پێلێ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

| ناو = ئەدیسۆن ئرانتیس دیۆ ناسکیمۆندۆ

| شوێنی لەدایکبوون = [[بەڕازیل]]

| ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢١ی ئۆکتۆبەریتشرینی یەکەمی ساڵی [[١٩٤٠]]

| باڵا = ١.٧٣١٫٧٣ سم

| ھاوسەر =

| ژمارەی منداڵەکان = ۷٧

| پەیوەندیەکانپەیوەندییەکان =

[[پێلی]] ناوی تەواوی '''ئەدیسۆن ئرانتیس دیۆ ناسکیمۆندۆ''' لە ٢١ی ئۆکتۆبەریتشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٤٠ لە [[بەڕازیل]] لەدایک بووە لە خێزانێک بەناوی ناسکیمۆندۆ بەڵام ئەدیسۆن ناسرا بە [[پێلی]] کە دواتر بوو بە یەکێ لە باشترین یاریزانی [[تۆپی پێ]]ی جیھانی ناوبراو بە باشترین یاریکەری مێژوویی 'ھەڵبژاردەی [[بەڕازیل]] دادەنرێت.

لە ساڵی ۱۹۹۹١٩٩٩ [[پێلی]] ھەڵبژێردرا بەباشترین یاریزانی سەدەی بیست لە لایەن '''(«IFFHS)''' وە»ەوە لە ھەمان ساڵدا [[پێلی]] ھەڵبژێردرا بە باشترین یاریزانی سەدە لە لایەن [[لیژنەی ئۆڵۆمپی نێودەوڵەتی]] وە [[پێلی]] یەکێک بوو لە ۱٠٠گرنگترین١٠٠گرنگترین کەسایەتی سەدەی بیستەم ۱۹۹۹،١٩٩٩، لە لایەن ڕێکخراویڕێکخراوەی '''(UNICEF)'''«IFFHS» بە باشترین یاریزانی ئەم سەدەیە ۱۹۹۹١٩٩٩ دیاری کرا، وە یەکێک بوو لە براوەکانی خەڵاتی [[فیفا]]ی ئەم سەدەیە ۲٠٠٠،٢٠٠٠، بەپێی '''(«IFFHS)'''» پێلی سەرکەوتووترین گۆڵکاری مێژووی تۆپی پێیە کە لە ۱۳٦۳١٣٦٣ یاریدا ۱۲۸۱١٢٨١ گۆڵی تۆمار کردووە بەڵام ئەمە ڕێژەییەکی نافەرمییە وە ئەمە ڕیکۆردێکی جیھانییە لە [[کتێبی گینس]] تۆمار کراوە.

پێلی دەستیکرد بە یاریکردن لە یانەی سانتۆسی [[بەڕازیل]]ی لەتەمەنی ۱٥ساڵیدا١٥ساڵیدا و لە ۱٦١٦ ساڵیشدا پەیوەندی بە هەڵبژاردەیھەڵبژاردەی [[بەڕازیل]]وە کرد، لەماوەی یاریکردن بۆ هەڵبژاردەیھەڵبژاردەی [[بەڕازیل]] توانیویەتی ۳٣[[جامی جیهانیجیھانی]] بۆ [[بەڕازیل]] بەدەستبێنێت لە ساڵانی (۱۹٥۸١٩٥٨-۱۹٦۲١٩٦٢-۱۹۷٠١٩٧٠)،وە، وە ئەو تاکە یاریزانە کە توانیویەتی ئەم ۳٣ جامە بەدەستبێنێت، پێلی تاکە یاریزانە کە لە ۹۲٩٢ یاریدا توانیویەتی ۷۷٧٧ گۆڵ بۆ [[بەڕازیل]] تۆمار بکات، لە مێژووی یانەکەدا ئەو باشترین گۆڵکاری یانەکەییەیانەکەیە. ئەو لە ساڵانی ۱۹٦۲-۱۹٦۳١٩٦٢–١٩٦٣ توانی جامی کوپا لیبەرتادۆرس بۆ یانەکەی بەرێتەوە.

لە ساڵانی سەرەتادا لە زۆرینەی یارییەکانی تەنهاتەنھا توانیویەتی گۆڵێک تۆمار بکات، پێلی ناسرابوو کە دەیتوانی بە هەردووھەردوو قاچی گۆڵ تۆمار بکات، وە لە ژیانیدا خەڵاتی زۆری پێبەخشێندراوە وەک خەڵاتی تاکەکەسی و توانیویەتی دەستکەوتی بە کۆمەڵ بۆ یانەکەی بەرێتەوە کە لە کاروانی وەرزشیدا بە دەستی هێناوەھێناوە.

[[Fileپەڕگە:Panorâmica do Centro de TC.JPG | thumb وێنۆک| 220x124px | right | [[پێلی]] لە ترێس کاراکۆس لە ساڵی ۱۹٤٠١٩٤٠ لەدایکبووە، شەقامێکی هەیەھەیە بە ناوەکەی خۆی، وە هەروەهقھەروەھا پێلی پەیکەرێکی هەیەھەیە لە نزیک ناوەڕاستی شار.]]

پێلێ لە ٢٣ ئۆکتۆبەریتشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٤٠ لە لە شاری تریس کاراکۆس لە شەقامی میناس گریاس لە وڵاتی [[بەڕازیل]] لە دایک بووە، باوکی ناوی دۆندینھۆ بووە، یاریزانی تۆپی پێی یانەی فلۆمێنزی بووە، دایکیشی ناوی سیلستی بووە، وە [[پێلی]] دوو خوشک و برای گەورەی هەبووە،ھەبووە، وەکوڕەکەیان بە ناوی زانای ئەمریکی [[توماس ئێدیسن]]ەوە ناو ناوە، و لە نێو خێزانەکەیاندا بە (دیکۆ) ناودێریان کردووە، دواتر لە ڕۆژانی قوتابیەتیداقوتابییەتیدا ناوی [[پێلی]]ی پێوە نووسا، کە گۆڵچیی یانەی ڤاسکۆ دی گاما ناوی [[پێلی]] بوو، ئەویش ئەو ناوەی بە لاوە خۆشەویست بوو، ئیتر ھاوڕێیەکی بەو ناوەی بانگ کرد، کاتێکیش قوتابخانەی جێ ھێشت، پێلێ نەیدەزانی کە بە زمانی ئیرلەندایی [[پێلێ]] بە واتەی تۆپی پێ دێت، بەڵام لە زمانی (ھیبییەکان) بە واتەی (موعجیزە) دێت.

[[پێلی]] لە باورۆ لە ساوپاڵۆ بە هەژاریھەژاری پێگەیشت، [[پێلی]] پارەیەکی باشی دەستکەوت لەماوەی ئیشکردن لە قاوەخانە، [[پێلی]] لەباوکییەوە فێری یاریکردن بوو کە ئەوکات لە یانەی ئەتلەتیکۆ مینیرۆ و فلۆمێنزی یاری دەکرد، بەڵام بە هۆیھۆی ئەوەی لە ئەژنۆیدا تووشی پێکانێکی قورس بوو بە یەکجاری وازی لە یاریکردن هێناھێنا. باوکی توانای ئەوەی نەبوو کە پێداویستی وەرزشی بۆ [[پێلی]] دابین بکات، [[پێلی]] لە زۆربەی کاتەکانیدا بە قاچیکی بریندار و بە پێڵاوێکی خراپ یاری دەکرد،

تیپی یەکەمی پێلێ، تیپی (شۆزلیس ونس بوو، کە لەسەر دەستی پێلێ و ھاوڕێکانی دروست بوو، بەو یانەیە بەشداریی چەندان خولی نێوخۆییان کرد، لەو پاڵەوانیەتییەیشپاڵەوانییەتییەیش داوایان لێ دەکرا کە پێڵاوی وەرزشی لە پێ بکەن، بەڵام ئەوان توانایان کەم بوو، دواتر ناوی تیپەکەیان بۆ (ئەمیرکۆینھا) گۆڕی، لە یاریی کۆتایی پاڵەوانیەتییەکیپاڵەوانییەتییەکی بەشداربوو تێیدا، پێلێ بووە گۆڵکار.

سەرەتای دەستپێکی یاریکردن لەگەڵ یانە وەرزشیەکانوەرزشییەکان دەگەڕێتەوە بۆ یانەی فلۆمێنسی بەڕازیلی

لەساڵیلە ساڵی [[١٩٥٦]] دا پێلیەپێلێ پەیوەندی بە یانەی سانتۆسی بەڕازیلی دەکات ،دەکات، یەکەم گۆلیشی لە یاریەکییارییەکی دۆستانە بوو بەرامبەر یانەی ڤێکتۆری ،ڤێکتۆری، دوای ئەوەی ساڵی [[١٩٥٧]] لەگەڵ ھەڵبژاردەی

یەکەمی ھەڵبژاردەکەی کە [[بەڕازیل]] ە توانیان جامی جیھانی بەدەست بێنن پێلیەپێلێ دەکەوێتە ناو ئارەزووی یانە ئەوڕووپیەکانەوەئەوڕووپییەکانەوە بەھۆی ئاستە بێ وێنەکەیەوە لەو یانانەش ھەر یەکە لە [[ڕیال مەدرید]] ی ئیسپانی و [[یانەی مانچستەر یونایتد]] ی ئنگلیزی و [[یۆڤانتۆس]]ی ئیتالی بەڵام لەکۆتایدا پێلیەپێلێ مانەوەی خۆی لە یانەی سانتۆسی بەڕازیلی ڕاگەیاند دواتر لەساڵیلە ساڵی [[١٩٥٨]] یانەی سانتۆس بە یارمەتی پێلیەپێلێ کە لەو ساڵە ٥٨ گۆلی تۆمارکرد بوو توانیان بەیەکەوە جامی پاولێستای بەڕازیل بەدەست بھێنن

لە ساڵی [[١٩٧٢]] پێلیەپێلێ پەیوەندی کرد بە یانەی نیوڕک کۆمۆسی ئەمریکی ،ئەمریکی، لە گەڵ ئەو یانەیەش دوو دەستکەوتی گرنگ بەدەست بھێنێت

[[پەڕگە:Brazil 1970.JPG|thumb|پێلیەپێلێ لەگەڵ ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل لەمۆندیالی ساڵی ١٩٧٠]]

یەکەمی یاری پێلەیە لەگەڵ ھەڵبژاردەی بەڕازیل بەرامبەر ئەرجەنتین بوو لە یاریگای ماڕاکانا لە بەڕازیل ئەنجام درابوو کە لە یاریەکەیانیارییەکەیان تووشی شکست ھاتن بە ئەنجامی دوو گۆل بەرامبەر بە تاکە گۆلێک ،گۆلێک، کە تاکە گۆلی بەڕازیل ئەو تۆماری کردوو بووە یەکەم گۆڵی بۆ ھەڵبژاردەی تۆپی پێێ بەڕازیل بوو تەمەنی ١٦ ساڵ و نۆ مانگ بوو ،بوو، پێلیەپێلێ لەگەڵ ھەڵبژاردەکەی توانیویەتی سێ ساڵ [[جامی جیھانیی فیفا]] بەدەست بھێنێت کە ئەمەش

گرنگترین دەستکەوتە لە ژیانی پێلیە ،پێلێ، پێلێ، دوایاریی نێودەوڵەتی خۆی، لە ١٨ـی یۆنیۆی ١٩٧١ـدا بەرانبەربەرامبەر ھەڵبژاردەی تۆپی پێی یوگسلاڤیا ئەنجام دا، کە ئەو یارییە لە یاریگەی ڕیۆ دی جانیرۆ ئەنجام درا کە یارییەکە ٢ – ٢ کۆتایی ھات.

بە گشتی پێلێ ٩٢ یاریی بۆ ھەڵبژاردەی بەڕازیل ئەنجام دا، کە بەڕازیل ٦٧ یاریی بردەوە، لە ١٤ـیشدا شکستی دووچار ھاتبوو، ١١ـیش بەرانبەربەرامبەر بووبوو، ئەو کاتانەیشی کە پێلێ لە ھاوشانی (گارینچیا) یاریی کردووە، بەڕازیل ھیچ یارییەکەی نەدۆڕاندووە.

لە مۆندیالی ١٩٥٨ـدا، لە یەکەم یاریدا ھەڵبژاردەی بەڕازیل بەرانبەربەرامبەر یەکیەتیییەکێتیی سۆڤیەتی پێشووی یاریی کرد، پێلێ لەو کاتەدا، ھەم بچووکترین یاریزانی ئەو مۆندیالە بوو، ھەمیش بە بچووکترین یاریزانی بەشداربوو لە ھەموو مۆندیالەکاندا داندرا، کە تەمەنی ھێشتا نەگەییشتبووە ١٨ ساڵان.

یەکەم گۆڵی خۆی لە مۆندیالدا، بەرانبەربەرامبەر ھەڵبژاردەی وێڵز بوو، بەوەیش بووە بچووکترین یاریزان، کە لە مێژووی مۆندیالدا گۆڵی تۆمارکردبێت، لە قۆناغی نیوەی کۆتاییدا، ھەڵبژاردەی بەڕازیل بەرانبەربەرامبەر ھەڵبژاردەی تۆپی پێی فەڕەنسا یاریی کرد، لەو یارییەدا پێلێ سێ گۆڵی تۆمار کرد و بەڕازیلی گەیاندە یاریی کۆتایی، بەوەیش بووە بچووکترین یاریزان، کە ھاتریکی لە مۆندیالدا تۆمار کردبێت و لەکۆتایدا توانیان بەیاریمەتی ھاوڕێکانی جامی جیھانی فیفیا ١٩٥٨ بەدەست بھێنن

لە یەکەم یاریی ئەو مۆندیالەدا، ھەڵبژاردەی بەڕازیل بەرانبەربەرامبەر مەکسیک یاریی کرد و پێلێ گۆڵێکی تێیدا بۆ ھاوڕێکانی دروست کرد، ھەروەھا گۆڵێکیشی کرد، ئەوەیش دوای ئەوە ھات کە چوار یاریزانی دژەھەڵبژاردەکەی یاریی پێ کرد و بەڕازیل یاریی یەکەمی ٢ – ٠ بردەوە.

لە یاریی بەڕازیلدا بەرانبەربەرامبەر ھەڵبژاردە چیکۆسلۆڤاکیای ئەو کات، پێلێ تووشی پێکان ھات، بۆیە لە جێگەی ئەو (ئەماریلدۆ) لەو پاڵەوانیەتییەداپاڵەوانییەتییەدا یارییەکانی دیکەی ئەنجام دا و بەڕازیلیش بۆ جاری دووەم لەسەر یەک مۆندیالی بردەوە، کە لەوەدا یاریزان (گارینچیا) سەرۆکایەتیی بەڕازیلی کرد و بووە باشترین یاریزانی مۆندیالەکە.

پێلێ لەو مۆندیالەدا، بووە تاکە یاریزان کە لە سێ مۆندیالی لەسەریەکدا گۆڵی تۆمار کردبێت، کە گۆڵێکی لە لێدانی ڕاستەوخۆوە بەرانبەربەرامبەر ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بولگاریا تۆمار کرد، بەڵام بەڕازیل لەو مۆندیالەدا لە خولی یەکەم وە دەر نرا، ئەوەیش لە دوای مۆندیالی ١٩٣٤ەوە، یەکەمجار بوو بەڕازیل لەو قۆناغەدا دوور بخرێتەوە.

لە دوای ئەو پاڵەوانیەتییەیش،پاڵەوانییەتییەیش، پێلێ لێدوانی دا و گوتی: '''نامەوێت جارێکی دیکە لە مۆندیالدا یاریی بکەم'''

پێکھاتەی بەڕازیل لەو مۆندیالەدا، زۆر لە پێکھاتەی مۆندیالی ١٩٦٦ گۆڕابوو، کە گارینچیا، نیلتۆن سانتۆس، جیلما سانتۆس و جێلمار) ـی تێدا نەبوو، بەڵام پێلێ و ڕیڤیلینۆ و گارزینھۆ و جێرسۆن و تۆستا و کۆڵدواڵدۆ مابوون، کە ئەوانە بە باشترین یاریزانانی بەڕازیل لە مێژوودا دادەنرێن. پێلێ لە قۆناغی یەکەمی ئەو مۆندیالەدا ٢ گۆڵی تۆمار کرد، کە یەکەمیان بەرانبەربەرامبەر چیکۆسلۆڤاکیا و دووەمیشیان بەرانبەربەرامبەر ڕۆمانیا بوو، کە لە ڕێگەی لێدانی ڕاستەوخۆوە دەستی خست.

پێلێ ڕۆڵی لە سەرکەوتنەکانی بەڕازیلدا ھەبوو، ئەویش لە ڕێگەی دروستکردن و تۆمارکردنی گۆڵەوە، لە یاریی کۆتاییشدا کە کەوتنە بەرانبەربەرامبەر ئیتاڵیا، پێلێ یەکەم گۆڵی بە لێدانی سەر تۆمار کرد، ئەوەیش بە شێوەیەکی زۆر جوان بوو، بازدانێکی زۆر جوانی کرد، دواتر دوو گۆڵی دیکەی بۆ ھەریەک لە ھاوھەڵبژاردەکانی (گارزینھۆ و کارلۆس ئەلبێرتۆ) دروست کرد و بەڕازیل یارییەکەی ٤ – ١ گۆڵ بردەوە و بووە خاوەن سێیەمین مۆندیال لە مێژوودا.

[[پەڕگە:Pelé & Lula.jpg|thumb|پێلیەپێلێ و لوولا]]

[[پەڕگە:Pele-Clinton 1997.jpg|thumb|پێلیەپێلێ و کلینتۆن ساڵی ١٩٩٧ .]]

# جامی لێپەرتادۆسی بەڕازیلی ٢ جار لە ساڵانی 1962١٩٦٢, 1963١٩٦٣

#پاڵەوانیەتی پاڵەوانییەتی پاولیستا ١٠ جار

# جامی تاشا ٥ جار

# جامی جیھانی یانەکان کە ئەوکات ناوی جامی ئینتەر ناشناڵ بوو ٢ جار لە ساڵانی 1962١٩٦٢, 1963١٩٦٣

# جامی ڕیکۆپا ی ئینتەرناشناڵی ١ جار

# جامی باکووری ئەمریکی ١جار

#پاڵەوانیەتی پاڵەوانییەتی ئەتلەنتیکی ١ جار

*پێلیە پێلێ لە ماوەی ژیانی خاوەن ١٢٨٢ گۆلی تۆمارکردووە کە ئەمەش لە ژیانی وەرزشکاری تۆپی پێ دەگمەنە

* گۆڵکاری جامی پاولێستا ١١ جار

* گۆڵکاری کۆپا ئەمریکا تەنیا ١ جار

* کەسایەتی ساڵی تۆپی پێی دەزگای BBC

* باشترین یاریکەری لاوی [[جامی جیھانیی فیفا]] ١ جار

* باشترین یاریکەری جیھان ١ جار

{| class="wikitable" border="1"

|{{flagicon|BRA}} '''[[یانەی سانتۆسی بەڕازیلی]]''' ||1120١١٢٠||1087١٠٨٧||0.97٠٫٩٧

|{{flagicon|USA}} '''[[یانەی نیۆڕک کۆمسی ئەمریکی]] ''' ||107١٠٧||64٦٤||0.60٠٫٦٠

|{{flagicon|BRA}} '''[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەڕازیل]]''' ||١٠٧||٩٥||٠.٨٩٠٫٨٩

|یانەی تر||٣٢||٣٦||١.١٢٥١٫١٢٥

|'''کۆی گشتی'''||'''١٣٦٦'''||'''١٢٨٢'''||'''٠.٩٤٠٫٩٤'''

* [http://www.hawler.in/sport/more.php?id=450 ماڵپەڕی ڕۆژنامەی ھەولێر]{{dead link|date=کانوونی دووەمی ٢٠١٨ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}