کشومات: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''کشومات''' یان '''کش پاشا''' بریتییە لە حاڵەتێک لە [[شەتڕەنج|یاریی شەتڕەنجشەتڕەنجدا]]دا کە پاشا تێیدا لە مەترسیی کشدایە (ھەڕەشەی لەسەرە کە ببرێت) و ھیچ ڕێگایەک بۆ لابردنی کش یان مەترسییەکە نییە. ئەو کاتە یەکسەر یارییەکە کۆتایی دێت؛ لە یاری شەتڕەنجدا پاشا لە ڕووی کردارییەوە ناگیرێت و یاریی بە کشوماتکردنی پاشا کۆتایی دێت .{{تێبینی|بە گشتی ئێمە مەبەستمان لە گرتن دۆڕان یان مردنە.}}<ref>{{Cite book|url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e4/Chess.pdf|title=Chess|last=,WarrenWilkinson, Dysprosia , Darvian, Tm chk , Bill Alexander|first=|publisher=Wikibooks|year=|isbn=|location=|pages=|access-date=١٢ی نیسانی ٢٠١٨|archive-url=https://web.archive.org/web/20170830063451/https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e4/Chess.pdf|archive-date=٣٠ی ئابی ٢٠١٧|dead-url=no}}</ref>

لە زۆربەی یارییەکانی ئاستی ماستەر یان نزیک لێی، یاریزانەکان خودکارانە خۆیان بەدەستەوە دەدەن، چوونکەچونکە دەزانن کە دوای جووڵەیەک یان دووان دەگیرێن، بەڵام لە ئاستی جیھانیدا، مامۆستای گەورە کاتێک خۆی بەدەستەوە دەدات کە دەزانێت لە حاڵەتی دۆڕاندایە، ئەوەش لە دووری دە بۆ بیست جووڵە لە گرتن دەکرێت.

ئەگەر جووڵەکە بۆ سپییەکە بوو و لەسەر تەختەکە بێجگە لە پاشا و فیل و ئەسپەکە پارچەی تری لەسەر نەبوو ئەوا سپییەکە دەتوانێت لە ھەر حاڵەتێکی سەرەتاییەوە (سەیری شێوەی ١ی خوارەوە بکە) ھەڵسێت بە کش و مات لە بە لایەنی زۆرەوە تەنھا ٣٣ جووڵەدا،<ref>Müller & Lamprecht 2001, p. 19</ref><ref>[http://www.gilith.com/chess/endgames/kbn_k.html درێژترین مردنی پاشا و فیل و ئەسپ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161101133912/http://www.gilith.com/chess/endgames/kbn_k.html |date= ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦}}</ref> بێجگە لە حاڵەتی سەرەتاییدا کە پاشا ھەڵدەستێت بە چەتاڵ بۆ دوو پارچە کە ناکرێت بەیەکەوە ڕزگار بکرێن، و ئەم گرتنە پێویستی بە سەرنجێکی زۆر گەورەیە چوونکەچونکە گەر ھەڵەیەک ھەبێت ئەوا بە ھۆیەوە ھەڵەی زۆر ڕوو دەدات جا یان دووبارە بوونەوەی حاڵەتە سێدانەکە یان گەمارۆدانە، و یەکێک لە جووڵەکانی گرتنەکە:

بیروڕاکان دەربارەی فێربوونی ئەم شێوازە جیاوازە لە یەکتر، ئەمەش چونکە ڕوودانی زۆر کەمە، جەیمس ھاویڵ گرتن بە دوو فیلەکە لە کتێبەکەیدا باس نەکردووە بەڵام گرتن بە فیل و ئەسپی باسکردووە و وتوویەتی کە تەنیا سێ جار ڕووبەڕووی بۆتەوە (ھەر سێکیان لە حاڵەتی پارێزگاریدا) و زۆرتر لە گرتن بە دوو فیلەکە ڕوو دەدات،<ref>Howell 1997, p. 138</ref> لە کاتێکدا جێریمی سایلمن گرتن بە دوو فیلەکەی زیاد کردووە و گرتن بە فیل و ئەسپی زیاد نەکردووە ئەمەش چوونکەچونکە تەنیا یەک جار ڕووبەڕووی بۆتەوە، و ھاوڕێکەی جان واتسن ھەرگیزی ڕووبەڕووی نەبۆتەوە.<ref>Silman 2007, pp. 33,188</ref>