کوڵوکۆ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''کوڵی دەروون''' یا '''کوڵوکۆی دەروون''' چەشنێک [[ئەزموون|تاقیبوونەوەی]] [[وشیاری|وشیارییە]] کە تا ڕادەیەک کورتخایەنە و، لەگەڵ خۆیدا، چێژ و خۆشی، یا بەپێچەوانەوە، ئێش و ناخۆشی دێنێ و، تین بە جموجووڵ و چالاکیی زەین ئەدا.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/11040893_What_Is_Emotion کوڵوکۆ چییە؟] وتارێک لە میشێل کەبەناک (Michel Cabanac). لە سەرەتای وتارەکەدا ئەڵێ:

ژمارەیەک بابەتی لێکچوو و لێکنزیک ھەن کە پێویستە جیاوازییان بەوردی دەسنیشان بکرێت:<ref>Fox, Elaine (2008). Emotion Science: An Integration of Cognitive and Neuroscientific Approaches. Palgrave MacMillan.</ref>

کوڵوکۆکان لە ٣ بەش پێک هاتووەھاتووە:

* بەشی ناسیاری، بیر و باوڕ و چاوەڕوانی؛ کە جۆر و توندی وەڵامە هەستییەکانھەستییەکان دەسنیشان دەکا. ئەو شتەی بۆ کەسێک زۆر خۆشە، لەوانەیە بۆ کەسێکی تر ناخۆش و ئازاردەر بێ..

* بەشی [[کارەندامناسی]] ، بریتییە لە گۆڕانکارییەکانی لەش. بۆ وێنە: کاتێک هەستیھەستی ترس یا تووڕەیی لە کەسێکدا بهورووژێ،بھورووژێ، لێدانەکانی [[دڵ]] زۆر دەبێ، [[گلێنە]]کان هەراوھەراو دەبن و هەناسەدانھەناسەدان فرە دەکا. زۆربەی ورووژانەکان لەخۆگری ورووژانێکی گشتی [[کۆئەندامی دەمار]]ە .

* بەشی دیمەنی، کە ئاماژە دەکا بە شێوە جۆراوجۆرەکانی دەربڕینی هەست،ھەست، کە تێیدا شێوەی دەموچاو، شێوەی ئەندامەکان و جووڵەکانیان، ئاهەنگیئاھەنگی دەنگ، چێژ، شادی، خەم، ترس و هەستەکانیھەستەکانی تر دەگۆڕێن.