نیل: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
No edit summary
تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد
شائەمراز، + بەشی بەستەرە دەرەکییەکان و نوێکردنەوەی پۆلەکان
ھێڵی ١:
{{Coord|12|02|09|N|037|15|53|E|type:waterbody_region:ET|cite=http://maps.yahoo.com/broadband/#mvt=h&lat=12.035778&lon=37.264753&mag=6&zoom=11|display=title}}
[[پەڕگە:Egypt.Luxor.Nile.01.jpg|٢٠٠px|وێنۆک|چەپ|وێنەی نیل.]]
'''ڕووباری نیل''' (بە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]: النیل، بە [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]]: Nile) ڕووبارێکی گەورەیە لە باکووری خۆرهەڵاتیخۆرھەڵاتی ئەفریقا کە تەوژمەکەی ڕووەو باکوورە. بە شێوەیەکی گشتی بە درێژترین ڕووباری جیهانجیھان دادەنرێت.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/415347/Nile-River "ڕووباری نیل"]. [[ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا]]</ref> ٦٨٥٣ کم درێژە. وە ڕووبارێکی نێودەوڵەتیشە لەبەر ئەوەی یانزە وڵات تێیدا پشکدارن، لەوانە: [[تانزانیا]]، [[ئووگاندا|ئۆگاندا]]، [[ڕواندا]]، [[بوروندی|بوڕوندی]]، [[کۆماری دیموکراتیی کۆنگۆ|کۆنگۆ]]، [[کینیا]]، [[ئیتیۆپیا]]، [[ئێریتریا]]، [[سوودانی باشوور]]، [[سوودان]] وە [[میسر|میسڕ]]. ڕووبارەکە بۆتە شوێنێکی گرنگ بۆ کەرتی کووشتووکاڵی وە داهاتیداھاتی ساڵانەی هەیەھەیە لە مەبەستی گەشت و گوزاری وێڕای بوونی هەڕەمەکانھەڕەمەکان لەمیسڕ وە بۆتە سەرچاوەیەکی گرنگ بۆ بەرهەمێنانیبەرھەمێنانی کارەبا.
نیل دوو زێی گەورەی دەڕژێتە ناو، ئەوانیش [[نیلی سپی]] و [[نیلی شین|نیلی شینن]]. نیلی سپی درێژ ترە لە لقەکەی دیکە و لە [[ئەفریقای ناوەندی]] وە هەڵدەقوڵێھەڵدەقوڵێ و بەناو [[تانزانیا]]، [[دەریاچەی ڤیکتۆریا]]، [[ئووگاندا|ئووگەندا]] و [[سوودانی باشوور]] دا تێپەڕ دەبێت. نیلی شینیش لە دەریاچەی تانا لە [[ئیتیۆپیا|ئێتیۆپیا]] دەستپێدەکات و دەڕژێتە ناو [[سوودان]] لە باشووری خۆرهەڵاتەوەخۆرھەڵاتەوە. هەردووھەردوو زێیەکە لە نزیک [[خەرتووم|خەرتوومی]]ی پایتەختی [[سوودان]] بەیەک دەگەن.
 
[[پەڕگە:Nile watershed topo.png|٢٠٠px|وێنۆک|چەپ|وێنەی شوێنی نیل لە سەر نەقشە]]
 
بەشی باکووری ڕووبارەکە بەناو [[بیابان|بیابانی]]ی سوودانی دا دەڕوات و دەچێتە میسر دواتر بە [[دەلتا (جوگرافیا)|دێلتایەکی]] گەورە کۆتایی دێت و دەڕژێتە ناو [[دەریای ناوین]]. شارستانیەتەشارستانییەتە میسریەکانمیسرییەکان و شانشینە سودانییەکان لە دێر زەمانەوە پشت بە ڕووبارەکە دەبەستن. زۆربەی شارە میسریەکان،میسرییەکان، بە تایبەتی کۆنەکان، لە نزیک ڕووبارەکە بنیاتنراون.
 
== ئاڕاستە ==
لە سەرەوەی خەڕتووم  نیل بە  نیلی سپی ناسراوە. ئەو ناوە هەندێکھەندێک جار بۆ ئەو بەشەی ڕووباری نیل بەکاردێ کە دەکەوێتە نێوان [[دەریاچەی نۆ]] و خەڕتوومەوە. لە خەڕتووم نیلی سپی لەگەڵ نیلی شین یەکدەگرێت. نیلی سپی لە خۆرهەڵاتیخۆرھەڵاتی ئەفریقای ئیستیوایی دەستپێدەکات و نیلی سپیش لە [[ئیتیۆپیا]] هەڵدەقوڵێتھەڵدەقوڵێت. هەردووھەردوو لقەکەش دەکەونە خۆرئاوای درزی خۆرهەڵاتیخۆرھەڵاتی ئەفریقا.
 
=== <nowiki>سەرچاوە</nowiki> ===
سەرچاوەی نیل هەندێکھەندێک جار بە [[دەریاچەی ڤیکتۆریا]] دەدەنرێت. بەڵام دەریاچەکەش چەندین ڕووباری گەورەی دەڕژێتە ناو، لەوانە: [[ڕووباری کاجێڕا]]، کە لە نزیک شارێکی تانزانیا بە ناوی بوکۆبا دەڕژێتە ناو [[دەریاچەی ڤیکتۆریا]]، گەورەترین سەرچاوەی ئەو دەریاچەیەیە.
 
وە شاری [[گیش ئابەی]]<nowiki/>ی ئیتۆپیش بە سەرچاوەی نیلی شین دادەنرێت.
 
لە  سەردەمانی کۆن [[دەریاچەی تانگانیکا]]<nowiki/>ش دەڕژایە ناو نیلی سپی و ڕووباری نیلی ١٤٠٠ کم درێژتر دەکردەوە، تا چەند ملیۆنمیلیۆن ساڵێک پێش ئێستا کە بەهۆیبەھۆی تەقینەوەی گڕکانەکانی ڤیڕۆنگا ڕێگای ئاوی تانگانیکای گرت و چیتر نەیهێشتنەیھێشت بڕژێتە ناو نیلی سپی.
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
* [[اطلس گیتاشناسی؛ ترجمه تقویم البلدان ص ۶۱٦١ و ۶۲٦٢ با تلخیص و تصرف|کتێبی ئەتڵەسناسی ئەلبەلەدان]]
 
== بەستەرە دەرەکییەکان ==
[[پۆل:نیل]]
{{کۆمنز|Nile|نیل}}
{{پۆلی کۆمنز|Nile}}
{{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}}
{{تووڵی دەروازە|ئەفریقا}}
 
[[پۆل:نیل| ]]
[[پۆل:ڕووبارە نێونەتەوەیییەکانی ئەفریقا]]
[[پۆل:ڕووبارەکانی میسر]]
[[پۆل:ڕووبارەکانی سوودانی باشوور]]
[[پۆل:ڕووبارەکانی سوودان]]
[[پۆل:ڕووبارەکانی سوودانی باشوور]]
[[پۆل:ڕووبارەکانی ئووگاندا]]
[[پۆل:وتارەکان کە ڤیدیۆ کلیپەکان لەخۆدەگرن]]
[[پۆل:ڕووبارەکانی ئەفریقا]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/نیل»