|
[[پەڕگە:Auguste Comte.jpg|وێنۆک|چەپ|Auguste Comte ([[ئۆگستئاب کۆنت]])]]
'''کۆمەڵناسی''' شێوازێکی‌یان زانستی'''سۆسیۆلۆجی''' ({{ئینگ|Sociology}}) شێوازێکی زانستی نوێیە بۆ لێکۆڵینەوەی‌لێکۆڵینەوەی ڕەفتاری‌ڕەفتاری [[کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی]] و ڕەفتارکردن لەگەڵ بابەتە مرۆییەکانمرۆیییەکان. کۆمەڵناسی‌کۆمەڵناسی نوێترین بەشی‌بەشی [[زانستە کۆمەڵایەتییەکان]]ە و وەک [[زاراو]]ەش بۆ یەکەمجار ساڵی‌ساڵی ١٨٣٨ ـی زایینی لەلایەن [[ئۆگستئاب کۆنت]]ی‌ی فەرەنسییەوە لە کتێبی‌کتێبی (فەلسەفەی‌فەلسەفەی جێگیری‌جێگیری) دا بەکارھێنراوە کە لە وشەی Socius ـی لاتینییەوە وەرگیراوە، ئەویش بە مانای ھاوڕێ یان ھاوار دێت. بۆیە بە ڕێبەری‌ڕێبەری کۆمەڵناسی‌کۆمەڵناسی لە قەڵەمدەدرێت، ناوبراو پێی وابووە دەبێت کۆمەڵناسی‌کۆمەڵناسی لەسەر بناغەی‌بناغەی بەڵگە و شێوازی‌شێوازی زانستی‌زانستی ڕێک و پێک بونیادبوونیاد بنرێت. ھەر یەک لە ([[ھربت سپنسەر]])ی‌ی ئینگلیزی‌ئینگلیزی ساڵی‌ساڵی ١٨٧٦ز لە تیۆری‌تیۆری (التکامل الاجتماعی‌الاجتماعی) و زانای‌زانای ئەمریکاییش (لیتر وارد) ساڵی‌ساڵی ١٨٨٣ز ناوی‌ناوی کۆمەڵناسییان ھێناوە. ئێمە دەتوانین کۆمەڵناسی‌کۆمەڵناسی وەک زانستێک تایبەت بەدواداچوونی‌بەدواداچوونی زانستی و لێکۆڵینەوەی‌لێکۆڵینەوەی تاکەکان لە گروپێکی‌گروپێکی تایبەتدا بناسین، لە ڕێگەی‌ڕێگەی کۆمەڵناسییەوە دەتوانین پێگەی‌پێگەی خۆمان و ژینگەی‌ژینگەی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی بە تێڕوانینێکی‌تێڕوانینێکی نوێ‌نوێ دەستنیشانبکەین، ھەروەھا بەو کۆمەڵگە مرۆڤایەتییانە زیاتر ئاشنابین کە پەیوەندیمان پێیانەوە کەمە، یاخود ھەر نییە، ھاوکات لە ڕێی‌ڕێی کۆمەڵناسییەوە ئەو ھێزە کۆمەڵایەتییانە کاریگەری‌کاریگەری لەسەر ئاکاری‌ئاکاری خۆمان و دەورووبەرمان بەجێیدێڵن دەستنیشاندەکەین.
== گرووپە کۆمەڵایەتییەکان ==
{{سەرەکی|کۆمەڵ}}
[[پەڕگە:Sna_large.png|وێنۆک|چەپ|ھێڵکاری [[ڕایەڵەی کۆمەڵایەتی]]]]
گرووپی‌گرووپی کۆمەڵایەتی بە کۆمەڵە کەسێک دەوترێت کە لەگەڵ یەکتریدا پەیوەندییەکی‌پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆیان ھەیە و ھەڵدەستن بە ئەنجامدانی‌ئەنجامدانی کۆمەڵە ڕەفتارێکی‌ڕەفتارێکی ھاوبەش کە ھەستی‌ھەستی پێکەوەبوون و دڵنیاییان لا درووستدروست دەکات، ئەمەش لەسەر بنەمای‌بنەمای ئامانج و بەرژەوەندی‌بەرژەوەندی ھاوبەش، کە لەناو پێناسەکاندا بۆ گرووپی‌گرووپی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی پەسەندترینیانە. کۆمەڵناسەکان سێ‌سێ جۆر (گرووپ) ـیان دیاری کردووە کە بونیادی‌بوونیادی کۆمەڵایەتی پێک دەھێنن.
یەکەمیان بریتییە لە کۆبوونەوەی‌کۆبوونەوەی ئاسایی‌ئاسایی کۆمەڵە کەسێک بە ھەر جۆرێک بێت.
دووەمیان بەو کۆمەڵە کەسە دەوترێت لە ھەندێک تایبەتمەندیدا ھاوبەشن.
سێیەمیشیان بریتییە لەوانەی‌لەوانەی لە جۆرێک تایبەتمەندی‌تایبەتمەندی و شارەزایی‌شارەزایی و ڕێکخراوەییدا وەک یەکن.
دوو لایەنی سەرەکی لە کۆمەڵناسیدا بەشدارە ئەمە ئەگەر وەک کۆمەڵناسی باسی بکەین بەڵام ئەگەر بە سۆسیۆلۆژیا لێکی بدەینەوە ئەوە دەیان بابەتی تر تێکەڵاوی پێناسەکان ئەبێت بەڵام مەبەست لێرەدا کۆمەڵناسیەکۆمەڵناسییە بەوەی دوو لایەن ڕاستەوخۆ ناڕاستەو خۆ ئاسۆیی و ستونی لەم بوارو پێناسەیەدا پێگەی گرنگیان ھەیە بۆ نمونە ئەوکاتانەی لە گروپێکی دیاریکراو ئەکۆڵرێتەوە یاخود ئەکاتانەی لە دیاردەیەکی گشتی کۆمەڵگە ئەکۆڵرێتەوە یاخود ئەوکاتانەی لە دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی تاکەکەس ئەکۆڵینەوە ئەو لایەنانە ئاسۆیی وو ستونی بەھەر دوو شێوازی ڕاستەوخۆ ناڕاستەوخۆ کاریگەریەکانیکاریگەرییەکانی ئەخوێنرێنەوە ھەرچەند ئەم زانستە بەھەندی کێسەکان خۆیان یاخود وەک زانستە مادیەکانیمادییەکانی تری کیمیا وفیزیاو بەشێوەیەکی گشتی تەکنەلۆژیا گەشەی نەکردوە بەڵام بەھەمان ئاست لەم سەردەمە نوێەماندا کاریگەری لەسەر جێ ھێشتون .
== شێوازەکانی‌شێوازەکانی گرووپی‌گرووپی کۆمەڵایەتی ==
=== گرووپی‌گرووپی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی سەرەتایی === ▼بەپێی‌بەپێی بۆچوونی‌بۆچوونی ([[فەردیناند تۆنیز]]) ـی‌ـی ئەڵەمانی،ئەڵەمانی، ئەم گرووپە لەسەر بنەمای‌بنەمای ھاوبەشی‌ھاوبەشی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی دامەزراوە و لە پەیوەندیدا بەھێز و بەردەوامە، نموونەی‌نموونەی ئەم گرووپەش (خێزان) ـە کە ( پەیوەندی‌پەیوەندی پتەوی‌پتەوی سۆز و خۆشەویستی‌خۆشەویستی و ھاوکاری‌ھاوکاری) ئەندامەکانی‌ئەندامەکانی دەبەستێت بەیەکەوە. ▼
=== گرووپی‌گرووپی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی ناسەرەتایی === ▼▲=== گرووپی کۆمەڵایەتی سەرەتایی ===
ئەم شێوازەیان لە ئەنجامی‌ئەنجامی ململانێ‌ململانێ و ئامانج و بەرژەوەندی‌بەرژەوەندی تایبەت ھەروەھا پێشکەوتن و پسپۆڕیی‌پسپۆڕیی درووستدروست دەبێت، (توینز) لەو باوەڕەدا بووە لەگەڵ زیادبوونی‌زیادبوونی دانیشتواندانیشتووان و درووستبووندروستبوون و گەشەکردنی‌گەشەکردنی شارەکاندا، گرووپی‌گرووپی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی ناسەرەتایی‌ناسەرەتایی فراوان دەبێت و پەرەدەسێنێت، نموونەی‌نموونەی ئەم گروپەش (ڕێکخراوە فەرمی و دەوڵەتییەکان) و ھەروەھا دەزگا کۆمەڵایەتییەکانی‌کۆمەڵایەتییەکانی وەک: چاودێری‌چاودێری و خزمەتگوزاری‌خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی و بەپیشەسازیبوون و زۆربوونی‌زۆربوونی ڕۆژ لەدوای‌لەدوای ڕۆژی‌ڕۆژی شارەکان ئەم گرووپانە فراواندەکات و زۆربەی‌زۆربەی کاتیش بە تەواوبوونی‌تەواوبوونی ئامانجێکی‌ئامانجێکی دیاریکراو ئەم پەیوەندییە نامێنێت و کۆتا دەبێت. ▼▲بەپێی بۆچوونی ([[فەردیناند تۆنیز]])ـی ئەڵەمانی، ئەم گرووپە لەسەر بنەمای ھاوبەشی کۆمەڵایەتی دامەزراوە و لە پەیوەندیدا بەھێز و بەردەوامە، نموونەی ئەم گرووپەش (خێزان)ـە کە (پەیوەندی پتەوی سۆز و خۆشەویستی و ھاوکاری) ئەندامەکانی دەبەستێت بەیەکەوە.
== کۆمەڵگەی گوندنشین و کۆمەڵگەی شارنشین ==
▲=== گرووپی کۆمەڵایەتی ناسەرەتایی ===
=== کۆمەڵگەی‌کۆمەڵگەی [[گوندنشین]] === ▼▲ئەم شێوازەیان لە ئەنجامی ململانێ و ئامانج و بەرژەوەندی تایبەت ھەروەھا پێشکەوتن و پسپۆڕیی درووست دەبێت، (توینز) لەو باوەڕەدا بووە لەگەڵ زیادبوونی دانیشتوان و درووستبوون و گەشەکردنی شارەکاندا، گرووپی کۆمەڵایەتی ناسەرەتایی فراوان دەبێت و پەرەدەسێنێت، نموونەی ئەم گروپەش (ڕێکخراوە فەرمی و دەوڵەتییەکان) و ھەروەھا دەزگا کۆمەڵایەتییەکانی وەک: چاودێری و خزمەتگوزاری کۆمەڵایەتی و بەپیشەسازیبوون و زۆربوونی ڕۆژ لەدوای ڕۆژی شارەکان ئەم گرووپانە فراواندەکات و زۆربەی کاتیش بە تەواوبوونی ئامانجێکی دیاریکراو ئەم پەیوەندییە نامێنێت و کۆتا دەبێت.
ئەم جۆرە کۆمەڵگەیە زیاتر لەسەر بنەمای‌بنەمای کاری‌کاری ھاوبەش وەک چالاکی‌چالاکی کشتوکاڵ و پەیوەندی‌پەیوەندی خێزانی‌خێزانی نزیک و بەھێز دیاری دەکرێت و پەیوەندی‌پەیوەندی کەسایەتی‌کەسایەتی لە نێوانیاندا زۆر بەھێزە و پابەندبوون بە (بەھا کۆمەڵایەتییە کۆنەکان، خوو و نەریت، ڕەفتاری‌ڕەفتاری دیاریکراو کە لەگەڵ کۆمەڵگەکەدا بگونجێن) پەیوەندی‌پەیوەندی ئەندامەکانی‌ئەندامەکانی کۆنترۆڵ کردووە، ئەمانە ماوەیەکی‌ماوەیەکی زۆر لە ناویاندا دەمێننەوەو نەوە دوای‌دوای نەوە دەگوێزرێنەوە. ▼
=== کۆمەڵگەی گوندنشین و کۆمەڵگەی‌کۆمەڵگەی [[شارنشین]] ===
شارنشینی‌شارنشینی لە وڵاتانی‌وڵاتانی [[ پێشەسازی‌پێشەسازی]] و پێشکەوتوودا بەشێوەیەکی‌بەشێوەیەکی لەسەرخۆ و لەگەڵ گەشەسەندنی‌گەشەسەندنی پیشەیی‌پیشەیی و بازرگانیدا درووستبووە،دروستبووە، ئێستا شارنشینەکان لەو وڵاتانەدا ڕێژەی‌ڕێژەی %٧٠ی دانیشتواندانیشتووان پێک دەھێنن، بەڵام لە وڵاتە دواکەوتووەکاندا بەپێچەوانەوەیە، لەبەر ئەوەی‌ئەوەی ئاستی‌ئاستی خزمەتگوزاری‌خزمەتگوزاری لە گوندەکاندا نزمە خەڵکەکانیان بەلێشاو کۆچ دەکەنە شارەکان و دووچاری‌دووچاری کێشە و گرفتی‌گرفتی بەردەوام دەبنەوە، ھەندێک جاریش بە مەبەستی‌مەبەستی پێکھێنانی‌پێکھێنانی شارێک، دەوڵەت ژمارەیەک لە خەڵکی‌خەڵکی گوندەکان دەگوێزێتەوە و شوێنی‌شوێنی نیشتەجێبوونیان بۆ دابیندەکات، کۆمەڵناسەکان بۆ نیشتەجێبوون لە شاردا چەند مەرجێکیان داناوە لەوانە: دابینکردنی‌دابینکردنی دەرفەتی‌دەرفەتی کارکردن، دابەشکردنی‌دابەشکردنی کار و پسپۆڕی‌پسپۆڕی لە کارەکاندا، ھەروەھا بوونی‌بوونی ڕێکخراوی‌ڕێکخراوی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی و دەوڵەتیی‌دەوڵەتیی وەک: (دەزگا و دامەزراوە دەوڵەتییەکان، ڕێکخراوی‌ڕێکخراوی خزمەتگوزاری، دامەزراوی‌دامەزراوی تەکنۆلۆژی،تەکنۆلۆژی، یاسای‌یاسای ڕێکخستی‌ڕێکخستی کار و بازرگانی...بازرگانی… گەلێک یاسای‌یاسای خزمەتگوزاریی‌خزمەتگوزاریی دیکە )، پێویستە ئەم دامەزراوانە لە پێکھاتەیەکی‌پێکھاتەیەکی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی نیشتەجێبوودا ھەبن ئینجا ناوی‌ناوی شاری‌شاری لێ دەنرێت. شاریش لە ژمارەیەکی‌ژمارەیەکی زۆری‌زۆری دانیشتواندانیشتووان پێکدێت کە تاک تێیدا تا ڕادەیەکی‌ڕادەیەکی زۆر بە ناسراوی‌ناسراوی دەمێنێتەوە و دەتوانێت بە ھەر شێوەیەک خۆی‌خۆی دەیەوێت ژیان بەڕێ بکات، ھاوکات دەتوانێت لەگەڵ ئەو گرووپ و ڕێکخراو و دامەزراوانەدا پەیوەندبێت کە لەگەڵ بیر و ئامانجەکانیدا دەگونجێن، ئەمەش بۆ جێبەجێکردنی‌جێبەجێکردنی پێویستییەکانی‌پێویستییەکانی. ▼کۆمەڵناسەکان ئاماژەشیان بەوە داوە گەورەیی‌گەورەیی ژینگەی‌ژینگەی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی و زۆری‌زۆری دانیشتوانی‌دانیشتووانی شار زیاتر زەمینەی‌زەمینەی لادانی‌لادانی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی و تاوانکاری‌تاوانکاری دەساسێنن بە بەراورد لە گەڵ ناوچە کەم دانیشتوانەکاندادانیشتووانەکاندا. ▼بەپێی بۆچونەکانیبۆچوونەکانی ئیسماعیل فەرەج گروپی کۆمەڵایەتی لەو توێژینەوەیەی کردویەتی زۆر بابەت لەخۆ ئەگرێت ئەوکاتانەی تاکەکەس لەگەل کەسێکی تردا بۆ مەبەستێکی ھاوبەش کۆ ئەبنەوەو ھەوڵ ئەدەن کە ئەو بابەت وستیواسیانە بکەنە ستیکی (ھدف) و بۆ بەزانس=دنی سنوری تاکەکەس و گەیاندنی بە کەسانی تر تا ڕادەی گروپ ئەوکاتە وەک دیاردە دروست بونیبوونی گروپی کۆمەڵیەتیکۆمەڵییەتی باسی ئەکات کە ئامانج ومەبەست وھەوڵەکانیان بۆ بەرژەوەندی گرپ وگەورەکردنیەتیوگەورەکردنییەتی بۆ ئاستی کۆمەڵگە بەم لایەنەوە ئەچێتە ناو پێناسەی مادی گروپی کۆمەڵایەتیەوەکۆمەڵایەتییەوە بۆ زانیاری زیاتر ئەتوانیت بڕوانیتە نامەی ماستەر ( بەکارھێنانی دروکس شاری سلێمانی بەنمونە) . ▼
== ڕۆڵ و کەسێتی‌کەسێتی == ▼▲=== کۆمەڵگەی [[گوندنشین]] ===
[[ڕۆڵ]] بە مانای‌مانای ئەو ڕەفتار و ھەڵسوکەوتە دێت کە کەسانی‌کەسانی تر لە پێگەی‌پێگەی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی ھەر تاکێک چاوەڕێی دەکەن، بۆیە ھەر کارێک کە تاکێک لە ژینگەیەکی‌ژینگەیەکی کۆمەڵایەتی‌کۆمەڵایەتی بەپێی‌بەپێی پلە و توانای‌توانای خۆی‌خۆی ئەنجامی دەدات ڕۆڵی‌ڕۆڵی ئەو کەسە دیاری دەکات، ئەوانەی‌ئەوانەی لە گێڕانی‌گێڕانی ڕۆڵی‌ڕۆڵی خۆیاندا کارا و سوودمەندن و ڕۆڵەکانیان جێی‌جێی بایەخن، پێیان دەوترێت: ( نموونەی‌نموونەی ڕۆڵی‌ڕۆڵی کۆمەڵایەتی،کۆمەڵایەتی، یان پێشەوای‌پێشەوای ڕۆڵی‌ڕۆڵی کۆمەڵایەتی)، ئەم جۆرە کەسانە لە کاتی‌کاتی جیاوازدا ھەڵوێستی‌ھەڵوێستی باش دەنوێنن و ڕەفتاری‌ڕەفتاری پەسەند لە شوێنە جیاجیاکاندا فێری‌فێری تاک دەکەن و ئەمانەش کاریگەری‌کاریگەری گەورەیان لە سەرلەسەر خەڵک دەبێت لە ھەڵبژاردنی‌ھەڵبژاردنی ھەڵوێستەکانیاندا. ▼▲ئەم جۆرە کۆمەڵگەیە زیاتر لەسەر بنەمای کاری ھاوبەش وەک چالاکی کشتوکاڵ و پەیوەندی خێزانی نزیک و بەھێز دیاری دەکرێت و پەیوەندی کەسایەتی لە نێوانیاندا زۆر بەھێزە و پابەندبوون بە (بەھا کۆمەڵایەتییە کۆنەکان، خوو و نەریت، ڕەفتاری دیاریکراو کە لەگەڵ کۆمەڵگەکەدا بگونجێن) پەیوەندی ئەندامەکانی کۆنترۆڵ کردووە، ئەمانە ماوەیەکی زۆر لە ناویاندا دەمێننەوەو نەوە دوای نەوە دەگوێزرێنەوە.
بۆ ئەوەی‌ئەوەی ھەر کەسێک کە ڕۆَڵێکی‌ڕۆَڵێکی دیاریکراوی‌دیاریکراوی دەدرێتی‌دەدرێتی بە چاکی‌چاکی ھەڵیسوڕێنێ،ھەڵیسوڕێنێ، پێویستە خاوەنی‌خاوەنی کەسێتییەک بێت لەگەڵ ئەو ڕۆڵەدا گونجاو بێت، بەڵام لە ژیانی‌ژیانی کۆمەڵایەتیدا ئەمە وانییە و دەبینین زۆرێک لە خەڵکان ھەن لە ئاست ئەو ڕۆڵەدا نین کە بۆیان دیاری دەکرێت و کەسێتییەکەیان گونجاو نییە بۆیە ھەرگیز ناتوانن وەک پیویست ڕۆڵیان ھەبێت. مرۆڤ بە شێوەیەکی‌شێوەیەکی گشتی‌گشتی لە سەرەتای‌سەرەتای پێگەیشتنی‌پێگەیشتنی جەستەییەوەجەستەیییەوە چەند ڕۆڵێکی‌ڕۆڵێکی ھەن کە بەشێکن لە ژیانی‌ژیانی و دەتوانێت بیانگێڕێت، بەڵام ئەو ڕۆڵانەی‌ڕۆڵانەی کە لە ڕێی‌ڕێی پسپۆڕی‌پسپۆڕی و شارەزاییەوەشارەزایییەوە بەدەست دەھێنرێن ھەموو کەسێک ناتوانێت بیانگێڕێت، ھەر بۆ نموونە ڕۆڵی‌ڕۆڵی پزیشک کە گێڕانەوەی‌گێڕانەوەی تەندروستییە بۆ نەخۆشەکان. ▼
=== کۆمەڵگەی [[شارنشین]] ===
▲شارنشینی لە وڵاتانی [[پێشەسازی]] و پێشکەوتوودا بەشێوەیەکی لەسەرخۆ و لەگەڵ گەشەسەندنی پیشەیی و بازرگانیدا درووستبووە، ئێستا شارنشینەکان لەو وڵاتانەدا ڕێژەی %٧٠ی دانیشتوان پێک دەھێنن، بەڵام لە وڵاتە دواکەوتووەکاندا بەپێچەوانەوەیە، لەبەر ئەوەی ئاستی خزمەتگوزاری لە گوندەکاندا نزمە خەڵکەکانیان بەلێشاو کۆچ دەکەنە شارەکان و دووچاری کێشە و گرفتی بەردەوام دەبنەوە، ھەندێک جاریش بە مەبەستی پێکھێنانی شارێک، دەوڵەت ژمارەیەک لە خەڵکی گوندەکان دەگوێزێتەوە و شوێنی نیشتەجێبوونیان بۆ دابیندەکات، کۆمەڵناسەکان بۆ نیشتەجێبوون لە شاردا چەند مەرجێکیان داناوە لەوانە: دابینکردنی دەرفەتی کارکردن، دابەشکردنی کار و پسپۆڕی لە کارەکاندا، ھەروەھا بوونی ڕێکخراوی کۆمەڵایەتی و دەوڵەتیی وەک: (دەزگا و دامەزراوە دەوڵەتییەکان، ڕێکخراوی خزمەتگوزاری، دامەزراوی تەکنۆلۆژی، یاسای ڕێکخستی کار و بازرگانی... گەلێک یاسای خزمەتگوزاریی دیکە )، پێویستە ئەم دامەزراوانە لە پێکھاتەیەکی کۆمەڵایەتی نیشتەجێبوودا ھەبن ئینجا ناوی شاری لێ دەنرێت. شاریش لە ژمارەیەکی زۆری دانیشتوان پێکدێت کە تاک تێیدا تا ڕادەیەکی زۆر بە ناسراوی دەمێنێتەوە و دەتوانێت بە ھەر شێوەیەک خۆی دەیەوێت ژیان بەڕێ بکات، ھاوکات دەتوانێت لەگەڵ ئەو گرووپ و ڕێکخراو و دامەزراوانەدا پەیوەندبێت کە لەگەڵ بیر و ئامانجەکانیدا دەگونجێن، ئەمەش بۆ جێبەجێکردنی پێویستییەکانی.
▲کۆمەڵناسەکان ئاماژەشیان بەوە داوە گەورەیی ژینگەی کۆمەڵایەتی و زۆری دانیشتوانی شار زیاتر زەمینەی لادانی کۆمەڵایەتی و تاوانکاری دەساسێنن بە بەراورد لە گەڵ ناوچە کەم دانیشتوانەکاندا.
▲بەپێی بۆچونەکانی ئیسماعیل فەرەج گروپی کۆمەڵایەتی لەو توێژینەوەیەی کردویەتی زۆر بابەت لەخۆ ئەگرێت ئەوکاتانەی تاکەکەس لەگەل کەسێکی تردا بۆ مەبەستێکی ھاوبەش کۆ ئەبنەوەو ھەوڵ ئەدەن کە ئەو بابەت وستیواسیانە بکەنە ستیکی (ھدف) و بۆ بەزانس=دنی سنوری تاکەکەس و گەیاندنی بە کەسانی تر تا ڕادەی گروپ ئەوکاتە وەک دیاردە دروست بونی گروپی کۆمەڵیەتی باسی ئەکات کە ئامانج ومەبەست وھەوڵەکانیان بۆ بەرژەوەندی گرپ وگەورەکردنیەتی بۆ ئاستی کۆمەڵگە بەم لایەنەوە ئەچێتە ناو پێناسەی مادی گروپی کۆمەڵایەتیەوە بۆ زانیاری زیاتر ئەتوانیت بڕوانیتە نامەی ماستەر ( بەکارھێنانی دروکس شاری سلێمانی بەنمونە) .
▲[[ڕۆڵ]] بە مانای ئەو ڕەفتار و ھەڵسوکەوتە دێت کە کەسانی تر لە پێگەی کۆمەڵایەتی ھەر تاکێک چاوەڕێی دەکەن، بۆیە ھەر کارێک کە تاکێک لە ژینگەیەکی کۆمەڵایەتی بەپێی پلە و توانای خۆی ئەنجامی دەدات ڕۆڵی ئەو کەسە دیاری دەکات، ئەوانەی لە گێڕانی ڕۆڵی خۆیاندا کارا و سوودمەندن و ڕۆڵەکانیان جێی بایەخن، پێیان دەوترێت: (نموونەی ڕۆڵی کۆمەڵایەتی، یان پێشەوای ڕۆڵی کۆمەڵایەتی)، ئەم جۆرە کەسانە لە کاتی جیاوازدا ھەڵوێستی باش دەنوێنن و ڕەفتاری پەسەند لە شوێنە جیاجیاکاندا فێری تاک دەکەن و ئەمانەش کاریگەری گەورەیان لە سەر خەڵک دەبێت لە ھەڵبژاردنی ھەڵوێستەکانیاندا.
▲بۆ ئەوەی ھەر کەسێک کە ڕۆَڵێکی دیاریکراوی دەدرێتی بە چاکی ھەڵیسوڕێنێ، پێویستە خاوەنی کەسێتییەک بێت لەگەڵ ئەو ڕۆڵەدا گونجاو بێت، بەڵام لە ژیانی کۆمەڵایەتیدا ئەمە وانییە و دەبینین زۆرێک لە خەڵکان ھەن لە ئاست ئەو ڕۆڵەدا نین کە بۆیان دیاری دەکرێت و کەسێتییەکەیان گونجاو نییە بۆیە ھەرگیز ناتوانن وەک پیویست ڕۆڵیان ھەبێت. مرۆڤ بە شێوەیەکی گشتی لە سەرەتای پێگەیشتنی جەستەییەوە چەند ڕۆڵێکی ھەن کە بەشێکن لە ژیانی و دەتوانێت بیانگێڕێت، بەڵام ئەو ڕۆڵانەی کە لە ڕێی پسپۆڕی و شارەزاییەوە بەدەست دەھێنرێن ھەموو کەسێک ناتوانێت بیانگێڕێت، ھەر بۆ نموونە ڕۆڵی پزیشک کە گێڕانەوەی تەندروستییە بۆ نەخۆشەکان.
== بێزاری ڕۆڵی کۆمەڵایەتی == ▼
زۆر جار ڕێک دەکەوێت ڕۆڵی کۆمەڵایەتی تاک دەبێتە ھۆی بێزاری و بێتاقەتی بۆی، بەتایبەت لەو کاتانەدا ڕۆڵێک بۆ کەسێک دیاری بکرێت گرنگ نەبێت و بۆ ئەو مەبستەش ناچار کرابێت، لەم دۆخەدا لەبری ئەوەی ڕۆڵەکەی باش بگێڕێت کەچی سستی و تەوەزەلی تێدا دەکات و نائارامی دەروونیشی بە دواوە دەبێت، کەم کەس ھەن لەم بوارەدا دەتوانن نرخ بۆ ئەو ڕۆڵەیان دابنێن و مانایەکی بدەنێ و ئاڕاستەی خۆیان بگۆڕن. ▼بۆ نموونە ژنێک کە خوێندکاری زانکۆیە و دوو منداڵی ھەیە، ھاوکات کارێکی نیو ڕۆژیشی بۆ ھاوبەشیکردن لە دابینکردنی بژێویدا لەئەستۆ گرتووە، دیارە ژنێکی لەم چەشنە دەبێت ڕۆڵی جیاجیا بگێڕێت، ئەگەر کارە نیو ڕۆژیەکەی لە فرۆشگەیەکدا خەڵات دەستەکردن بێت زۆر بایەخی ناداتێ و بۆی دڵسۆز نابێت، جا لە بەر ئەوەی لە کاتی تاقیکردنەوە، یان منداڵبووندا تووشی فشاری دەروونیی نەبێت پێویستە ئاراستەی کارکردنی بگۆڕێت. لە کۆمەڵگەیەکی پیشەسازیدا لەوانەیە کەسێک لە یەک کاتدا کۆمەڵێک ڕۆڵی جۆرا و جۆر بگێڕێت، دیارە لە کاتی ڕاپەراندنی ئەو ڕۆڵانەیدا لەگەڵ چاوپۆشی و پابەندبوون ڕووبەڕوودەبێتەوە و تووشی کێشەش دەبێت، بۆیە ناتوانێت بە جوانی ئەو ڕۆڵانەی بگێڕێت، ئەم حاڵەتەش کە بە ھۆی فرەڕۆڵی تاکەکانەوە دێتە دی بە بێتوانایی ناودەبرێت. ▼
▲== بێزاری‌بێزاری ڕۆڵی‌ڕۆڵی کۆمەڵایەتی ==
▲زۆر جار ڕێک دەکەوێت ڕۆڵی‌ڕۆڵی کۆمەڵایەتی تاک دەبێتە ھۆی‌ھۆی بێزاری‌بێزاری و بێتاقەتی‌بێتاقەتی بۆی،بۆی، بەتایبەت لەو کاتانەدا ڕۆڵێک بۆ کەسێک دیاری بکرێت گرنگ نەبێت و بۆ ئەو مەبستەش ناچار کرابێت، لەم دۆخەدا لەبری‌لەبری ئەوەی‌ئەوەی ڕۆڵەکەی‌ڕۆڵەکەی باش بگێڕێت کەچی‌کەچی سستی‌سستی و تەوەزەلی‌تەوەزەلی تێدا دەکات و نائارامی‌نائارامی دەروونیشی‌دەروونیشی بە دواوە دەبێت، کەم کەس ھەن لەم بوارەدا دەتوانن نرخ بۆ ئەو ڕۆڵەیان دابنێن و مانایەکی‌مانایەکی بدەنێ‌بدەنێ و ئاڕاستەی‌ئاڕاستەی خۆیان بگۆڕن.
▲بۆ نموونە ژنێک کە خوێندکاری‌خوێندکاری زانکۆیە و دوو منداڵی‌منداڵی ھەیە، ھاوکات کارێکی‌کارێکی نیو ڕۆژیشی‌ڕۆژیشی بۆ ھاوبەشیکردن لە دابینکردنی‌دابینکردنی بژێویدا لەئەستۆ گرتووە، دیارە ژنێکی‌ژنێکی لەم چەشنە دەبێت ڕۆڵی‌ڕۆڵی جیاجیا بگێڕێت، ئەگەر کارە نیو ڕۆژیەکەی‌ڕۆژییەکەی لە فرۆشگەیەکدا خەڵات دەستەکردن بێت زۆر بایەخی‌بایەخی ناداتێ‌ناداتێ و بۆی‌بۆی دڵسۆز نابێت، جا لە بەر ئەوەی‌ئەوەی لە کاتی‌کاتی تاقیکردنەوە، یان منداڵبووندا تووشی‌تووشی فشاری‌فشاری دەروونیی‌دەروونیی نەبێت پێویستە ئاراستەی‌ئاراستەی کارکردنی‌کارکردنی بگۆڕێت. لە کۆمەڵگەیەکی‌کۆمەڵگەیەکی پیشەسازیدا لەوانەیە کەسێک لە یەک کاتدا کۆمەڵێک ڕۆڵی‌ڕۆڵی جۆرا و جۆر بگێڕێت، دیارە لە کاتی‌کاتی ڕاپەراندنی‌ڕاپەراندنی ئەو ڕۆڵانەیدا لەگەڵ چاوپۆشی‌چاوپۆشی و پابەندبوون ڕووبەڕوودەبێتەوە و تووشی‌تووشی کێشەش دەبێت، بۆیە ناتوانێت بە جوانی‌جوانی ئەو ڕۆڵانەی‌ڕۆڵانەی بگێڕێت، ئەم حاڵەتەش کە بە ھۆی‌بەھۆی فرەڕۆڵی‌فرەڕۆڵی تاکەکانەوە دێتە دی‌دی بە بێتوانایی‌بێتوانایی ناودەبرێت.
== کۆمەڵگەو کولتوور ==
[[کولتوور]] بریتییە لەو کۆمەڵە تایبەتمەندی‌تایبەتمەندی و ڕەفتارەی‌ڕەفتارەی کە لە نێوان ئەندامانی‌ئەندامانی کۆمەڵگەیەکی‌کۆمەڵگەیەکی تایبەتدا ھەن بە شێوەیەکی‌شێوەیەکی گشتی‌گشتی وەک ([[زمان]]، [[ئایین]]، [[بەھا پیرۆزەکان]]، [[بیروباوەڕ]]، [[ئەدەب]]، [[ھونەر]]، [[یاسا]]، [[تەکنەلۆژیا]] و گەلێک تایبەتمەندی‌تایبەتمەندی دیکەش دەگرێتەوە. ھەموو کۆمەڵگەیەکی‌کۆمەڵگەیەکی مرۆڤایەتی‌مرۆڤایەتی بەو کۆمەڵە گرووپە دەوترێت کە ماوەیەکی‌ماوەیەکی دوور و درێژ لە ناوچەیەکدا وەک یەکەیەکی‌یەکەیەکی کۆمەڵایەتی و جیاواز لە گرووپ و کۆمەڵی‌کۆمەڵی تر ژیان دەبەنەسەر، کۆمەڵگە و کولتوور بێ‌بێ یەک نابن و ھیچ کۆمەڵگەیەک بە بێ‌بێ کولتوور ناتوانێت شارستانییەتی‌شارستانییەتی تایبەت بە خۆی‌خۆی ھەبێت. ▼
کولتوور لە ھەر کۆمەڵگەیەکدا بەو شێوازە ڕێک دەخرێت کە تاک و گرووپەکان بتوانن لە چوارچێوەیدا پێکەوە بە شێوەیەکی‌شێوەیەکی کاریگەر ھەڵسوکەوت بکەن و ھەر ڕەگەزێکی‌ڕەگەزێکی کولتووریش بریتییە لە کۆمەڵە شتێک وەک: ھەستان بە کارێک، یان ئەو چالاکییانەی‌چالاکییانەی کە لەو ڕەگەزەدا دیاریکراون، لە ھەموو کۆمەڵگەیەکیشدا بنەمای‌بنەمای خێزانی،خێزانی، یەکەی‌یەکەی ئابووری‌ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسی‌سیاسی و دینی‌دینی ھەن بۆ پڕکردنەوەی‌پڕکردنەوەی پێویستییەکانی‌پێویستییەکانی ژیان، لە کۆمەڵگە پێشکەوتووەکاندا سەرەڕای‌سەرەڕای ئەمانە یەکەی‌یەکەی سەربازی‌سەربازی گەشتوگوزاریش ھەن. ▼▲[[کولتوور]] بریتییە لەو کۆمەڵە تایبەتمەندی و ڕەفتارەی کە لە نێوان ئەندامانی کۆمەڵگەیەکی تایبەتدا ھەن بە شێوەیەکی گشتی وەک ([[زمان]]، [[ئایین]]، [[بەھا پیرۆزەکان]]، [[بیروباوەڕ]]، [[ئەدەب]]، [[ھونەر]]، [[یاسا]]، [[تەکنەلۆژیا]] و گەلێک تایبەتمەندی دیکەش دەگرێتەوە. ھەموو کۆمەڵگەیەکی مرۆڤایەتی بەو کۆمەڵە گرووپە دەوترێت کە ماوەیەکی دوور و درێژ لە ناوچەیەکدا وەک یەکەیەکی کۆمەڵایەتی و جیاواز لە گرووپ و کۆمەڵی تر ژیان دەبەنەسەر، کۆمەڵگە و کولتوور بێ یەک نابن و ھیچ کۆمەڵگەیەک بە بێ کولتوور ناتوانێت شارستانییەتی تایبەت بە خۆی ھەبێت.
ھەرچەندە خەڵک بەشێوەیەکی‌بەشێوەیەکی گشتی‌گشتی لە پابەندبوون بەو بنەما سەرەکییانەوە کە لە کولتوورەکەیاندا ھەن بەردەدوامن و زۆرجاریش بەرەنگاری‌بەرەنگاری چەمک و گۆڕانکارییە نوێکان دەبنەوە، بەڵام بەدرێژایی‌بەدرێژایی مێژوو ھیچ کولتوورێک نییە کە لە سەردەمانێکی‌سەردەمانێکی درێژدا گۆڕانی‌گۆڕانی بەسەردا نەھاتبێت و بگرە زۆریکیش ھەن لەناوچوون بەڵام پلە و ئاستی‌ئاستی لە ناوچوونەکەشیان جیاوازە، ئەو کاتانەی‌کاتانەی کە ڕەگەزێک، یان کۆمەڵە ڕەگەزێکی‌ڕەگەزێکی نوێی‌نوێی شارستانی‌شارستانی دەردەکەون، دەبینین ڕەگەزە کۆنەکان بەرە و پووکانەوە و فەوتان دەڕۆن، کاتێکیش شارستانییە نوێکە دەتوانێت ڕیشە داکوتێت و گەشە بکات کە توانای‌توانای چاکسازی‌چاکسازی ھەبیت و لەوەی‌لەوەی پێشتر بەھێزتر و گونجاوتر بێت، ھەر تاکێکیش کاتێک دەچێتە ناو کۆمەڵگەیەکەوە کولتوورێکی‌کولتوورێکی جیاوازی‌جیاوازی لەوەی‌لەوەی خۆی‌خۆی ھەبێت و ھەوڵبدات لەگەڵ دۆخە نوێکەیدا بگونجێت، ئەوە تووشی‌تووشی زیان لێکەوتنی‌لێکەوتنی کولتووری‌کولتووری دەبێت و دواجار بەھاکانی‌بەھاکانی کۆمەڵگە نوێکە ئاوێتەی‌ئاوێتەی کەسێتی‌کەسێتی خۆی‌خۆی دەکات. ▼▲کولتوور لە ھەر کۆمەڵگەیەکدا بەو شێوازە ڕێک دەخرێت کە تاک و گرووپەکان بتوانن لە چوارچێوەیدا پێکەوە بە شێوەیەکی کاریگەر ھەڵسوکەوت بکەن و ھەر ڕەگەزێکی کولتووریش بریتییە لە کۆمەڵە شتێک وەک: ھەستان بە کارێک، یان ئەو چالاکییانەی کە لەو ڕەگەزەدا دیاریکراون، لە ھەموو کۆمەڵگەیەکیشدا بنەمای خێزانی، یەکەی ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسی و دینی ھەن بۆ پڕکردنەوەی پێویستییەکانی ژیان، لە کۆمەڵگە پێشکەوتووەکاندا سەرەڕای ئەمانە یەکەی سەربازی گەشتوگوزاریش ھەن.
▲ھەرچەندە خەڵک بەشێوەیەکی گشتی لە پابەندبوون بەو بنەما سەرەکییانەوە کە لە کولتوورەکەیاندا ھەن بەردەدوامن و زۆرجاریش بەرەنگاری چەمک و گۆڕانکارییە نوێکان دەبنەوە، بەڵام بەدرێژایی مێژوو ھیچ کولتوورێک نییە کە لە سەردەمانێکی درێژدا گۆڕانی بەسەردا نەھاتبێت و بگرە زۆریکیش ھەن لەناوچوون بەڵام پلە و ئاستی لە ناوچوونەکەشیان جیاوازە، ئەو کاتانەی کە ڕەگەزێک، یان کۆمەڵە ڕەگەزێکی نوێی شارستانی دەردەکەون، دەبینین ڕەگەزە کۆنەکان بەرە و پووکانەوە و فەوتان دەڕۆن، کاتێکیش شارستانییە نوێکە دەتوانێت ڕیشە داکوتێت و گەشە بکات کە توانای چاکسازی ھەبیت و لەوەی پێشتر بەھێزتر و گونجاوتر بێت، ھەر تاکێکیش کاتێک دەچێتە ناو کۆمەڵگەیەکەوە کولتوورێکی جیاوازی لەوەی خۆی ھەبێت و ھەوڵبدات لەگەڵ دۆخە نوێکەیدا بگونجێت، ئەوە تووشی زیان لێکەوتنی کولتووری دەبێت و دواجار بەھاکانی کۆمەڵگە نوێکە ئاوێتەی کەسێتی خۆی دەکات.
== کۆمەڵناسان ==
<div align="center">
<gallery perrow="6" widths="92" heights="85٨٥">
image:Auguste Comte2.jpg|<br{{ھن}}{{چینی /><center>ناوەند}}<small>[[Auguste Comte]]
image:Emile Durkheim.jpg|<br{{ھن}}{{چینی /><center>ناوەند}}<small>[[ئێمیل دورکایم]]
image:Vilfredo Pareto 1870s2.jpg|<br{{ھن}}{{چینی /><center>ناوەند}}<small>[[Vilfredo Pareto]]
image:Ferdinand Toennies Bueste Husum-Ausschnitt.jpg|<br{{ھن}}{{چینی /><center>ناوەند}}<small>[[Ferdinand Tönnies]]
image:Simmel 01.JPG|<br{{ھن}}{{چینی /><center>ناوەند}}<small>[[Georg Simmel]]
image:Max Weber 1894.jpg|<br{{ھن}}{{چینی /><center>ناوەند}}<small>[[ماکس ڤێبەر]]
</gallery></div>
== سەرچاوەکان ==
* [http://www.radionawa.com/NewsDetailN.aspx?id=44135&LinkID=144 کۆمەڵناسی چییە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.radionawa.com/NewsDetailN.aspx?id=44135&LinkID=144 |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ }}، باسێک لە [[ڕادیۆ نەوا]]. ▼
▲* [http://www.radionawa.com/NewsDetailN.aspx?id=44135&LinkID=144 کۆمەڵناسی چییە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.radionawa.com/NewsDetailN.aspx?id=44135&LinkID=144 |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ }}، باسێک لە [[ڕادیۆ نەوا]].
== ھاوبابەت ==
* [[فەرھەنگ]]
* [[وردەفەرھەنگ]]
* [[فەرھەنگی زاڵ]]
[[پۆل:زانستە کۆمەڵایەتییەکان]]
| 