سەلیمی یەکەم: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
تاگەکان: دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
ھێڵی ٧١:
=== چاکسازی سەربازی ===
[[پەڕگە:Yeniceri aga.jpg|thumb|220px|وێنەى سەرکردەیەکى گشتی ئینکیشاری]]
ئەو یاخیبوونەی ئینکیشاری گرتەوە لە دوای شەڕی چاڵدێران وڕەتکردنەوەیانو ڕەتکردنەوەیان بۆ دواکەوتنی شا ئیسماعیل وشوێنکەوتووەکانیو شوێنکەوتووەکانی لە شاخەکانی [[ئێران]] کاریگەریەکی گەورەی ھەبوو بۆ بڕیاری سوڵتان لە گۆڕینی رژێمی ئەفسەرەکان، بە تایبەت کە زۆربەی یاخی بووەکان لە ئەفسەرەکان بوون، ولەسەروو ھەموویانەوە قازی سەرباز (جەعفەر چەلەبی)، دوای ئەوە سوڵتان سەلیم قازی سەربازی کوشت لەگەڵ ھەموو ئەوانەی دەستیان ھەبوو لەو ئاژاوەدا، وحەقیو حەقی دانانی سەرکردەکەیانی دا بە خۆی بەوەش دەستی گرت بەسەریاندا بەڵام ڕژێمی پێشتر سەرکردەی گشتی دیاری ئەکرا للەایەنلەلایەن کۆنترین ئەفسەرەکانی سوپاوە.
=== چاکسازی دەریایی ===
دوای ئەوەی [[سوڵتان محەمەد فاتیح]] فەتحی قوستەنتینیەی کرد، عوسمانیەکان دروسکردنی بەندەر ومیناکانیان پشت گوێ خستبوو، فاتیح وبایەزیدی کوڕی ھەندێک لە کەشتیە دەریاییەکانیان پاراست کە ئیشیان پاراستنی کەنار وئاوە ھەرێمیەکان بوو لە دەستدرێژی وئیشی قەڕاسینەکان، سوڵتان سەلیم لە ئابی ساڵی ١٥١٨ز بڕیاری کردنەوەی وەرشەیەکی دروستکردنی کەشتیگەلی دا کە پێک بێت لە کەشتی جەنگی گەورە بۆ ڕووبەڕووبونەوەی کەشتیە پڕتوگالیەکان دوای ئەوەی مەترسی پرتوگال زیادی کرد بۆ سەر حیھانی عەرەبی و [[ئیسلام]]، سوڵتان گەرووی قەرن زەھبی ھەڵبژارد بۆ ئەو مەبەستە، بەامبەڵام سوڵتان پێش ئەوەی بەرھەمی ئەو کەشتیە ببینێت کۆچی دوایی کرد.
=== بیناسازی ===
سوڵتان چەندین بەرھەمی تەلارسازی ھەبوو لەگەڵ کەمی ماوەی حوکمەکەی وسەرگەرم بوونی بە غەزوو وفەتحەوە بە دێژایی ژیانی، سوڵتان سەلیم ژمارەیەکی زۆر مزگەوتی بنیاتنا وزۆری تری تازە کردەوە، لە دیارترینی ئەو مزگەوتانەش، مزگەوتی فاتح پاشا ومزگەوتی بوستان لە [[دیاربەکر]] ومزگەوتی ئیبن عەرەبی لە [[دیمەشق]] و نوێکردنەوەی مزگەوتی ئەمەوی بوون، ودەست کرا بە ئیش لە سەردەمەکەیدا بۆ کردنەوەی مزگەوتێک بە ناوی خۆیەوە، بەڵام تەواو نەبوو تا وەفاتی کرد، ھەروەک چەندین فێرگە وتەکیەو وگۆشەیتەکیە و گۆشەی بۆ سۆفیەکان کردەوە، وجوانترین کەنیسەکانی قوستەنتینیەیئیسلامبوڵ کرد بە مزگەوت.
=== گرنگی دانی بە ئەدەب ===
سوڵتان سەلیم زۆر ئەدەب وشیعر ومێژووی خۆشئەویست، ولەگەڵو توندلەگەڵ وتیژیەکەیدابەهێزیەکەیدا حەزی بە ھاوڕێیەتی پیاوەکانی زانست ئەکرد وھاوڕێیەتی مێژوونوس وشاعیرەکانی ئەکرد بۆ مەیدانەکانی جەنگ تا بەرەوپێشچوونەکانی جەنگ تۆمار بکەن وئەوو ئەو قەسیدانە بڵێن کە باسی سەربەرزیەکانی ڕابردوو ئەکات. کە ئەمەش لە کەسایەتی سەلیمدا دەرئەکەوت، ھەروەک سوڵتان سەلیم شاعیرێکی لێھاتوو بوو، وزمانیو زمانی تورکی وعەرەبیو عەرەبی و وفارسیفارسی زانیووە وشیعری پێ ڕێکخستوون، ھەتا ئێستا کۆمەڵێک لە شیعرە فارسیەکانی ماونەتەوە لە ئەستەنبوڵ ولەو لە بەرلین دوای ئەوەی ئیمپڕاتۆر فیلھلمی دووەم گواستیەوە بۆ ئەوێ لە ساڵی ١٩٠٤ز.
 
== کۆچی دوایی ==
دوای گەڕانەوەی لە [[میسر]] سوڵتان سەلیم ھەستا بە ئامادەکردنی کەشتیگەلێکی دەریایی گەورە بۆ گرتنی دوورگەی رۆدوس دوای ئەوەی [[سوڵتان محەمەد فاتیح]]ی باپیرەی تەواوی نەکردبوو، ھەروەھا بۆ ئەوەی ھێرش بەرێتە سەر مەجەڕ وبۆ ئامادەکاری جەنگ لەگەڵ شا ئیسماعیل سەفەوی جارێکی تر لەسەر ئەو ھاوپەیمانیەی لەگەڵ پرتوگالیەکان کردبووی لە دژی.