ویکیپیدیا

پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
(ھەموو گۆڕانکارییە ھەڵواسراوەکان ببینە)
[وەشانی تاوتوێ نەکراو][وەشانی تاوتوێ نەکراو]
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
بNo edit summary
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە
شائەمراز
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:Locator_map_Iran_West_Azerbaijan_Province.png|چەپ|وێنۆک|200px|پارێزگای ورمێ]]
'''پارێزگای ورمێ''' یەکێک لە [[پارێزگا]]کانی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|رۆژهەڵاتیرۆژھەڵاتی کوردستانە]]. ناوەندەکەی شاری [[ورمێ]]یە و سێ نەتەوەی سەرەکی تێیدا دەژین کە پێکھاتوون لە [[کورد]]، [[ئازەری]] و [[ئاشووری]]. ئەو پارێزگایە لەگەڵ باشوور و [[باکووری کوردستان]] هاوسنوورهھاوسنوورە.
 
== مێژوو ==
[[پەڕگە:Kurdistan Republic.JPG|چەپ|وێنۆک|200px|ڕاگەیاندنی کۆماری مەھاباد|link=Special:FilePath/Kurdistan_Republic.JPG]]
کاتى‌کاتی سەرھەڵدانی [[سەفەوییەکان|دەوڵەتی سەفەوی]] لە ئێراندا، بەشێکی ورمێ بەدەستی میرانی [[برادۆست]]ەوە بوو.<ref>[http://yghorbanifar.blogfa.com/post-14.aspx تاریخ حاکمان و تاریخ محکومان: روایت اسکندربیگ از دمدم] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090227163124/http://yghorbanifar.blogfa.com/post-14.aspx |date=٢٧ی شوباتی ٢٠٠٩ }}</ref> لە شاری [[خۆی]]یش میرانی [[دومبولی]] بە رەگەزڕەگەز کورد حوکمڕانی شاریان دەکرد. کە [[شاعەبباسی گەورە]] ‌بەبە یارمەتی تورکمانی ئەفشار ھاوردە، ھێرشی بردە سەر [[قەڵای دمدم]]ىی پێگەی میرانی برادۆست، قەڵاکە داگیرکرا و [[ئەمیرخانی برادۆست]] لە ناوبرا. دوای ئەم شەڕە خوێناوییە حوکمڕانیی ئەم شارە و دەوروبەری درا بە ھۆزی ئەفشار و دواتر بۆ بەرپەرچدانەوەی ھێرشی کوردی [[بڵباس]] ھۆزی [[قەرەپەپاخ]]یش ھێنرانە [[دەشتی سندوس]] و [[نەغەدە]]. شۆرشەکانی [[شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری]] و [[سمکۆی شکاک]] دوو بەرسەرھاتی گرنگ بوون کە کوشتاری خوێناوی و ماڵوێرانیی بەدووای خۆی ھێنا. لە [[شەڕی جیھانیی یەکەم]]دا بە پلانێکی نھێنی ماڕشەممونی ئاشووری بە دەستی سمکۆوە کوژرا و ئاشووپی نێوان کورد و ئاشووری زیانێکی گەورەتری بە ھەرێمەکە گەیاند.
 
=== کۆماری کوردستان ===
{{سەرەکی|کۆماری مەھاباد}}
لە دوای [[شەڕی جیھانیی دووەم]] کاتێک لەشکری سۆڤیەت باکووری ئێرانی داگیرکرد کورد و تورکی ئازەری بە پشتگیری [[یەکێتیی سۆڤیەت|سۆڤیەت]] ئیعلانی دوو کۆماری ئازادیان کرد لە [[مەھاباد]] و [[تەورێز]]. [[قازی محەمەدمحەممەد]] یەکەم و دوایین سەرکردەی ئەم کۆمارە بوو و ھەر لە مەھابادیش بە فرمانی [[ڕەزاشا]]ی پەھلەوی لە سێدارەدرا. یەکەم ڕاگەیاندنی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] ھەر لە رۆژگاریڕۆژگاری کۆماری مەھاباد بوو.
 
== دابەشکاری و ئامار ==
پارێزگای ورمێ لە ١٧ [[شارستان]]، ٤٢ [[شار]]، ٤٤ [[ناوچە]] و ١٤٢ [[گوندستان|گوند]] پێکھاتووە. ئامارەکانی پارێزگای ورمێ:<ref>{{Cite web |url=http://www.amar.org.ir/Portals/2/pdf/jamiat_shahrestan_keshvar3.pdf |title=ناوەندی ئاماری ئێران، '''فایلی PDFی ئەنجامەکانی سەرژمێریی ساڵی ٢٠١١''' |access-date= ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٢ |archive-url=https://web.archive.org/web/20140703101259/http://www.amar.org.ir/Portals/2/pdf/jamiat_shahrestan_keshvar3.pdf |archive-date= ٣ی تەممووزی ٢٠١٤ |dead-url=yes }}</ref>
 
{| class="wikitable sortable" style="font-size: 85%; text-align: center; width: auto"
|-
!ناوىناوی [[شارستان]] !! ژمارەی دانیشتووان !! ڕیزبەندی دانیشتووان !! [[ڕووبەر]] !! ڕیزبەندی ڕووبەر !! زمانەکان
|-
|[[شارستانی بۆکان]]|| ٢٢٤٬٦٢٨ || ٤ || ٢٬٥٤١ || ٦ || کوردیی ناوەندی
|-
|[[شارستانی پۆلدەشت]]|| ٤٢٬٠٧١ || ١٧ || || || کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
|-
|[[شارستانی پیرانشار]]|| ١٢٣٬٦٣٩ || ٧ || ٢٬٢٥٩ || ٨ || کوردیی ناوەندی
|-
|[[شارستانی تەکاب]]|| ٧٨٬١٢٢ || ١٢ || ٢٬٥٢٣ || ٧ || کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی
|-
|[[شارستانی چاڵدێران]]|| ٤٦٬٣٩٨ || ١٥ || ١٬٩٧٥ || ١١ || کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
|-
|[[شارستانی چایپارە]]|| ٤٣٬٢٠٦ || ١٦ || ٩٤٠ || ١٥ || کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
|-
|[[شارستانی خۆی]]|| ٣٥٤٬٣٠٩ || ٢ || ٥٬٥٦١ || ١ || ئازەربایجانی، کوردیی باکووری
|-
|[[شارستانی ساینقەڵا]] || ٩١٬١١٣ || ١٠ || ٢٬١٤٤ || ١٠ || کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی
|-
|[[شارستانی سەردەشت]] || ١١١٬٥٩٠ || ٩ || ١٬٤١١ || ١٢ || کوردیی ناوەندی
|-
|[[شارستانی سەڵماس]] || ١٩٢٬٥٩١ || ٦ || ٢٬٥٤٤ || ٥ || کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
|-
|[[شارستانی شنۆ]]|| ٧٠٬٠٣٠ || ١٣ || ١٬١٩٣ || ١٣ || کوردیی ناوەندی
|-
|[[شارستانی شەوت]]|| ٥٢٬٥١٩ || ١٤ ||۹۳۱٩٣١ ||۱۷١٧ || کوردیی باکووری، ئازەربایجانی
|-
|[[شارستانی ماکۆ]] || ٨٨٬٨٦٣ || ١١ || ٤٬٣٣٥ || ٣ || ئازەربایجانی، کوردیی باکووری
ھێڵی ٤٧:
|[[شارستانی میاندواو]] || ٢٦٠٬٦٢٨ || ٣ || ٢٬٢٣٣ || ٩ || ئازەربایجانی، کوردیی ناوەندی
|-
|[[شارستانی نه‌غه‌ده|شارستانی نه‌غه‌دهنەغەدە]] || ١٢١٬٦٠٢ || ٨ || ١٬٠٥٠ || ١٤ || کوردیی ناوەندی، ئازەربایجانی
|-
|[[شارستانی ورمێ]]|| ٩٦٣٬٧٣٨ || ١ || ٥٬٢٥١ || ٢ || کوردیی (باکووری،ناوەندیباکووری، ناوەندی)، ئازەربایجانی
|-
|}
 
== دانیشتووان ==
دانیشتووانی [[کورد]] لەم پارێزگایەدا بە سێ شێوەزاری سەرەکی قسەدەکەن: [[کوردیی باکووری]] (کورمانجی) لە شارەکانی [[ماکۆ]] تا [[ورمێ]] و [[کوردیی ناوەندی]] (سۆرانی) لە [[موکریان]]دا لەشنۆ تا بۆکان [[کوردی باشووری]] (کەڵهوریکەڵھوری) لە شارکانی تیکاب و ساینقهساینقەڵا ڵاو وهەروەهاھەروەھا هەندێکیشھەندێکیش لهلە بۆکان ژیان به سەربەسەر دەبەن.▼
شارکانی بۆکان ومەهابادومەھاباد و شنۆ و پیرانشار و زەردەشت (سەردەشت) سەدتاسەد کوردن.▼
 
دابەشبوونی ھۆزە کوردییەکان لە باکوورەوە بەرەو باشوور بەم شێوەیەیە: [[جەلالی]]، [[میلان]]، [[ھەیدەران]]، [[شکاک]]، [[بەگزادە]]، ▼
[[برادۆست]]، [[گۆران]]، [[بریاجی]]، [[ملکاری]] ،[[زەرزا]]، [[بائۆمەر]]، [[مامەش]]، [[گەورک]]، [[مەنگوڕ]]، [[پیران]]، [[چەرداوڕۆ]]کان لەک و [[ھەوشار]] کورد لە [[ناوچەی هەوشارھەوشار]].<ref>ایل‌ھا و طایفەھای عشایری کرد ایران. علی میرنیا. ناشر نسل دانش. ایران. ۱۳۶۸</ref>. ھۆزە ئازەریەئازەرییە تورکزمانەکانیش بریتین لە [[ئەفشار]] (کە لە [[کرمان]] و [[خوراسان]]ەوە راگوێزراونڕاگوێزراون) و [[قەرەپەپاخ]] (کە لە [[قەوقاز]]ەوە ھاتوون). [[ئاشووری]] و [[ئەرمەنی]]یەکانیش دانیشتووی دێرینی ئەم پارێزگایەن.<ref>Keith Stanley McLachlan, The Boundaries of Modern Iran, UCL Press, 1994, P 55</ref>▼
 
زۆرینەی دانیشتوانی پارێزگای ورمێ [[کورد]]ن بەرێژەی ٪۴۸،۱۳٤٨٪،١٣ وە [[ئازەری]] بەرێژەی ٪۴۷،۷۶٤٧٪،٧٦ وە [[کورەسوننی]] بەرێژەی ٪ ۲،۳۲٢٬٣٢ ئەوانی تر بەرێژەی ٪ ۱،۷۹١٬٧٩. <ref>http://www.facebook.com/suleyman.chukeli</ref>▼
▲دانیشتووانی [[کورد]] لەم پارێزگایەدا بە سێ شێوەزاری سەرەکی قسەدەکەن: [[کوردیی باکووری]] (کورمانجی) لە شارەکانی [[ماکۆ]] تا [[ورمێ]] و [[کوردیی ناوەندی]] (سۆرانی) لە [[موکریان]]دا لەشنۆ تا بۆکان [[کوردی باشووری]] (کەڵهوری) لە شارکانی تیکاب و ساینقه ڵا وهەروەها هەندێکیش له بۆکان ژیان به سەر دەبەن.
▲شارکانی بۆکان ومەهاباد و شنۆ و پیرانشار و زەردەشت(سەردەشت) سەدتاسەد کوردن.
 
▲دابەشبوونی ھۆزە کوردییەکان لە باکوورەوە بەرەو باشوور بەم شێوەیەیە: [[جەلالی]]، [[میلان]]، [[ھەیدەران]]، [[شکاک]]، [[بەگزادە]]،
▲[[برادۆست]]، [[گۆران]]، [[بریاجی]]، [[ملکاری]] ،[[زەرزا]]، [[بائۆمەر]]، [[مامەش]]، [[گەورک]]، [[مەنگوڕ]]، [[پیران]]، [[چەرداوڕۆ]]کان لەک و [[ھەوشار]] کورد لە [[ناوچەی هەوشار]]<ref>ایل‌ھا و طایفەھای عشایری کرد ایران. علی میرنیا. ناشر نسل دانش. ایران. ۱۳۶۸</ref>. ھۆزە ئازەریە تورکزمانەکانیش بریتین لە [[ئەفشار]] (کە لە [[کرمان]] و [[خوراسان]]ەوە راگوێزراون) و [[قەرەپەپاخ]] (کە لە [[قەوقاز]]ەوە ھاتوون). [[ئاشووری]] و [[ئەرمەنی]]یەکانیش دانیشتووی دێرینی ئەم پارێزگایەن.<ref>Keith Stanley McLachlan, The Boundaries of Modern Iran, UCL Press, 1994, P 55</ref>
 
 
▲زۆرینەی دانیشتوانی پارێزگای ورمێ [[کورد]]ن بەرێژەی ٪۴۸،۱۳ وە [[ئازەری]] بەرێژەی ٪۴۷،۷۶ وە [[کورەسوننی]] بەرێژەی ٪ ۲،۳۲ ئەوانی تر بەرێژەی ٪ ۱،۷۹. <ref>www.facebook.com/suleyman.chukeli</ref>
 
 
 
{{bar box
|title= پێکهاتەیپێکھاتەی پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا لە ٢٠١٤
|titlebar=#ddd
|left1=پێکهاتەپێکھاتە
|right1=ڕێژەی سەدی
|float=left
|bars=
 
{{bar percent|[[کورد]]|blue|56}}
{{bar percent|[[ئازەری]]|yellow|39.89}}
Line ٨٣ ⟶ ٧٧:
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
{{reflist}}
 
{{پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژئاواڕۆژاوا}}
{{پارێزگاکانی کوردستان}}
{{پارێزگاکانی ئێران}}
Line ٩٢ ⟶ ٨٦:
[[پۆل:پارێزگاکانی کوردستان|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]
[[پۆل:پارێزگاکانی ئێران|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]
[[پۆل:پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/پارێزگای_ئازەربایجانی_ڕۆژاوا»