ویکیپیدیا

٠ (ژمارە): جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب ←‏سەرچاوەکان: نوێکردنەوە
ب ڕۆبۆت: لەجێدانانی خۆگەڕی دەق (-چوونکە +چونکە) بەپێی ئێرە؛ دەستکاریی جوانکاری
ھێڵی ١:
'''٠''' ('''سفر''') ('''0''') ژمارەیەکی [[ژمارەی ڕاستەقینە|ڕاستەقینەیە]]، لە نێوان [[-١ (ژمارە)|-١]] و [[١ (ژمارە)|١]] دایە.
== تایبەتمەندییەکان ==
* ھەر ژمارەیەک (جگە لە سفر) بە توانی سفر یەکسانە بە [[١ (ژمارە)|١]].
* سفر بە توانی هەرھەر ژمارەیەکی تەواوی ئەرێنی یەکسانە بە سفر.
* سفر بە توانی هەرھەر ژمارەیەکی تەواوی نەرێنی پێناسە نەکراوە.
* [[سفر بە توانی سفر]] پێناسە نەکراوە. بەڵام هەندێکھەندێک جار یەکسان بە یەک دادەنرێت.
* دابەشکردنی هەمووھەموو [[ژمارەی ئاوێتە|ژمارە ئاوێتەکان]] بەسەر سفردا پێناسە نەکراوە.
* بۆ هەرھەر [[ژمارەی ئاوێتە|ژمارەیەکی ئاوێتە]] وەکوو <math>n</math>:
{{Ltr}}
* <math>n+0=n</math>
ھێڵی ١٣:
{{Ltr/end}}
== مێژوو ==
[[پەڕگە:P. Lund, Inv. 35a.jpg|thumbوێنۆک|چەپ|300px|alt=Fragment of papyrus with clear Greek script, lower-right corner suggests a tiny zero with a double-headed arrow shape above it|نموونەیەک لە هێمایەکی یۆنانی کە بۆ سیفر بەکار هاتووە (گۆشەی خوارەوە لای ڕاست)]]
یۆنانییەکان یاساخیان کردبوو، ھیچ ماتماتیکناسێک جورئەتی باسکردنی نەبوو. لای [[ئەرستوو]]، سفر و فەزای بەتاڵ زۆر پەیوەست بوون پێکەوە، ئەرستوو چوونکەچونکە دژی ئاسمانێک بوو کە بەتاڵ بێت بۆیە دژی سفر بوو.<ref>{{Cite web |url=http://yaleglobal.yale.edu/about/zero.jsp |title=The History of Zero |last=Wallin |first=Nils-Bertil |date=19 November 2002 |website=YaleGlobal online |publisher=The Whitney and Betty Macmillan Center for International and Area Studies at Yale. |access-date=September 1, 2016 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160825124525/http://yaleglobal.yale.edu/about/zero.jsp |archivedate=25 August 2016 |df=dmy-all }}</ref> شارستانیەتی ماییەکان لە مەکسیکۆ سفریان وەک ھێمایەک بۆ ھیچێتی بەکارھێنا.<ref>{{cite news |last=Mortaigne |first=Véronique |url=https://www.theguardian.com/culture/2014/nov/28/mayan-civilisation-paris-exhibition |title=The golden age of Mayan civilisation – exhibition review |work=[[The Guardian]] |date=November 28, 2014 |deadurl=no |archiveurl=https://web.archive.org/web/20141128222215/http://www.theguardian.com/culture/2014/nov/28/mayan-civilisation-paris-exhibition |archivedate=28 November 2014 |accessdate=October 10, 2015}}</ref> دوایی، یەکەم ماتماتیکناس، کە [[پەتلیمووس]] بوو، لە ئەسکەندەرییەی میسر، لە سەدەی دوی زاینیدا وەک فەلەکناسێکی بلیمەت ھاتە سەرتەخت و لەژێر کاریگەری شارستانیەتی گەورەی بابلییەکاندا ئاشنایەتی لەگەڵ چەمکی سفردا پەیدا کرد و سفری بەکارھێنا بۆ جیاکردنەوەی ٧٥ لە ٧٠٥ پەتلیمووس بە دامەزرێنەری مۆدلی جیومەترییانەی چەقە خۆری ھەژماردەکرێت و سیستەمەکەی ھەتا سەدەی شازدە برەوی ھەبوو، ئەویش کە کۆپەرنیکۆس ھات و سیستەمەکەی ھەڵوەشاند.
لە سەدەی حەوتەمدا بوو کە ماتماتیکناسێکی گەورەی ھندی ناوی براھماگوپتا بوو سفری وەک ژمارە بەکارھێنا و گوتی کۆی [[ژمارەی ئەرێنی|ژمارەیەکی ئەرێنی]] و سفر دەکاتە ژمارەکی ئەرێنی، کۆی سفر و سفر دەکاتە سفر. ئەم شتانە لە ڕۆژگاری ئێستادا زۆر ئاسایین، بەڵام لە قۆناخی پەرەسەندنی زانستدا جۆرە شۆڕشێک بوون لە بواری بیرکردنەوەی مرۆڤدا. براھماگوپتا توانی سیستەمی ھیند و عەربی دابمەزرێنێت، کە بۆ یەکەم جار ژمارەی سفریشی لەخۆگرتبوو. لە ڕاستیدا ئەمە وەک شۆرشێکی ماتماتیکی لە ڕێگای بەغداوە، کە پایتەختی زانست بوو لە سەردەمی موعتەسەم بیللادا و لە بە ھۆی ئاینیی ئیسلامەوە گواسترایەوە بۆ ئەوروپا، ئەویش کاتێک کە [[فیبۆناچی]]، کە ناوە ڕاستییەکەی لیۆناردۆی پیزایی بوو، وەک نوێنەری بازرگانانی ئیتالیا ڕویکردە مەغریب بۆ بازرگانی و لەوێ فێری عەرەبییەکی زۆر نایاب بوو، سەرەنجام گەڕایەوە و لە ساڵی ١٢٠٢ دا (پەڕتووکی ژماردن) بڵاوکردەوە کە سیستەمی ژمارەیی ھیند و عەربی لە خۆگرتبوو. ئیتر لێرە بەدواوە، ژمارەکانی ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦ ٧ ٨ ٩ ٠ جێگایان بە ژمارە ناقۆڵاکانی ڕۆمانی لێژکرد و بووە سیستەمی زاڵ و باو.
لە سەدەی دوازدەدا، ماتماتیکناسێکی تری ھیندی، کە ناوی [[ڤاسکارا]] بوو، گوتی ئەگەر ھەر ژمارەیەک دابەشی سفر بکرێت ئەوا دەکاتە [[بێکۆتایی|ناکۆتا]]. ئەمەش بۆ خۆێ گۆڕانێکی نوێی تر بوو لەمەڕ سفر و پەیوەندی بە ناکۆتاوە، بۆچی دەکاتە ناکۆتا. گومانی تێدا نییە ئەگەر ژمارەیەک دابەشی ژمارەیەکی ئێجگار بچکۆلە بکەین ئەوا ژمارەیەکی زۆر گەورەمان بۆ دەردەچێت. خۆ ئەگەر ژێرە زیاتر بچوک بکەینەوە ئەوە ئەنجامەکە گەورەتر دەبێت ھەتا دەگەینە ژمارەیەک کە زۆر نزیک دەبێت لە ناکۆتاوە. چەمکی ناکۆتا یەکێکی ترە لە چەمکە ھەرە ئەفسوناوییەکانی تری ماتماتیک.
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/٠_(ژمارە)»