مەخموور: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''مەخموور''' یەکێکە لەشارە کۆنەکانی [[عێراق]] و [[کوردستان]] کە دەکەوێتە سنوریسنووری پارێزگای [[ھەولێر]] و سەرەتای دروستبوونی بۆ سەردەمی چاخە کۆنەکانی بەر لەمێژوو دەگەڕێتەوە، بەشێوەیەکی بەردەوام ئاوەدانی و ژیانی مرۆڤەکانی لێ ھەبووە، ئەوەش پاڵپشت بەو پاشماوە مێژوویانەی لەدەڤەرەکە دۆزراونەتەوە و ھەنە. مەخموور ھەمیشە ناوەندی بڕیاردان و حاکمی سنورەکەسنوورەکە و دەوروبەری بووە و دەسەڵاتدارانی سەردەم (مەخموور)یان کردووەتە پایتەختی دەرکردنی بڕیارەکان لە دەڤەرەکە. لەسەردەمی عوسمانیەکان و ئینگلیز لە عێراق (مەخموور) ناوچەیەکی گرنگ بووە و چەند بنکەیەکی سیاسی و سەربازی لێ دامەزراوە، وەک سنورێکیسنوورێکی گرنگ ڕۆڵی بینیەوە لە ڕووداوە سیاسیەکان و چارەکردنی کێشمەکێشەکان.

مەخموور بە فەرمانی پاشایەتی ژمارە (٤٥٨)لە١٥/٣/ ١٩٢٧لە پلەی ناحییە بۆ قەزا بەرزدەکرێتەوە لەسەر پارێزگای ھەولێر دەکرێتە (قایمقامیەتی قەزای مەخموور) و ([[عەبدولرەحمان سەعید بابان]]) وەک یەکەم قایمقام دەست بەکاربووە. ئەو قەزایە تا ساڵی ١٩٩٦ سەر بەپارێزگای ھەولێربووە، بەڵام دواتر لەلایەن رژێمیڕژێمی بەعسەوە خرایە سەر پارێزگای موسڵ کە (١٢٠)کم لێک دوورن.

[[بەعەرەبکردن]]ی سنوورەکە قەزای مەخموور بەھۆی گرنگی بوونی لەڕووی جوگرافی و سیاسی و نەتەوەیی و ھەبوونی ماددە جۆربەجۆرەکانی سەر زەوی و ژێرزەوەییەکەی بەتایبەت نەوت، بۆیە بەدرێژایی مێژوومێژووی رژێمەڕژێمە یەک لەدوایەکەکان ھەوڵی زۆریان داوە بۆ داگیرکردنی سنوورەکە. ئەم دەڤەرە بە تەواوی گوند و ناحیەکانی بۆ چەندین جار بەرشاڵاوەکانیبەر شاڵاوەکانی [[تەعریبکردن]] و [[ڕاگواستن]] کەوتۆتەوە،کەوتوەتەوە، لەگەڵ ھاتنی دەسەڵاتی [[ڕژێمی بەعس]]یش ئەو سنورەسنوورە زیاتر کەوتە ژێر پلانی بەعەربکردن، بەعس تەواوی ھەوڵەکانی بەبەگڕخست گڕخستبۆ بۆگۆرینیگۆرینی جوگرافیا و [[دیموگرافیا]]ی سنورەکە،سنوورەکە، ھەر لەم ھەوڵە [[شۆڤینی]]انەی دا چەند گوندێکی لە ناحیەی [[قەراج]] و [[دیبەگە]] دابڕاند و خستیە سەر ناحیەی [[سەڕگەران]]ی پارێزگای [[کەرکووک]]، سەرەرایسەرەڕای ھێنانی عەرەبی ھاوردە بۆ سنورەکەسنوورەکە و گۆرینیگۆڕینی ناوی گوند و شوێنە گشتی یەگشتییە کوردیەکانکوردییەکان بۆ ناوی عەرەبی، ھاوکات قەدەغەکردنی خوێندن بە زمانی کوردی و کردنی بە زمانی عەرەبی، ھتد... لە دوای ٩/٤/٢٠٠٣ ی پرۆسەیپڕۆسەی ئازادی گەلانی عێراق و رزگاربوونیڕزگاربوونی دەڤەرەکە، [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] تەواوی ھەوڵەکانی خۆی خستووەتەگەرخستووەتەگەڕ لەپێناو گەراندنەوەیگەڕاندنەوەی مەخموور بۆ دۆخی ئاسایی خۆی و لەدوای دامەزراندنەوەی قایمقامیەت و بەرێِوەبەرایەتیبەڕێوەبەرایەتی ناحیەکان و یەکە ئیداریەکان،ئیدارییەکان، یەکەم ھەوڵیشی کردنەوەی ([[بەڕێوەبەرایەتی پەرورەدەی مەخموور]]) بوو کە خوێندن بکاتەوە زمانی کوردی.

[[ماددەی ١٤٠]] و چاوەروانیچاوەڕوانی گەڕانەوە لە دوای [[پڕۆسەی ئازادی گەلانی عێراق]]، خەڵکی سنورەکەسنوورەکە لەچاوەروانیلە چاوەڕوانی ئەوە ئەوەبوونبوون کە قەزای مەخموور بگەرێتەوەبگەڕێتەوە سەر ئیدارەی پارێزگای [[ھەولێر]] و جارێکی تر خەڵکە ڕاگوێزکراوەکان بگەرێنەوە گوندەکانیان و حکومەت گوندەکانیان بۆ ئاوەدان بکاتەوە، بەڵام بەداخەوە بەھۆی ئەو کێشە سیاسی و ئیداریانەی کە حکومەتی نوێی عێراق لەسەر ناوچە تەعریبکراوەکانی دروستکرددرووستکرد، بۆیە قەزای مەخمووریش لەم چوارچێوەیە بە ھەڵواسراوی مایەوە و ھەر دوای ماددەی ٥٨ی ئەنجومەنی حکوم و ١٤٠ی دەستوریدەستووری نوێی عێراقی ئەو سنوورە کەوتە نێوان چوارچێوەی بەرنامەی ئەو ماددانە بۆ ئاسایی کردنەوە و گەڕانەوەی بۆ ژێر ئیدارەی [[ھەرێمی کوردستان]]. ھەربۆیەش ئەو نەگەرانەوەیەنەگەڕانەوەیە بۆشایەکی زۆری ئاوەدانی و دروستکرددرووستکرد و وای کرد خەڵکەکە لە گەڕانەوەیان بۆ گوندەکانیان بەھۆی نەبوونی ھاوکاری ئاوەدانی سست ببنەوە.

لەڕووی نەتەوەییەوە بەشێوەیەکی سەرەکی زۆرینەی دانیشتوانی سنورەکەسنوورەکە [[کورد]]ن، بەڵام بەھۆی ھۆکارە سیاسی و کۆمەڵایەتەیەکانەوە چەند گوندێکی [[عەرەب]] لەناوچەکە دروستدرووست بوون بەتایبەتی لەھەردوو ناحیەی (قەراج و (گوێڕ) و سەنتەریناوەندی قەزای مەخموور.

لەڕووی ئاینیەوە خەڵکی سنوورەکە لە ئاین [[موسڵمان]]ی [[سونە]] مەزھەبن، بەدەیان کەسایەتی و زانای ئاینی لەم سنوورە سەریان ھەڵداوە وەک رێبەرێکیڕێبەرێکی ئاینی رۆڵیانڕۆڵیان بینیەوە و چەندین تەکیە و خانەقاش لەسنورەکەلەسنوورەکە ھەبووە و ھەیە، جێگەی ئاماژە پێدانە دوو گوندی سنوریسنووری ناحیەی گوێڕ لە [[کوردە کاکەیەکان]]ن. لەساڵانی سەدەی نۆزدە [[جولەکە]]ش لە سنورەکەسنوورەکە ھەبونە، بەڵام دوای دروستبونی دەوڵەتی ئیسرائیل چونەوەی جولەکەکان بۆ ئیسرائیل،. ئێستاکەش ئەوان بەردەوام پەیوەندیان بەسنوورەکە ھەیە و سەردانی دەکەنەوە.