چارڵی چاپلن: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

| ناو =چارڵی چاپلن<br/>{{ھن}}Charlie Chaplin

چارلی لە ساڵی ١٩٠٦ کاتێ کە ١٧ ساڵ تەمەنی بوو، لە شانۆی «شارلۆک ھۆڵمز» لە ڕۆڵی کوڕی ڕۆژنامە نووسێکا باش دەرکەوت و ئەو لە لایەن دەرھێنەر گەشەی پێدراو وڕەزامەندی تەماشاچیەکانی بە دەس ھێنا. لەمە بە دواوە لە گرووپێکی [[کۆمێدی]] بوو بە ئەندام و ڕۆڵی تەڵخەکی لە گرووپی شانۆی «فڕێد کاڕنو» بە خۆی دابین کرد. ساڵانی دوایی ئەو بە ئاواتی خۆی گەیشت و توانی لە گەڵ کۆمپانی «یونایتێد ئارتیست» لە ھالیوود گریبەست ببەسێ. ئەو لە گەڵ لیتا ئەکتەری ھۆلیوود ژیانی ھاوسەری پێک ھێنا و بوو بە خاوەنی دوو منداڵ بەڵام دوای ماوەیێک لە یەکتر جیا بوونەوە. لە ساڵی [[١٩٢٧]] بە دواوە، فیلمگەلێکی بێ دەنگی بەرھەم ھێنا. لە ڕاستی دا فیلمە کۆمێدییەکانی ئەو بێ دەنگ بوون بەڵام چارلی وەھا بە توانادەروونیەکانی خۆی و خۆشەویستی ڕۆڵی ئەبینی کە ھەموو جوڵەکانی ھەزاران مانای لەخۆ دەگرت.

چارلی چاپلین لە ساڵی ١٩٤٠ یەکەمین فیلمی بەدەنگی خۆی بە ناوی [[دیکتاتۆری گەورە]] بەرھەم ھێنا. ھێنانەگۆڕی باسی [[شەڕی جیھانی دووەم]] و یاریی بەھێزی چارلی لە ڕۆڵی [[ئەدۆلف ھیتلەر]]، ڕەزامەندی گشت رەخنەگرەکانیڕەخنەگرەکانی لەم فیلمەدا بە دەست ھێنا.[https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%DB%8Cچارلی-%DA%86%D8%A7%D9%BE%D9%84%D9%86چاپلن-%DA%AF%DB%95%D9%88%D8%B1%DB%95%D8%AA%D8%B1گەورەتر-%D9%84%DB%95لە-%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86ژیان/ 3٣]

وردە وردە چاپلین بوو بە خۆشەویست ترین ھونەرمەندی مێژووی [[سینەما]] و بەرھەم ھێنەری کارەکانیشی بە ئەستۆ گرت. بەڵام لە دوایی دا بە بۆنی ئەوەی کە [[مافیا]]ی [[ئەمریکا]] چارلی وەکوو زۆریەک لە ھونەرمەندانی سەربەخۆی [[ھۆلیوود]] (بە تاوانی کۆمۆنیست بوون) لە کۆمەڵی ئەکتەری لابرد، چارلی بەرەو ئەوروپائەورووپا ڕۆشت و ھاوکات لە گەڵ بە جێ ھێشتنی ھۆلیوود گەڕانەوەی ئەو بۆ ئەمریکا بەرگیری لێ کرا. بەم شێوەیە پەراوێزی یەکێک لە گەورەترین ئەکتەرەکان بەسترا و ساڵانی کۆتایی ژیانی خۆی لە بێ ناوی بە سەر برد. چارلی لە دوای بە جێ ھێشتنی [[ئەمریکا]] لە ساڵی١٩٥٢ ڕۆیشت بۆ [[لەندەن]] و دواتر [[سویسرا]]ی بۆ ژیان ھەڵبژارد لەوێ لە گەڵ ژن و منداڵەکانی نیشتەجێ بوو.[https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%DB%8Cچارلی-%DA%86%D8%A7%D9%BE%D9%84%D9%86چاپلن-%DA%AF%DB%95%D9%88%D8%B1%DB%95%D8%AA%D8%B1گەورەتر-%D9%84%DB%95لە-%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86ژیان/ 4٤]

چارلی چاپلین لە [[کریسمەس]]ی ١٩٧٧، بە بۆنەی نەخۆشی دیابێت لە تەمەنی ٨٨ ساڵی دا، لە ژیان ماڵ ئاوایی کرد. ژن و منداڵی ئەو مەراسیمێکی شکۆداریان بۆ کۆچی چارلی بە رێوەڕێوە برد و چارلی لە گۆڕستانی «کرۆسێر سەرووی» [[سویسرا]] نێژرا.

دوو مانگ لە دوای ناشتنی چارلی لە سێی مارس [[١٩٧٨]]ز، تەرمی چارلی لە گۆڕستان دزرا. دزەکان لە بەرامبەر دانەوەی تەرمی چارلی داوای پارەیەکی زۆریان لە بنەماڵەی داوادەکرد، بەڵام لە لایەن [[پۆلیس]] دەستگیر کران و پۆلیسی [[سویسرا]] تەرمی چارلی چاپلنیان لە [[دەریاچە]]ی ''ژنێو'' دۆ‌زییەوە و جارێکی تر لە مەراسیمێکی پڕشکۆ بە خاک نێژرا. ئونا ھاوسەری چارلی پاش مردنی چارلی روویڕووی کردە مەشروب خواردن و لە ساڵی [[١٩٩١]] بەھۆی نەخۆشی [[شێرپەنجەی گەدە]]وە کۆچی دوایی کرد.

شتێک زۆر جێگەی سەرسوڕمانە ئەویش ئەوەیە کە [[ئەدۆلف ھیتلەر]] و چارڵی چاپلن لە یەک ساڵ و مانگ و ھەفتەدا لەدایکبوون تەنھا ٤ رۆژڕۆژ جیاوازیانە بەڵام یەکەمیان ملیۆنەھا خەڵکی چارە ڕەش کردوو و دووەمیان خەڵکی ھەموو جیھانی بەھۆی کردەوەکنای دەخستە پێکەنین.

[[پەڕگە:Chaplin statues.jpg|center|thumb|790px|پەیکەرەکانیچارلی چاپلن لە جیهاندا،جیھاندا، کە دەکەونە (لە چەپەوە بۆ ڕاست) ١. [[سلۆڤاکیا]]; ٢. [[پۆڵەندا]]; ٣. [[واتەرڤیل]],، [[ئیرلەند]]; ٤. [[لەندەن]],، [[شانشینی یەکگرتوو]]; ٥. [[حەیدەرئاباد]],، [[ھیندستان]]; ٦. [[ئالاسیۆ]], [[ئیتالیا]]; ٧. [[بەرشەلۆنا]],، [[ئیسپانیا]]; ٨. [[سویسرا]]]]

== پەراوێزەکانسەرچاوەکان ==

٣ و ٤: https://web.archive.org/web/20130602095049/http://themovingsilent.wordpress.com/2012/04/04/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%DB%8Cچارلی-%DA%86%D8%A7%D9%BE%D9%84%D9%86چاپلن-%DA%AF%DB%95%D9%88%D8%B1%DB%95%D8%AA%D8%B1گەورەتر-%D9%84%DB%95لە-%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86ژیان/