مەولانا خالیدی نەقشبەندی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ڕاستکردنەوەی مانا
تاگەکان: دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
ب شائەمراز، سڕینەوەی بەستەری ڕێکەوتەکان، باشترکردن
تاگ: nowiki زیاد کرا
ھێڵی ١:
{{کەسایەتی
| ناو = مەولانا خالیدی نەقشبەندی
| ناوی_خۆماڵی =
| زمانی_ناوی_خۆماڵی =
| وێنە =
| قەبارەی وێنە =
| جێگری_وێنە =
| سەردێری وێنە =
| ناوی کاتی لەدایکبوون = خالید ئەحمەد ئاغا حوسەین
| ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی [[لەدایکبوون|١٧٧٩]]|٦|٧}}
| شوێنی لەدایکبوون = [[قەرەداغ]]
| ڕێکەوتی مردن = [[١٨٢٨]]
| شوێنی مردن = [[شام]]
| ھۆکاری مردن =
| شوێنی گۆڕ =
| مۆنۆمێنتەکان =
| نیشتەجێ =
| نەتەوە = [[کورد]]
| پیشە =
| ناسراو_بە_ھۆی =
| کارە_دیارەکان =
| کاریگەر_بووە =
| کاریگەری_بووە =
| ئایین = [[ئیسلام]]
| منداڵەکان =
| دایک و باوک =
| ماڵپەڕ =
| پەراوێزەکان =
}}
 
'''مەلا شێخ خالیدی شارەزووری''' ناسراو بە '''مەولانا خالید''' ([[لەدایکبووی ٧ی حوزەیران]]ی ١٨٢٧ زایینی، ١١٩٣-١٢٤٢حوزەیرانی کۆچیی١٨٢٧–مردووی مانگی١٧٧٩) کە نازناوی «ضیاءالدّین» و «ذی الجناحین» یشی ھەبووە، گەورەزانای ئاینیی [[کورد]] بووە کە لە [[ھیندستان]] لای [[شا عەبدوڵڵا دیھلەوی]] فێری تەریقەتی [[نەقشبەندی]] دەبێ و دەگەڕێتەوە بۆ [[کوردستان]] و [[عێراق]] و پەرە بەو تەریقەتە دەدات. لە یادی ١٨٢ ساڵەی مەولانا خالید، لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٠٩دا دیدارێکی جیھانی لە سلێمانی بەڕێوە چوو.<ref>[http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=121731 دیداری مەولاناخالیدی شارەزوری نەقشبەندی بەرِێوەچوو] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090502184149/http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=121731 |date= ٢ی ئایاری ٢٠٠٩ }}، پەیامنێر</ref> بە فارسی و کوردی شێعر و پەخشانی لێ بەجێ ماوە.<ref>{{Cite book|title=Malmisanij, M. (2006). The past and the present of book publishing in Kurdish language in Turkey. Istanbul|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> زۆربەی شێعرە کوردییەکانی بە گۆرانین.
 
== ژیان ==
مەولانا خالید کوڕی ئەحمەد ئاغا کوڕی حوسەینە و لە تیرەی [[جاف]]ی [[مکایلی]]یە. دایکی ناوی فاتمەیە و لە [[سەییدەکانی پیر خدری]]یە. لە ساڵی ١١٩٣ ی کۆچی‌دا لە شارۆچکەی [[قەرەداغ]] لە دایکبووە و بە منداڵی ھەر لەوێ خوێندوویەتی. لە تەمەنی لاوێتییدابە فەقێیەتی چووە بو [[سلێمانی]] و لە لایەن شێخ محەمەدمحەممەد قەسیمی سنەیی ئیجازەی وەرگرتوە. کاتێ سەیید عەبدولکەریمی بەرزنجی مامۆستای خۆی لە ساڵی ١٢١٣ دا، کۆچی دوایی دەکا، مەولانا بە فەرمانی عەبدوڕەحمان پاشای [[بابان]] لە جێی دادەمەزرێ و دەست دەکا بە دەرس وتنەوە و ناوبانگ دەر دەکا. لەو ماوەیەدا کە خەریکی تەدریس بووە، ھەمیشە موشتاق بووە مورشدێکی ڕۆحی بدوزێتەوە و تەسەووفی لێ وەربگرێ.
 
=== مەولانا و تەسەوف ===
مەولانا خالید کوڕی ئەحمەد ئاغا کوڕی حوسەینە و لە تیرەی [[جاف]]ی [[مکایلی]]یە. دایکی ناوی فاتمەیە و لە [[سەییدەکانی پیر خدری]]یە. لە ساڵی ١١٩٣ ی کۆچی‌دا لە شارۆچکەی [[قەرەداغ]] لە دایکبووە و بە منداڵی ھەر لەوێ خوێندوویەتی. لە تەمەنی لاوێتییدابە فەقێیەتی چووە بو [[سلێمانی]] و لە لایەن شێخ محەمەد قەسیمی سنەیی ئیجازەی وەرگرتوە. کاتێ سەیید عەبدولکەریمی بەرزنجی مامۆستای خۆی لە ساڵی ١٢١٣ دا، کۆچی دوایی دەکا، مەولانا بە فەرمانی عەبدوڕەحمان پاشای [[بابان]] لە جێی دادەمەزرێ و دەست دەکا بە دەرس وتنەوە و ناوبانگ دەر دەکا. لەو ماوەیەدا کە خەریکی تەدریس بووە، ھەمیشە موشتاق بووە مورشدێکی ڕۆحی بدوزێتەوە و تەسەووفی لێ وەربگرێ.
مەولانا لە ساڵی ١٢٢٠ دا لە ڕێگای [[شام]]ەوە دەچێ بۆ [[حەج]]. کەسێک لەو سەفەرەدا تێی دەگەیەنێ کە بۆ فێربوون تەسەووف دەبێ بچێ بۆ [[ھیندستان]]. ماوەیەک دوای گەڕانەوە لە حەج بەرو ھیندستان بە ڕێ دەکەوێ، لە ڕێگای تاران و خۆراسانەوە دوای پتر لە ساڵێک دەگاتە دیھلی و [[شا عەبدوڵڵا دیھلەوی]] لە گەورەکانی تەسەووف دەبینێ. لە ماوەی پێنج مانگدا ئەوندە لە لای شا عەبدوڵڵا خۆشەویست دەبێ کە کەس بە پایەی ئەو ناگا. دوای سەرکەوتن لە پلە و پایەکانی تەریقەت، شا عەبدوڵڵا ئیجازەی ئیرشادی لە ھەر پێنج تەریقەتی [[نەقشبەندی]]، [[قادری]]، [[سوھرەوەردی]]، [[کوبرەوی]] و [[چەشتی]]دا پێ دەدا و دوای ساڵێک بە فەرمانی شا عەبدوڵڵا دەگەڕێتەوە بۆ [[کوردستان]]. لە سالی ١٢٢٦ دا دەگاتەوە [[سلێمانی]]. پاش ماوەیەک حەسانەوە دەچێ بۆ [[بەغدا]] و پێنج مانگ لە بارەگای [[غەوسی گەیلانی]]دا دەمێنێتەوە و دیسان دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، ئەمجار دەست دەکا بە ئیرشادی موسوڵمانان بۆ تەریقەتی نەقشبەندی. ھاوینان چووە بو [[ھەورامان]] و ھەر لەو سەفەرانەدا [[شێخ عوسمان سیراجەددین]] بە خزمەتی گەییوە و خەریکی سولوکی تەریقەت بووە.
===مەولانا و تەسەوف===
مەولانا لە ساڵی ١٢٢٠ دا لە ڕێگای [[شام]]ەوە دەچێ بۆ [[حەج]]. کەسێک لەو سەفەرەدا تێی دەگەیەنێ کە بۆ فێربوون تەسەووف دەبێ بچێ بۆ [[ھیندستان]]. ماوەیەک دوای گەڕانەوە لە حەج بەرو ھیندستان بە ڕێ دەکەوێ، لە ڕێگای تاران و خۆراسانەوە دوای پتر لە ساڵێک دەگاتە دیھلی و [[شا عەبدوڵڵا دیھلەوی]] لە گەورەکانی تەسەووف دەبینێ. لە ماوەی پێنج مانگدا ئەوندە لە لای شا عەبدوڵڵا خۆشەویست دەبێ کە کەس بە پایەی ئەو ناگا. دوای سەرکەوتن لە پلە و پایەکانی تەریقەت، شا عەبدوڵڵا ئیجازەی ئیرشادی لە ھەر پێنج تەریقەتی [[نەقشبەندی]]، [[قادری]]، [[سوھرەوەردی]]، [[کوبرەوی]] و [[چەشتی]]دا پێ دەدا و دوای ساڵێک بە فەرمانی شا عەبدوڵڵا دەگەڕێتەوە بۆ [[کوردستان]]. لە سالی ١٢٢٦ دا دەگاتەوە [[سلێمانی]]. پاش ماوەیەک حەسانەوە دەچێ بۆ [[بەغدا]] و پێنج مانگ لە بارەگای [[غەوسی گەیلانی]]دا دەمێنێتەوە و دیسان دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، ئەمجار دەست دەکا بە ئیرشادی موسوڵمانان بۆ تەریقەتی نەقشبەندی. ھاوینان چووە بو [[ھەورامان]] و ھەر لەو سەفەرانەدا [[شێخ عوسمان سیراجەددین]] بە خزمەتی گەییوە و خەریکی سولوکی تەریقەت بووە.
 
مەولانا لە سالی ١٢٢٨ی کۆچی‌دا بۆ جاری دووھەم چووتە [[بەغدا]] و دوای چەند ساڵ گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و ماوەی شەش ساڵ لەوێ ماوەتەوە. لە ئاخردا دەبینێ کە دۆخی سلێمانی بە ھۆی کێشە و ناکۆکی لە ناو بابانەکاندا ناخۆش بووە و لە سالی ١٢٣٦دا بۆ جاری سێھەم دەچێ بۆ بەغدا، دوای دوو ساڵ مانەوە، بەرەو [[شام]] بەڕێ دەکەوێ و لە ساڵی ١٢٣٨ی کۆچیدا دەگاتە ئەوێ.
 
دوای حەسانەوە لە [[شام]]، بە مەبەستی زیارەت، سەفەرێکی [[قودس]] دەکا. لەوێش زۆر لە زانایان و پیاوماقووڵان و خەڵکی تر دەبن بە موریدی. کە لە قودسەوە بۆ شام دەگەڕێتەوە تا ساڵی ١٢٤١ خەریکی دەرس گوتنەوە بە فەقێکان دەبێ. لەو ساڵەدا دیسان سەفەری حەج دەکا.
 
ساڵێک دوای گەڕانەوە بۆ شام، واتا لە سالی ١٢٤٢ی کۆچیدا، شەوی چوارشەممە ١١ی مانگی ذی‌القعدە تووشی نەخۆشی [[تاعوون]] دەبێ و لە شەوی جومعە سێزدەی ھەمان مانگدا لە نێوان نوێژی شێوان و خەو‌تنانداخەوتناندا ژیانی کۆتایی پێدێ.
 
== بەرھەمەکان ==
ھێڵی ٥٨:
|وا بەھار بۆ گیانی سەرما بردەڵەی زستان گەییشت
}}
 
== ستایش بۆ مەولانا خالید ==
شاعیری گەورە و لوتکەی شیعری کوردی ([[مەحوی]]) لە یەکێک لە قەسیدە ناوازەکانیدا وەسف و ستایشی مەولانا خالید دەکات، ئەمەی خوارەوە چەند دێڕێکی ئەو قەسیدەیەی مەحوییە لە ژێر ناوی (ستایشی مەولانا خالید):
{{شیعر
Line ٦٩ ⟶ ٧٠:
|لە شینی فیرقەتی ئەودا ئەوەندە ئەشکی سوورم ریت
|بەدەوری جێگەما تا بڕ دەکاتن دیدە، گوڵزارە
|<nowiki>لە بۆ</nowiki> سەیرانی باغ و سەبزە تەکلیفم مەکەن یاران
|کە سەبزە و گوڵ لە چاومدا بەبێ ئەو ھەر خەس و خارە
|نەمامی قامەتی پەروەردەی ئاوی دیدەکەی من بوو
|کەچی گوڵچینی باغی وەسڵی ئەو ئێستاکە ئەغیارە
}}
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
{{reflist}}
* ڕۆحی مەولانا خالید، دیوانە شیعر، وەرگێڕانی/ پیرەمێرد، ئامادەکردن و لێکۆڵینەوەی/ مەحمود ئەحمەد محەمەدمحەممەد
* دیوانی مەحوی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی؛ مەلا عەبولکەریمی مودەریس و موحەممەدی مەلا کەریم
* [https://web.archive.org/web/20090404023300/http://www.naqeshbandi1.blogfa.com/post-5.aspx ژیا‌ننامەیژیاننامەی حەزرەتی مەولاناخالید] ، بڵاگی تەسەوف و تەریقەتی نەقشبەندی
* [https://web.archive.org/web/20120111113631/http://sarfrazan.com/rabaran/mawlanaKhalid.html مەولانا خالیدی نەقشبەندی]، وێبگەی سەرفرازان
 
== خوێندنەوەی زۆرتر ==
* کتێبی [https://web.archive.org/web/20100904024653/http://www.pertwk.com/ktebxane/node/1205 مەولاناخالید و تەریقەتی نەقشبەندی]، نوسینی: [[سەید محەممەد تاھیر ھاشمی]]، وەرگێڕانی لە فارسیەوەفارسییەوە: دلێر میرزا، ٢٠٠٣، خانەی وەرگێڕان
 
{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}}