ماری کووری: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

|بەرواریڕێکەوتی لەدایکبوون =٧ی تشرینی دووەم[[١٨٦٧]]

|بەرواریڕێکەوتی مردن =٤ی تەمموزیتەممووزی ساڵی ۱۹۳٤١٩٣٤

|ناسراو بەھۆی = ڕادیۆئەکتیڤیتی - پۆلۆنیوم - رادیومڕادیوم

|ئیمزاواژوو =Marie Curie Skłodowska Signature Polish.svg

|لێدوانی ئیمزاواژوو =

|خێزان = پێری کوری (مێرد)

مارييامارییا سكلۆدۆوسكاسکلۆدۆوسکا لە ٧ تشرينىتشرینی دووەم ١٨٦٧ لە وارسۆ، لە كۆنگرێسکۆنگرێس پۆڵەندا لە ئيمپراتۆريەتىئیمپراتۆرییەتی ڕووسى، لەدايكبووڕووسی، لەدایکبوو.

پێنجەم و گەنجترينگەنجترین منداڵىمنداڵی مامۆستاىمامۆستای ناسراو برۆنيسلاوای،برۆنیسلاوای، نەی بۆگوسكابۆگوسکا و ولاديسلاوولادیسلاو سكلۆدۆوسكایهسکلۆدۆوسکایھ.

خوشكخوشک و برا گەورەکانی مارييامارییا (ناسراو بە مانیا) بریتیبوون لە زۆفيازۆفیا (لەدايكبوویلەدایکبووی ١٨٦٢، ناسراو بە زۆسيازۆسیا)، جۆزێف (لەدايكبوویلەدایکبووی ١٨٦٣، ناسراو بە جۆزیۆ)، برۆنيسلاوابرۆنیسلاوا (لەدايكبوویلەدایکبووی ١٨٦٥، ناسراو بە برۆنیا) و ھێلنا (لەدايكبوویلەدایکبووی ١٨٦٦، ناسراو بە هێلاھێلا).

لە ھەردوو لایەنی باوکی و دایکی، خێزانەكەخێزانەکە ھەموو موڵكموڵک و سامانەکانیان لەدەست دابوو بەھۆی بەشداری نيشتمانپەروەرانەیاننیشتمانپەروەرانەیان لە ڕاپەرينىڕاپەرینی نەتەوەيىنەتەوەیی پۆڵەندا بە مەبەستىمەبەستی گێڕانەوەىگێڕانەوەی سەربەخۆيىسەربەخۆیی پۆڵەندا (کە نوێترینیان ڕاپەرينىڕاپەرینی كانوونىکانوونی دووەمىدووەمی ١٨٦٣–٦٥ بوو). بەهۆیبەھۆی ئەمەشەوە، نەوەکانی دواترىدواتری خێزانەکە، وەكوەک مارييامارییا و خوشكخوشک و براىبرای بە گەورەترەکانی مەحكوممەحکوم كرد،کرد، بەوەی هەوڵێكىھەوڵێکی دژوار بدەن بۆ بەدەستھێنانی ژيانێکیژیانێکی باشتر.  باپیرەی مارییا، جۆزیف سكلۆدۆوسكا،سکلۆدۆوسکا، مامۆستايەكىمامۆستایەکی ڕێزلێگیراو بوو لە لەبڵین، كەکە تیایداتێیدا وانەی بە بۆڵسوێلا پرەس دەوتەوە، کە دواتر بوو بە ڕابەری ئەدەبی پۆڵەندی

ولاديسلاوولادیسلاو سكلۆدۆوسكاسکلۆدۆوسکا وانەبێژی بيركارىبیرکاری و فيزيافیزیا بوو. (ئەو وانانەی کە مارییا ھەوڵی بۆدەدا) و هەروەهاھەروەھا بەڕێوەبەرىبەڕێوەبەری دوو قوتابخانەی كوڕانکوڕان بوو لە وارسۆ. دوای ئەوەی دەسەڵاتدارىدەسەڵاتداری ڕوسیا وانە تاقیگەییەکانیتاقیگەیییەکانی لە قوتابخانە پۆلەندییەکان نەھێشت، ئەو زۆربەی ئامێرەکانی تاقیگەی ھێنا ماڵەوە و مناڵەکانی فێری چۆنییەتی بەکارھێنانی دەکرد. ئەو سەرئەنجام لەلايەنلەلایەن سەرپەرشتيارەسەرپەرشتیارە روسییەکەیڕوسییەکەی دەرکرا بەھۆی لایەنگیریکردنی بۆ پۆڵەندا، کە ئەمەش وایکرد لە پیشەیەکی موچە کەمتر کاربکات؛ هەروەهاھەروەھا خێزانەكەخێزانەکە پارەىپارەی لە وەبەرهێنانێكىوەبەرھێنانێکی خراپ لەدەستدا و سەرئەنجام ناچار بوون لە رێگەیڕێگەی لەخۆگرتنی کوران لە ماڵەکەدا پارە پەیدا بکەن. دايكىدایکی مارييا،مارییا، برۆنيسلاوابرۆنیسلاوا بەڕێوبەری خوێندنگایەکی شکۆداری ناوخۆی کچان بوو؛ دوای لەدایکبوونی مارییا دەستی لەکار کێشایەوە. دواتر بەھۆی سیل لە ئاياریئایاری ١٨٧٨ کۆچی دوایی کرد، كاتێكکاتێک مارييامارییا تەمەنی دە ساڵان بوو. كەمترکەمتر لە سێ ساڵ پێشتر، خوشکە گەورەکەی مارییا، زۆفيازۆفیا بەھۆی تيفۆتیفۆ مرد کە لە دراوسێیەکیان بۆی گواسترابۆوە. باوكىباوکی مارييامارییا باوەڕدار نەبوو؛ دايكىدایکی باوڕدارێکی كاسۆليكێککاسۆلیکێک بوو. مردنىمردنی دايكدایک و خوشكەکەیخوشکەکەی وایکرد مارییا واز لە رێبازیڕێبازی کاسۆلیک بھێنێت و واز لە باوەڕدارێتی بهێنێتبھێنێت.

كاتێكکاتێک تەمەنی دە ساڵان بوو، مارييامارییا بوو بە قوتابی لە قوتابخانەی ناوخۆیی جەىجەی سيكۆرسكا؛سیکۆرسکا؛ دواتر، رۆشتڕۆشت بۆ خوێندنگەیەکی ئامادەیی كچان،کچان، کە دواتر لە ١٢ حوزەيرانحوزەیران ١٨٨٣ بە مەدالیای زێڕین خوێندنی تەواو کرد. پاش روخانێکیڕوخانێکی دەروونی، کە لەوانەيەلەوانەیە بەهۆىبەھۆی خەمۆكىخەمۆکی بووبێت، ساڵی دواتری لەگەڵ خزمەکانی باوکی لە دێ بەسەربرد. ساڵىساڵی دواتریشی لەگەڵ باوكىباوکی لە وارسۆ بەسەربرد و، لەوێ وانەی تایبەتی دەوتەوە. لەبەر ئەوەی نەیتوانی خۆی تۆماربکات لە پەیمانگایەکی ئاسایی بۆ خوێندنی باڵا چونکە ئافرەت بوو، ماریا و خوشکەکەی بوون بە قوتابی لە زانکۆی فڕینی نھێنێ (کە ھەندێک جار بە زانکۆی نقومبوون وەرگێڕدراوە)، کە بریتی بوو لە زانکۆیەکی نیشتمانی پۆڵەندی  و تەنهاتەنھا قوتابی کچی وەردەگرت.

مارييامارییا ڕێككەوتنێكىڕێککەوتنێکی لەگەڵ خوشكەکەی،خوشکەکەی، برۆنيسلاوابرۆنیسلاوا كرد،کرد، كەکە ئەو يارمەتيىیارمەتیی دارايىدارایی بکات لەکاتی خوێندنىخوێندنی پزيشكىپزیشکی برۆنيسلاوابرۆنیسلاوا لە پاريس،پاریس، لەبەرامبەریشدا بەھەمان شێوە ئەم يارمەتىیارمەتی بدات دوای دوو ساڵ. نبەم شێوەیە، مارييامارییا وەک دایەن دەستی بەکارکرد: سەرەتا لە وارسۆ وەک مامۆستای تایبەت کاریدەکرد؛ پاشان بۆ ماوەی دوو ساڵ وەک دايەنێكدایەنێک لە شتشوکی بۆ خێزانێكىخێزانێکی خانەدان کاری دەکرد، کە ئەویش خێزانی زۆراسکی بوون وخزمی باوکی بوون. لەو كاتەىکاتەی كارکار بۆ ئەو خێزانە دەکات، ماریا دەکەوێتە داوی خۆشەویستی کوڕەکەیان، كازيميێرزکازیمیێرز زۆراسکی، کە لە داھاتوو بوو بە بیرکاریزانێکی شکۆمەند. خێزانی کوڕەکە بيرۆكەیبیرۆکەی ھاوەسەرگیری کردنی لەگەڵ خزمێکی بێپارەیان رەتکردەوەڕەتکردەوە و كازيميێرزشکازیمیێرزش بێتوانا بوو لە دژایەتیکردنیان. تێکچوونی پەیوەندییەکە زۆر خەمناک بوو بۆ ھەردووکیان. کازیمیێرز ھەر زوو دکتۆرای بەدەستھێنا و بەدوای کارێکی ئەکادیمی بوو وەک بیرکاریزانێک، دواتر بوو بە پرۆفیسۆر و سەرۆکی زانکۆی کراکۆو. تەنانەت وەک پياوێكىپیاوێکی بەتەمەن و پرۆفيسۆریپرۆفیسۆری بيركاریبیرکاری لە خوێندنگاىخوێندنگای هەمەھەمە پسپۆرىپسپۆری وارسو، لەبەردەم پەیکەری ماریا سکڵۆدۆسکا دادەنیشت و بیری لێدەکردەوە، کە لە ١٩٣٥ لەپێش پەيمانگاىپەیمانگای ڕاديۆمڕادیۆم دروست کرابوو، كەکە ماریا لە ١٩٣٢ خۆی دایمەزراندبوو.

لە سەرەتای ساڵی ١٨٩٠، برۆنيسلاوا—برۆنیسلاوا— كەکە بەر لە چەند مانگێک شووی بە كازيميێرزکازیمیێرز دلوسكیدلوسکی کردبوو، کە فیزیاوان  و چالاكوانىچالاکوانی سياسىسیاسی پۆڵەندىپۆڵەندی بوو— ماريياىمارییای بانگهێشتبانگھێشت كردکرد تا سەردانیان بکات لە پاريسپاریس. مارييامارییا داواکەی ڕەت كردەوەکردەوە چونكەچونکە توانای دابینکردنی کرێی خوێندنی نەبوو لەبەر ئەوەی ساڵێک و نیوێک زیاتری دەویست بۆ دابینکردنی پارەکە. ئەوەبوو باوکی یارمەتیدا، دوای ئەوەی کە دووبارە کارێکی باشی بەدەست ھێنا. هەمووھەموو ئەو كاتەیکاتەی بۆ پەرەپێدانی ئاستی خوێندنی تەرخانکرد وەک خوێندنەوەی كتێبکتێب و، ئاڵوگۆڕ كردنیکردنی نامە و، خوێندنی وانەکان. لە سەرەتای ساڵی ١٨٨٩  گەڕاوە لای باوکی لە وارسۆ و درێژەی بە کارەکەیدا وەک دایەنێک و، تا کۆتایی ساڵی ١٨٩١ لەوێ مایەوە. وانەبێژ و خوێندکاربوو لە زانکۆی فڕین و، لە (١٨٩٠–٩١) دەستی بە راھێنانیڕاھێنانی زانستە کردەییەکانکردەیییەکان کرد، لە تاقيگەيەكىتاقیگەیەکی كيميایىکیمیایی لە مۆزەخانەىمۆزەخانەی پيشەسازىپیشەسازی و كشتوكاڵکشتوکاڵ لە كراكۆوسكيێکراکۆوسکیێ شادمێشکێ ٦٦، نزيكنزیک كۆنەکۆنە شارۆچكەىشارۆچکەی وارسۆ. تاقيگەكەتاقیگەکە لەلايەنلەلایەن ئامۆزاىئامۆزای ئەو جەوسەف بۆگوسكیبۆگوسکی بەڕێوە دەبرا، كەکە لە سانت پیترسبێرگ ياريدەدەرییاریدەدەری كيميازانىکیمیازانی ڕووسىڕووسی دیمييتريىدیمییتریی مێندێليڤمێندێلیڤ بوو.

لە سەرەتای ١٩٣٤ کیوری بۆ کۆتا جار سەردانی پۆڵەندای کرد، دوای چەند مانگێک لە ٤ی تەمووزیتەممووزی ١٩٣٤، کۆچی دوایی کرد لە نەخۆشخانەىنەخۆشخانەی نەخۆشييەكانىنەخۆشییەکانی سنگ لە سانسللێمۆز، پاسی لە (هەوتھەوت سۆڤوا) بە ھۆی کەم خوێنی، کە وا مەزەندە دەکرێت بەھۆی کەوتنەبەر تیشک بۆ ماوەیەکی درێژ بووبێت.

زیانەکانی بەرکەوتنی تیشک لەو کاتەی کاری دەکرد نەزانراو بوو، بۆیە بێ لەبەر چاوگرتنی رێوشوێنیڕێوشوێنی پێویستی خۆپارێزیی کە دواتر پەرەی پێدرا، تاقیکردنەوەکانی ئەنجام دەدا. ئەو بۆڕيىبۆڕیی تاقيكردنەوەىتاقیکردنەوەی ئيزۆتۆپئیزۆتۆپ -ىی تيشكاوەرتیشکاوەر لە گيرفانىگیرفانی خۆىخۆی هەڵھەڵ گرتبوو و،  لە چەکمەجەی مێزەکەی ھەڵیگرتبوون بۆ تێبینی کردنی کەم بوونی رووناکیڕووناکی ماددەکە لە تاریکیدا. ھەروەھا کیوری بەر تیشکی ئێکس کەوتبوو بەھۆی ئامرازی رووپۆشنەکراوڕووپۆشنەکراو لە کاتی کارکردنی وەک پزیشکی تیشک لە نەخۆشخانە لە جەنگدا. گەرچی تیشک بەرکەوتنەکە بۆ چەند دەیەیەک بوە ھۆی توشبوونی بە نەخۆشی درێژخایەن، وەک نیمچە کوێربوون لە گاوێنەی چاو و لە کۆتایشدا مردنی. ئەو هەرگيزھەرگیز دانی بە مەترسیەکانیمەترسییەکانی تیشکدان دانەنا.

کیوری لە گۆڕستانێک لە سسيوكسسسیوکس نێژرا، لە پاڵ ھاوسەرەکەی (پێری). دوای شەست ساڵ و لە ١٩٩٥، وەک ڕێزلێنانێک بۆ دەستکەوتەکانیان، پاشماوەی هەردووكیانھەردووکیان گوازرایەوە بۆ گۆڕستانىگۆڕستانی (پانثیۆن) ی مەزنان لە پاريسپاریس. بەمەش بووە يەكەمیەکەم ئافرەت کە گۆڕەکەی لە گۆڕستانىگۆڕستانی مەزنان بنێژرێت لەوێ ئەویش بەھۆی دەستکەوتەکانی کە بەدەستی هێنابوونھێنابوون لەبواری زانستدا.

بەھۆی ئاستی ژەھراویبوونیان بەھۆی تیشک، نووسراوەکانی ساڵی ١٨٩٠كانی١٨٩٠کانی بە مەترسيدارمەترسیدار ڕەچاو دەكرێندەکرێن. تەنانەت پەرتوكىپەرتوکی چێشت لێنانیشىلێنانیشی ئەو زۆر تيشكدەرەوەیەتیشکدەرەوەیە. نووسراوەکانی هێڵراونەتەوەھێڵراونەتەوە لە سندووقێکىسندووقێکی بە قوڕقۆشم ناوپۆش کراو، ئەو کەسانەش كەکە ئارەزوو دەكەندەکەن نووسراوەکانی بخوێننەوە یان بۆ توێژینەوەکانیان بەکاری بھینن، دەبێت جل و بەرگی پاراستن لە تیشک لەبەر بکەن. لە کۆتا ساڵەکانی کاری لەسەر کتێبێک دەکرد دەربارەی تيشكىتیشکی ناووەكى،ناووەکی، كەکە لە ساڵی ١٩٣٥ لە دوای مردنی بڵاو كرايەوەکرایەوە.

* [http[://en.wikipedia.org/wiki/Marie_Curie:Marie Curie|ویکی ئینگلیزی]]