google.com/books?id=q2_E_gl9BbYC|title=Visions «چین»of گۆڕدراوەthe بۆEast|author2=Studlar, «بیانی»Gaylyn|publisher=I.B.Tauris|year=1997|isbn=978-1-86064-305-7}}</ref> هاوکات لۆکەیشنی فیلمەکە لەسەردەمێکیگۆڕاوە ناسراولە بڵاوکرایەوە،[[بەغدا]] لەبەربۆ ئەوەیشارێکی فیلمیعەرەبی (ژیانەوەیخەیاڵی دیزنی)بەناوی دەستیئەقرەبە.<ref>{{cite پێکردmagazine|last=Johnson|first=Zach|title=Disney لەگەڵMyths فیلمیDebunked [[پەریby دەریا]]Ron Clements and John Musker, Directors of The Little Mermaid, Aladdin and Hercules|url=http://www.eonline.com/uk/news/706239/disney-myths-debunked-by-ron-clements-and-john-musker-directors-of-the-little-mermaid-aladdin-and-hercules|magazine=Entertainment Weekly|date=October 15, 2015|accessdate=December 19, 2015}}</ref>

فیلمەکە [[جۆن مۆسکەر]] و ڕۆن کلێمنتس دەریانھێناوە، تەنھاهەروەها ھەردووکیانسیناریۆی نوسینیفیلمەکەشیان فیلمەکەیاننووسیوە، تەواوکرد،پێشتریش بەھەمان شێوە ھەردووکیان فیلمی (پەری دەریا ١٩٨٩) دەرھێنا. تێبینی مۆسیقاکەیان دەنووسی لەلایەن ئالەن مێنکەن، ھۆنراوەکەیان لەلایەن ھاوەد ئاشمان و تیم ڕایس نوسی، دەنگەکانی عەلائەدین لەلایەن سکۆت وێنگەر، جۆناسان فریمان، لیندا لارکین، فرانک وێلکەر، جێلبەرت جوتفراید، دۆگلاس سیل، گرتنی چراکە لەلایەن ڕۆبن ویلیامز. ھەرچەندە ئەمە یەکەمین کاری ئەکتەری بەناوبانگ ویلیامز نییە کە تراکی دەنگی بۆ فیلمەکان زیندوکردووەتەوە. فیلمی عەلائەدین لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ١٩٩٢ بڵاوکرایەوە، یەکێک بوو لە فیلمە سەرکەوتوەکانی ساڵی ١٩٩٢، توانی ٢١٧ میلیۆن دۆلار داھات پەیداکۆبکاتەوە، بکات.هەروەها زیاتر لە ٥٠٤ میلیۆن دۆلار لەھەموو جیھان. ئەمفیلمەکە فیلمەبووە شوێنسەرچاوەی کەوتووئیلهام بوو،بۆ لەلایەندرووستکردنی چەند فیلمێکی دیکە لەوانە، فیلمی (''جەعفەر دێتەوەدەگەڕێتەوە''، ١٩٩٤)، (''عەلائەدین و پاشایی دزەکاندزەکان،'' ١٩٩٦). لەنێوان ھەردوو فیلمەکە زنجیرەی تەلەفیزیۆنیان لەو ساڵانەدا زیندو کردەوە.

جەعفەر وەزیری سوڵتان، ھەوڵدەدات بۆ ئەوەیدەستی بگاتە ئەشکەوتیچرا سەرسامبوونئەفسوناوییەکە بۆو گەوھەرێک،ئەشکەوتی سەمەرە. جەعفەر توتییەکی ھەیە کە شوێنی ئەشکەوتەکە دەزانێت بەڵام تەنھا کەسێک دەتوانێت گەوھەرەکە بێنێت «گەوھەرەکە لە قورێکدایە» لەناو ئەشکەوتەکە. یاسمین (کچی سوڵتان) بە زۆرپێکردنی ھاوسەرگیری دڵگران بوو بۆیە ھەموو داواکارییەکانی ڕەت کردەوە، دواتر ھەوڵیدا و ڕایکردە بازار لەوێ چاوی بە بەعەلائەدین و مەیمونەکەی کەناوی (ئابۆو) یە دەکەوێت. عەلائەدین شوێنی ئەشکەوتەکە دەبینێتەوەدەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی بچێت گەوھەرەکە بێنێت، بەڵام پڵینگێک کە سەری ئەشکەوتەکەیە ئاگاداریان ناکاتەوە کە دەست لەچی دەدەن ئاسایە تەنھا چراکە نەبێت، جەعفەر بە ئامێرێک شوێنێ عەلائەدین دەبینێتەوە، شێوەی خۆی بۆ کەسێکی بەتەمەن دەگۆڕێت بۆ ئەوەی بچێتە ئەشکەوتەکە عەلائەدین بکوژێت و گەوھەرەکە ببات، عەلائەدین و مەیمونەکەی لە ئەشکەوتەکە مافوورێکی جادووی لەگەڵ گەوھەرەکە دەدۆزنەوە، دواتر چاوی بەچراکە دەکەوێت دەیەوێت چراکە لە قورەکە دەربھێنێت و بیبات بەڵام نازانێت ھۆکاری ڕووخانی ئەشکەوتەکە دەرھێنانی ئەو چرایەیە لەو قوڕە، پاشان کە چراکەی دەرکرد ئەشکەوتەکە دەستی کرد بە لەرزین و ڕوخان، دواتر بە مافوورەکە ویستیان دەربچن و ڕزگار بن لە ئەشکەوتەکە جەعفەر لەسەر شێوەی کەسێکی بەتەمەن دەست درێژ دەکات بۆ یارمەتیدانی عەلائەدین تەنھا بۆ بەدەستھێنانی گەوھەرەکە، دەستی عەلائەدین دەگرێت توانی گەوھەرەکە لە عەلائەدین بدزێت عەلائەدینی فرێدایە ناو ئەشکەوتەکە بەڵام نەمردننەمرد بەڵکوو گیریانگیری خواردبوو، خۆشبەختانە چراکەیان لەلابوو، پاشان دەستێکیان بە چراکە خشاند و جنۆکەیەکی گەورەی شین لە چراکە ھاتە دەرەوە، داوای سێ ئارەزوو لە عەلائەدین دەکات بۆ بۆ ئەوەی بۆی جێبەجێ بکات، بەڵام عەلائەدین دەڵێت دەمەوێت لەم ئەشکەوتە بمانبەیتە دەرەوە، دواتر لێی دەپرسێت ئەی تۆ ئارەزووی چی دەکەیت، جنۆکەکە دەڵێت ئارەزوو دەکەم ئازاد بم چونکە من بەندکراوی نێو ئەو چرایەم، عەلائەدین بەڵێنی پێدەدات بۆ ئەوەی ئارەزووەکەی بێنێتەدی. جەعفەر پیلان دادەنێت کە یاسمین و سوڵتان بکوژێت، بەڵام پیلانەکەی شکستی ھێنا، چونکە عەلائەدین ھەروەک (شازادە عەلی) ھاتھھاتە ناو کۆشکەکەوە. بەڵام یاسمین ئەوی ڕەتکردەوە، وەک کەسێکی گاڵتەچی ڕەچاوی کرد، بۆ شەوەکەی عەلائەدین و یاسمین چاویان بەیەک کەوت، عەلائەدین مافوورە جادویەکەی بە یاسمین ناساند، دواتر یاسمین بۆی دەرکەوت کە عەلائەدین ئەو کوڕەی بازارەکە بوو کە بینی.