ئاشوورییەکان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
ب لەڕێگەی تووڵامراز دەستکاری کراوە:
ھێڵی ١:
'''ئاشوورییەکان''' نەتەوەیەکن کە خاوەنی زمان و ئایینی تایبەت بە خۆیانن و لە مێژەوە لە [[کوردستان]]دا و ناوچەکانی دەوروبەری دەژین. لە سەدەی ڕابردوودا ژمارەیەکی زۆریان کۆچیان کردووە بۆ [[قەوقاز]] و وڵاتانی [[ئەورووپا]] و [[ئەمریکا]] ئێستا زۆریان لە [[عەنکاوە]] دەژین. ئاشوورییەکان لە سامییەکانن، ئەوان لە نیمچەدوورگەی عەرەبەوە ھاتنە باکووری خۆراوای عێراق و لەپاڵ دیجلە مانەوە. وشەی ئاشوور لەناوی خواوەندە سەرەکییەکانەوە وەرگیراوە و یەکەم پێتەختیشیان ھەر بەوە، ناو نراوە.
لەسەرەتای دەرکەوتنیانەوە (ھەزارەی سێھەمی پێش زایین) لەبەرابەری بنەماڵە بەھێزەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراق و سۆباریەکانسۆبارییەکان و خۆریەکانخۆرییەکان لە کوردستان و حیسیەکانحیسییەکان لە ئەنادۆڵ کەمیان ھێنا و نەیانتوانی فەرمانڕەوایی خۆیان بچەسپێنن. بەڵام لە ھەزارەی دووھەمەوە بووژانەوە و وەک گەلێکی بەھێز و بەئەزموون لە ڕووی جەنگ و داگیرکاری و داھێنانەوە دەرکەوتن و لە ڕووی شارستانیەتیشەوەشارستانییەتیشەوە بەرەو پێش چوون.
 
== فەرمانڕەوایی ئاشوورییەکان ==
سەردەمی فەرمانڕەوایی ئاشوورییکان دەکرێ بەسێ بەشەوە:
# سەردەمی ئاشووری کۆن (٣٠٠٠-١٥٠٠٣٠٠٠–١٥٠٠ پێش زایین).
# سەردەمی ئاشووری ناوەند (١٣٥٠ تا سەرەتای سەدەی نۆیەمی پێش زایین).
# سەردەمی ئاشووری نوێ سەرەتای سەدەی نۆیەم تا ڕووخاندنی دەوڵەتی ئاشووری بەدەستی ھاوپەیمانێتی میدی_کلدانی (٦١٢ پێش زایین).
 
== چەند پاشایەکی بەهێزیبەھێزی ئاشوورییەکان ==
#سەردەمی ئاشووری کۆن (٣٠٠٠-١٥٠٠ پێش زایین).
* شەمشی ئەدەدی (١٨١٤–١٧٨٢ پ. ز).
#سەردەمی ئاشووری ناوەند (١٣٥٠ تا سەرەتای سەدەی نۆیەمی پێش زایین).
* شەڵمانسەری سێھەم (٨٥٨–٨٥٤ پ. ز).
#سەردەمی ئاشووری نوێ سەرەتای سەدەی نۆیەم تا ڕووخاندنی دەوڵەتی ئاشووری بەدەستی ھاوپەیمانێتی میدی_کلدانی (٦١٢ پێش زایین).
* شەڵمانسەری پێنجەم (٧٦٢–٧٢٢ پ. ز).
 
* سەرجوونی دووەمی ئاشووری (٧٢١-٧٠٥٧٢١–٧٠٥ پ. ز).
== چەند پاشایەکی بەهێزی ئاشوورییەکان ==
* شەمشی ئەدەدیسەنحاریب (١٨١٤-١٧٨٢٧٠٤–٦٨١ پ. ز).
* شەڵمانسەری سێھەمئەسەرحەدوون (٨٥٨-٨٥٤٦٨١–٦٦٩ پ. ز).
* شەڵمانسەریئاشوور پێنجەمبانیباڵ (٧٦٢-٧٢٢٦٦٨–٦٢٧ پ. ز).
* سەرجوونی دووەمی ئاشووری (٧٢١-٧٠٥ پ. ز).
* سەنحاریب (٧٠٤-٦٨١ پ. ز).
* ئەسەرحەدوون (٦٨١-٦٦٩ پ. ز).
* ئاشوور بانیباڵ (٦٦٨-٦٢٧ پ. ز).
 
== ڕووخاندنی دەوڵەتی ئاشوور ==
ئاشوورییەکان بەھۆکاری بەرفراوانی دەوڵەت و بڵاوبوونەوەی سوپاکەیان بە ھەرێمەکاندا و ھاتنەسەرکاری پاشاگەلێکی نەزانکار بێھێز بوون و لەناوەوە داڕمان.
ھاوکات لە چیاکانی [[زاگرۆس]] (کوردستان) دەوڵەتی میدیا بە تایبەت لەسەردەمی (کەیخەسرەو) ی میدی لەڕووی ھێزەوە لە لووتکەدا بوو و
بە ھاوپەیمانیەتیھاوپەیمانییەتی پاشای کلدانی لە بابل (نەبوبلاسەر) بە ھێرشکردنە سەر (نەینەوا) پێتەختی ئاشوورییەکان کۆتاییان بەو دەسەڵاتە ھێنا (٦١٢ پێش زایین).
 
== سەرچاوەکان ==