خەمۆکی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب here |
خاوێنکردن و ڕێکخستنەوە + زیادکردن بەستەرە دەرەکییەکان |
||
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:Melencolia I (Durero).jpg|وێنۆک|خەمۆکی، نیگارێک]]
'''خەمۆکی''' یان '''ژاکاوی''' ({{بە ئینگلیزی|Depression}}) یەکێکە لە [[نەخۆشیی دەروونی|نەخۆشییە دەروونییەکان]]. دەتوانرێت
زوربەمان ھەست بەم حاڵەتە دەکەین لە ساتێک یان ساتێکی تر لە ژیانماندا بەڵام تەنیا بۆ ماوەیەکی کەم و درێژە ناکێشێت.
خەمۆکی توند و ڕاستەقینە بریتیە لە کێشەی مەزاجی مرۆڤ کە
خەمۆکی دەبێتە ھۆی گۆڕان یان لادانی دیدی ئەو کەسە بۆ خودی خۆی و ژیانی و کەسانی دەوروبەری، بە واتایەکی تر کەسی خەمۆک ڕەشبینە بەرامبەر بە ھەموو شتێک و زۆر نەرێنییە بەرامبەر بە ھەموو ڕووداوێک و ناتوانێت وا وێنا بکات کە ھەر ڕووداوێک، کێشەیەک یان ھەڵوێستێک بە شێوەیەکی ئەرێنی چارەسەر دەبێت.
== نیشانەکان ==
== نیشانەکانی خەمۆکی ==▼
لە خەمۆکی
* غەمباری و ڕەشبینی.
* ھەست کردن بە تاوانباری، بێ نرخی، بێ پشتیوانی، بێ ھیوایی، ڕق لە خۆبوون و نائارامی.
* نەمانی ھەوەس و لەزەت بینین لە ئەنجامدانی چالاکییە ئاساییەکان کە پێشتر ئارەزووی کردوون (بە ئەنجامدانی سێکسیشەوە)
* ئاستەنگ لە تەرکیز کردن و خاو بوونەوەی یادگا.
* خراپتر بوونی نەخۆشیە درێژخایەنەکان لەو کەسانەدا کە نەخۆشی درێژخایەنیان ھەیە، نمونە ڕۆماتیزمی جومگەکان، نەخۆشی شەکرە.
ھێڵی ٢٠:
* خاو قسەکردن و خاو جوڵان.
* سەرئێشە، ئازاری گەدە و کێشە لە کۆئەندامی ھەرسدا.
* حەز کردن بە تەنیایی
=== نیشانەکان لە منداڵ و مێردمنداڵ و تازە
* خەوزڕان، ماندوویەتی، سەرئێشە، ئازاری گەدە و گێژبوون.
* بێموبالاتی، دوورکەوتنەوە لە کۆمەڵگا و دابەزینی کێشی لەش.
ھێڵی ٢٨:
* دابڕان لە خێزان و ھاوڕێیان.
== ھۆکار ==
=== ھۆکاری لەش ئەرکزانی ===
ھۆکارە سەرەکیەکانی خەمۆکی بە تەواوی نەزانراون تا ئێستا، زۆر لە لێکۆڵینەوە پزیشکیەکان ئەنجامەکەی دەگەڕێننەوە بۆ دروست بوونی ناھاوسەنگی کیمیایی لە مێشکدا کە لەوانەیە بۆماوەیی بێت یان بەھۆی ڕوودانی کارەساتی ژیانەوە بێت.
Line ٣٧ ⟶ ٣٨:
پیاو و ژن لە ھەموو تەمەن، نەتەوە و ھەموو ئاستێکی ئابووری توشی خەمۆکی دەبن ھەروەکو چۆن لە منداڵ و مێردمنداڵ و تازەپێگەیشتوانیشدا ڕوو دەدات.
===
* ڕاھاتن لەسەر دەرمان و ئەلکھول، ڕووداو و کارەساتەکانی ژیان وەک دابڕان لە خۆشەویست (ھاوڕێی کچ یان کوڕ)، کەوتن و دەرنەچوون لە پۆلەکانی خوێندنگە، نەخۆش کەوتن یان مردنی ئەندامێکی خێزان، یان جیابوونەوەی دایک و باوک (بۆ تازەپێگەیشتوان و مێردمنداڵان).
* ڕووداو و کارەساتەکانی ژیانی منداڵی وەک خراپ مامەڵە کردن و پشتگوێ خرانی ئەو کەسە لە تەمەنی منداڵیدا.
Line ٤٥ ⟶ ٤٦:
* کێشەکانی خەو.
== دەستنیشان کردن ==
بوونی پێنج یان زیاتر لە و خاڵانەی کە لەسەرەوە ئاماژەیان پێ دراوە وەک نیشانەکانی خەمۆکی بە لایەنی کەمەوە بۆ ماوەی دوو ھەفتە، بەسە بۆ دەستنیشان کردنی.
لە ھەمان کاتدا پێویستە دیاری بکرێت کە ھۆکارەکەی یەکێک لەو نەخۆشیە جەستەییانە یان دەرمانانە نین کە ئەو کەسە بەکاریان دەھێنێت وەک چارەسەر بۆ نەخۆشیەکی تر ھەروەک لە سەرەوە ئاماژەی پێ دراوە.
== چارەسەر کردن ==
ئەو دەرمانانەی کە ئەو کەسە بەکاریاندەھێنێت بۆ چارەسەری نەخۆشی تر لەوانەیە ئاستی خەمۆکی بەرەو خراپتر
ئەو کەسانەی کە ئەوەندە خەمۆکن ناتوانن کار و فەرمانەکانیان ئەنجام بدەن، یان ئەو کەسانەی کە بیر لە خۆکوشتن دەکەنەوە یان مەترسیان بۆ سەر کۆمەڵگا ھەیە پێویستە لە نەخۆشخانەکانی چارەسەری دەرونی داخڵ بکرێن بۆ چارەسەر.
Line ٦٤ ⟶ ٦٥:
ھەندێک کەس کە باشتر نابن دوای بەکارھێنانی دەرمانەکانی دژەخەمۆکی بەبڕی (جورعەی) ئاسایی ئاماژەیان بۆ دەکرێت بە خەمۆکی بەرگری لە چارەسەر (Treatment-Resistant Depression).
سەبارەت بەوە زۆر جار بڕی (جورعە) گەورەتریان دەدرێتێ (کە بێ مەترسیە) یان دوو
گەنجانی تەمەن ١٨ – ٢٤ ساڵ زۆر زۆر پێویستە چاودێری بکرێن لە نزیکەوە بۆ پێشگیری لە ھەوڵی خۆکوشتن، بە تایبەتی لە مانگەکانی یەکەمی دوای دەستپێکردنی چارەسەرە دەرمانیەکان.
=== چارەسەری دەروونی ===
ئەو کەسانەی کە خەمۆکیان ھەیە سوود وەردەگرن لە ھەندێک چارەسەر کردن بە ئاخاوتن و ڕاوێژ کردن و کارێکی باشی دەبێت لەسەر ھەست و بیرکردنەوە و لەوەش کاریگەر تر فێر دەبێت چۆن مامەڵە لەگەڵ حاڵەتەکەیدا بکات.
دەتوانرێت لەم ڕێگایەوە کەسی خەمۆک فێر بکرێت کە چۆن بجەنگێت دژی بیرکردنەوە نەرێنییەکانی و زیاتر ئاگادار بکرێتەوە لە نیشانەکانی خەمۆکی و فێر بکرێت کە خەمۆکیەکەی بە چی خراپتر دەبێت، لە ھەمان کاتدا فێری کارامەیی دەبێت لە چارەکردنی کێشەکانیدا.
چارەسەری دەروونی یارمەتی کەسی خەمۆک دەدات کە تێبگات چی لە پشتی ئەو جۆرە ھەست کردن و بیرکردنەوە و ڕەوشتانەیە کە لای دروست بووە.
=== باشترکردنی چارەسەری ===
* ڕاھاتن لەسەر بەکارھێنانی دەرمانە ھۆشبەرەکان و ئەلکھول و جگەرە.▼
* خۆکوشتن (١٥ %ی ئەو کەسانەی خەمۆکیان ھەیە کۆتایی بە ژیانی خۆیان دەھێنن بە خۆکوشتن).▼
* دروست بوونی کێشەی تری تەندروستی بۆ کەسی خەمۆک کە لەوانەیە ببێتە ھۆی زووتر مردن (Premature Death) لە ئەنجامی بەکارھێنانی دەرمان و نەخۆشیەکانی تردا. ▼
* کەسی تووش بوو بە خەمۆکی پێویستە بە خێرایی پەیوەندی بکات بە پزیشکی پسپۆڕی دەروونیەوە ئەگەر :-▼
# گوێی زرنگایەوە، واتە گوێی لە دەنگ بوو کە لە ڕاستیدا بوونی نەبوو.▼
# زۆر جار گریان بەبێ ئەوەی ھۆکارێکی گەورە ھەبێت یان بەبێ ھۆ.▼
# ئەگەر خەمۆکیەکە بو بەھۆی دابڕان لە کارکردن، دابڕان لە خوێندنگە یان ژیانی خێزانی.▼
# ھەستی کرد ئەو دەرمانەی کە بۆ چارەسەری خەمۆکی بەکاریاندەھێنێت کاریگەریان نیە یان ماکیان (مظاعفات) ھەیە.▼
* دەرمانەکان بە باشی و ڕێکوپێکی بەکاربێنە.
* فێربە چۆن چارەسەری ماکەکانی خەمۆکی دەکەیت.
Line ٩٥ ⟶ ٨٥:
* ھەوڵ بدە تێکەڵی خەڵکی کارامە و ئەرێنی ببیت.
* ھەوڵ بدە بەشداری بکەیت لەو چالاکیانەدا کە بە کۆمەڵ ئەنجام دەدرێت.
▲* ڕاھاتن لەسەر بەکارھێنانی دەرمانە ھۆشبەرەکان و ئەلکھول و جگەرە.
▲* دروست بوونی کێشەی تری تەندروستی بۆ کەسی خەمۆک کە لەوانەیە ببێتە ھۆی زووتر مردن (Premature Death) لە ئەنجامی بەکارھێنانی دەرمان و نەخۆشیەکانی تردا.
▲* کەسی تووش بوو بە خەمۆکی پێویستە بە خێرایی پەیوەندی بکات بە پزیشکی پسپۆڕی دەروونیەوە ئەگەر :-
▲# زۆر جار گریان بەبێ ئەوەی ھۆکارێکی گەورە ھەبێت یان بەبێ ھۆ.
▲# ئەگەر خەمۆکیەکە بو بەھۆی دابڕان لە کارکردن، دابڕان لە خوێندنگە یان ژیانی خێزانی.
▲# ھەستی کرد ئەو دەرمانەی کە بۆ چارەسەری خەمۆکی بەکاریاندەھێنێت کاریگەریان نیە یان ماکیان (مظاعفات) ھەیە.
== ئەنجام ==
خەمۆکی زۆربەی جار ئەنجامێکی باشی دەبێت بە چارەسەر کردن بەڵام نەک بۆ ھەموو کەسێک، ھەروک چۆن خەمۆکی کێشەیەکە بۆ ھەندێک کەس کە سەرھەڵدەداتەوە. ئەو کەسانەی کە خەمۆکیان توش دەبێت چارەسەری خێرا و بەردەوام بوون لەسەریان پێویستە بۆ پێشگیری لە زیاتر توند بوونی حاڵەتەکەی و خراپتر بوونی و درێژخایەنی.
ھەندێک جار وا پێویست دەکات کە بۆ ماوەیەکی زۆر درێژ چارەسەر وەربگیرێت.
== بەستەرە دەرەکییەکان ==
* [https://prospanarabia.com/8641/?lang=ku وەڵام و پرسیارەکانی خەمۆکیی دوای منداڵبوون]
== سەرچاوەکان ==
| |||